પરિચય

ભારતના વિશાળ અસંગઠિત કાર્યબળમાં દીર્ધાયુષ્યના જોખમો અને નિવૃત્તિ સુરક્ષાના અભાવ જેવા બે પડકારોનો સામનો કરવા માટે ભારત સરકારે 9 મે 2015ના રોજ અટલ પેન્શન યોજના (APY) શરૂ કરી અને 1 જૂન 2015 થી કાર્યરત થઈ. આ યોજના નિવૃત્તિ માટે સ્વૈચ્છિક બચતને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી, જેમાં જોડાવાની ઉંમર અને યોગદાનની રકમ સાથે જોડાયેલા વ્યાખ્યાયિત પેન્શન લાભો આપવામાં આવ્યા હતા. મુખ્યત્વે અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં ગરીબ અને વંચિત કામદારોને લક્ષ્ય બનાવતી, આ યોજના ભારતમાં સૌથી સમાવિષ્ટ અને સુલભ સામાજિક સુરક્ષા પહેલોમાંની એક તરીકે ઉભરી આવી છે.

એપ્રિલ 2025 સુધીમાં APY એ 7.65 કરોડથી વધુ સબ્સ્ક્રાઇબર્સ એકઠા કર્યા છે. કુલ ₹45,974.67 કરોડનું ભંડોળ એકત્ર કર્યું છે અને મહિલાઓની ભાગીદારીમાં વધારો નોંધ્યો છે, જે હવે તમામ સબ્સ્ક્રાઇબર્સના લગભગ 48% છે.

અટલ પેન્શન યોજના (APY)ની મુખ્ય વિશેષતાઓ

APY નીચેની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે:

1. ટાર્ગેટ ગ્રુપ

અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોને ધ્યાનમાં રાખીને, જેમની પાસે ઘણીવાર ઔપચારિક પેન્શન કવરેજનો અભાવ હોય છે.

શરૂઆતમાં 18 થી 40 વર્ષની વયના ભારતના તમામ નાગરિકો માટે ઉપલબ્ધ.

1 ઓક્ટોબર 2022થી આવકવેરો ચૂકવતા વ્યક્તિઓ આ યોજનામાં જોડાવા માટે પાત્ર નથી.

2. નિર્ધારિત પેન્શન લાભ

સબ્સ્ક્રાઇબર્સને તેમના યોગદાનના આધારે 60 વર્ષની ઉંમરે નિશ્ચિત માસિક પેન્શન પૂરું પાડે છે.

ઉપલબ્ધ પેન્શન સ્લેબ: ₹1,000, ₹2,000, ₹3,000, ₹4,000 અને ₹5,000 પ્રતિ માસ.

3. યોગદાનનો સમયગાળો અને ગણતરી

જોડાવાની ઉંમરના આધારે, લઘુત્તમ યોગદાનનો સમયગાળો 20 વર્ષ છે.

માસિક યોગદાન ઉપરોક્તના આધારે બદલાય છે:

નોંધણી સમયે ઉંમર

ઇચ્છિત પેન્શન રકમ

4. સરકારી સહ-યોગદાન (પ્રારંભિક જોડાનારાઓ માટે)

1 જૂન 2015થી 31 માર્ચ 2016ની વચ્ચે જોડાનારા પાત્ર સબ્સ્ક્રાઇબર્સ માટે (યોજના ચાલુ છે પરંતુ સરકારી સહ-યોગદાન વિના).

સરકારે કુલ યોગદાનના 50% અથવા વાર્ષિક ₹1,000 (જે ઓછું હોય તે) 5 વર્ષ માટે સહ-યોગદાન આપે છે.

આ ફક્ત એવા સબ્સ્ક્રાઇબર્સ માટે લાગુ પડતું હતું જેઓ કોઈપણ કાનૂની સામાજિક સુરક્ષા યોજના હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા ન હતા અને તે સમયે આવક કરદાતાઓ માટે નહીં.

5. વહીવટી સંસ્થા

પેન્શન ફંડ રેગ્યુલેટરી અને ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (PFRDA) દ્વારા સંચાલિત.

રાષ્ટ્રીય પેન્શન સિસ્ટમ (NPS) આર્કિટેક્ચર હેઠળ સંચાલિત.

 

 

સબ્સ્ક્રાઇબર્સ માટે લાભો

 

એક્ઝીટ અને વીડ્રોના વિકલ્પો

60 વર્ષની ઉંમરે એક્ઝીટ: સંપૂર્ણ પેન્શન શરૂ થાય છે.

60 વર્ષની ઉંમર પહેલાં એક્ઝીટ: ફક્ત મૃત્યુ અથવા ગંભીર બીમારીના કિસ્સામાં જ મંજૂરી.

સ્વૈચ્છિક એક્ઝીટ: મંજૂરી છે, પરંતુ ગ્રાહકને ફક્ત આપેલ યોગદાન (વ્યાજ સાથે) મળે છે અને સરકારી સહ-યોગદાન (જો કોઈ હોય તો) જપ્ત કરવામાં આવે છે.

 

સરકાર અને PFRDA દ્વારા સંયુક્ત જાગૃતિ પ્રયાસો

• પેન્શન ફંડ અને નિયમનકારી વિકાસ સત્તામંડળ (PFRDA) એ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં યોજનાની જાગૃતિ માટે ઘણી પહેલ કરી છે, જેમ કે:
• રાજ્ય અને જિલ્લા સ્તરે APY આઉટરીચ કાર્યક્રમોનું સંચાલન
• જાગૃતિ અને તાલીમ કાર્યક્રમોનું આયોજન
• વિવિધ મીડિયા ચેનલો દ્વારા પ્રચાર

o હિન્દી, અંગ્રેજી અને 22 ભાષાઓમાં એક-પેજનું સરળ APY ફ્લાયર/હેન્ડઆઉટ બહાર પાડવું (ભારતના બંધારણના આઠમા અનુસૂચિ મુજબ)

નિયમિત કામગીરી સમીક્ષા

• સરળ ઓનબોર્ડિંગ માટે e-APY, નેટ-બેંકિંગ, મોબાઇલ એપ્લિકેશન અને બેંકના વેબ-પોર્ટલ જેવી ઓનલાઈન ચેનલોને સક્રિય કરવી.
• APY સબ્સ્ક્રાઇબર્સને સહાય કરવા માટે પ્રોટીન - CRA ખાતે APY હેલ્પ ડેસ્ક અને ચેટબોટ કાર્યરત છે.
• APY વપરાશકર્તા સેવાઓ, APY વ્યવહારિક સેવાઓ, APY માહિતી સેવાઓ, APY પોડકાસ્ટ/વિડિયોઝ, APY કોલ સેન્ટર માટે QR કોડ્સ APYના ફાયદાઓ અને APY સબ્સ્ક્રાઇબર્સને આપવામાં આવતી સેવાઓ અંગે જાગૃતિ લાવવા માટે ઉપલબ્ધ છે.

નિષ્કર્ષ

અટલ પેન્શન યોજના ભારતના સામાજિક સુરક્ષા ઇકોસિસ્ટમના પાયાના પથ્થર તરીકે ઉભરી આવી છે, ખાસ કરીને તેના વિશાળ અસંગઠિત કાર્યબળ માટે. લગભગ 7.65 કરોડ સબ્સ્ક્રાઇબર્સ અને સતત વધતા પેન્શન ભંડોળ સાથે, આ યોજના માત્ર વૃદ્ધો માટે નાણાકીય સ્વતંત્રતા સુનિશ્ચિત કરતી નથી પરંતુ ઓછી આવક ધરાવતા પરિવારોમાં લાંબા ગાળાની બચત સંસ્કૃતિને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે. ડિજિટલ એકીકરણ, મહિલાઓની ભાગીદારી અને ગ્રામીણ પહોંચ પર સરકારના સતત ધ્યાનથી સમગ્ર ભારતમાં APYના પદચિહ્નને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ મળી છે. નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં નવા સબ્સ્ક્રાઇબર્સમાં 55%થી વધુ મહિલાઓનો સમાવેશ થાય છે અને તે જ સમયગાળા દરમિયાન એકંદર નોંધણીમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે, અટલ પેન્શન યોજના "બધા માટે પેન્શન"ના તેના વિઝન તરફ સતત આગળ વધી રહી છે.

References

Department of Financial Services

https://www.myscheme.gov.in/schemes/apy

https://x.com/PIB_India/status/1919627967057006866

https://pib.gov.in/FactsheetDetails.aspx?Id=149101

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2098435

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AU30_xZbQzy.pdf?source=pqals

https://npscra.nsdl.co.in/download/non-government-sector/all-citizens-of-india/forms/APY-FAQs.pdf

https://static.pib.gov.in/WriteReadData/specificdocs/documents/2023/may/doc202359196701.pdf

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/183/AU979_kLGPmZ.pdf?source=pqals

https://atalpensionyojana.in/atal-pension-yojana-return-on-investment https://npscra.nsdl.co.in/nsdl/scheme-details/APY_Scheme_Details.pdf

Click here to download PDF

 

AP/IJ/JY/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2127848)