ભારત સરકાર વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી અને ઈનોવેશન ક્ષેત્રે રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારોના નવા સેટ સાથે બહાર આવી છે જેને "રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર (RVP)નો ઉદ્દેશ વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી અને ટેક્નોલોજીની આગેવાની હેઠળના ઈનોવેશનના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વ્યક્તિગત રીતે અથવા ટીમમાં વૈજ્ઞાનિકો, ટેક્નોલૉજિસ્ટ અને સંશોધકો દ્વારા કરવામાં આવેલા નોંધપાત્ર અને પ્રેરણાદાયી યોગદાનને ઓળખવાનો છે.

રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર એ ભારતમાં વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી અને નવીનતાના ક્ષેત્રમાં સર્વોચ્ચ માન્યતાઓમાંનો એક હશે. સરકારી, ખાનગી ક્ષેત્રની સંસ્થાઓમાં કામ કરતા વૈજ્ઞાનિકો/ટેક્નોલોજિસ્ટ્સ/ઈનોવેટર્સ અથવા કોઈપણ સંસ્થાની બહાર કામ કરતી કોઈપણ વ્યક્તિ, જેમણે વિજ્ઞાન, ટેક્નૉલૉજી અથવા ટેક્નૉલૉજીની આગેવાની હેઠળના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં પાથ-બ્રેકિંગ સંશોધન અથવા નવીનતા અથવા શોધના સંદર્ભમાં વિશિષ્ટ યોગદાન આપ્યું છે તેઓ પુરસ્કારો માટે પાત્ર બનશે. ભારતીય સમુદાયો અથવા સમાજને લાભ આપતા અસાધારણ યોગદાન સાથે વિદેશમાં રહેતા ભારતીય મૂળના લોકો પણ પુરસ્કારો માટે પાત્ર હશે. પુરસ્કારો નીચેની ચાર કેટેગરીમાં આપવામાં આવશે:-

વિજ્ઞાન રત્ન (VR) પુરસ્કાર વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં આજીવન સિદ્ધિઓ અને યોગદાનને માન્યતા આપશે.

વિજ્ઞાન શ્રી (VS) એવોર્ડ વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજીના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં વિશિષ્ટ યોગદાનને માન્યતા આપશે.

વિજ્ઞાન યુવા-શાંતિ સ્વરૂપ ભટનાગર (VY-SSB) એવોર્ડ 45 વર્ષ સુધીના યુવા વૈજ્ઞાનિકોને ઓળખશે અને પ્રોત્સાહિત કરશે જેમણે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં અસાધારણ યોગદાન આપ્યું છે.

વિજ્ઞાન ટીમ (VT) પુરસ્કાર ત્રણ કે તેથી વધુ વૈજ્ઞાનિકો/સંશોધકો/સંશોધકોની બનેલી ટીમને આપવામાં આવશે જેમણે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં એક ટીમમાં અસાધારણ યોગદાન આપ્યું છે.

સરકારી અથવા ખાનગી સંસ્થાઓમાં વિજ્ઞાનના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં કામ કરતા વૈજ્ઞાનિકો, ટેક્નોલોજિસ્ટ્સ અને સંશોધકો કે જેમણે વિજ્ઞાનના કોઈપણ ક્ષેત્રમાં સંશોધન, ટેક્નોલોજીની આગેવાની હેઠળની નવીનતા અથવા શોધમાં યોગદાન આપ્યું હોય અથવા હાથ ધર્યા હોય અથવા નોંધપાત્ર સામાજિક અસર ધરાવતી નવીન તકનીકો/ઉત્પાદનોના વિકાસમાં યોગદાન આપ્યું હોય તેઓ પુરસ્કાર માટે પાત્ર મનાશે.

વિદેશમાં ભારતીય મૂળના વૈજ્ઞાનિકો, ટેક્નોલૉજિસ્ટ્સ અને સંશોધકો પણ અપવાદરૂપ યોગદાન સાથે ભારતીય સમુદાયો અથવા સમાજને મોટા પાયે લાભ માટે પાત્ર હશે.

રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર 13 ડોમેનમાં આપવામાં આવશે, જેમ કે ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, જૈવિક વિજ્ઞાન, ગણિત અને કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન, પૃથ્વી વિજ્ઞાન, દવા, એન્જિનિયરિંગ વિજ્ઞાન, કૃષિ વિજ્ઞાન, પર્યાવરણ વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતા, અણુ ઊર્જા, અવકાશ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી અને અન્ય. લિંગ સમાનતા સહિત દરેક ડોમેન/ફીલ્ડમાંથી પ્રતિનિધિત્વ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે.

રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કારો માટે પ્રાપ્ત થયેલા તમામ નામાંકન રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર સમિતિ (RVPC) સમક્ષ ભારત સરકારના પ્રિન્સિપલ સાયન્ટિફિક એડવાઈઝર (PSA) દ્વારા પસંદગી માટે મૂકવામાં આવશે અને તેમાં વિજ્ઞાન વિભાગના સચિવો, વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગ એકેડમીના સભ્યો અને વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના વિવિધ ક્ષેત્રોના પ્રતિષ્ઠિત વૈજ્ઞાનિકો તથા ટેક્નોલોજીસ્ટનો સમાવેશ થાય છે

પુરસ્કારોના આ ગુલદસ્તા માટે નામાંકન દર વર્ષે 14મી જાન્યુઆરીએ આમંત્રિત કરવામાં આવશે જે દર વર્ષે 28મી ફેબ્રુઆરી (રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન દિવસ) સુધી ખુલ્લું રહેશે. આ પુરસ્કારો દર વર્ષે 11મી મે (રાષ્ટ્રીય ટેકનોલોજી દિવસ)ના રોજ જાહેર કરવામાં આવશે. તમામ કેટેગરીના પુરસ્કારો માટેનો એવોર્ડ સમારોહ 23મી ઓગસ્ટ (નેશનલ સ્પેસ ડે)ના રોજ યોજાશે. બધા પુરસ્કારોમાં સનદ અને મેડલ હશે.

આ નવા રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો એ ભારત સરકાર દ્વારા ઉચ્ચ સ્તરે વૈજ્ઞાનિક સમુદાયની સિદ્ધિઓને માન્યતા આપવાનું એક પરિવર્તનકારી પગલું છે. સમગ્ર પસંદગી પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા અને નિષ્પક્ષતા સાથે, સાયન્ટિફિક ઈનોવેટર્સ અને ટેક્નોલોજિસ્ટના તમામ વિભાગો દ્વારા કરવામાં આવેલ કાર્યને અન્ય રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારોની સમાન સ્થિતિમાં પુરસ્કાર આપવામાં આવશે.

CB/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com