ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલય હેઠળના કેન્દ્રીય ગ્રાહક સુરક્ષા સત્તામંડળ (CCPA) એ ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ પર વોકી ટોકી સહિત રેડિયો ઉપકરણોની ગેરકાયદેસર યાદી અને વેચાણ નિવારણ અને નિયમન માટે માર્ગદર્શિકા, 2025 જાહેર કરી છે.

આ માર્ગદર્શિકા ગ્રાહકોની સલામતી માટે જોખમ ઊભું કરી શકે તેવા વાયરલેસ ઉપકરણોના અનધિકૃત વેચાણને રોકવા માટે જારી કરવામાં આવી છે. આ ગ્રાહકોને તેમની કાનૂની સ્થિતિ વિશે ગેરમાર્ગે દોરી શકે છે અને કાયદા અમલીકરણ અને કટોકટી સેવાઓ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતા મહત્વપૂર્ણ સંદેશાવ્યવહાર નેટવર્કમાં વિક્ષેપ લાવી શકે છે.

આ માર્ગદર્શિકા વિભાગની વેબસાઇટ પર નીચેની લિંક દ્વારા મેળવી શકાય છે:

( https://consumeraffairs.nic.in/sites/default/files/file-uploads/latestnews/Guidelines_27052025.pdf ).

ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ અને ગૃહ મંત્રાલય સાથે વ્યાપક આંતર-મંત્રાલય પરામર્શ પછી માર્ગદર્શિકાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું હતું. સંકલિત અને વ્યાપક અભિગમ સુનિશ્ચિત કરવા માટે બંને વિભાગો દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલા મુખ્ય નિયમનકારી અને સુરક્ષા વિચારણાઓને અંતિમ માળખામાં સમાવિષ્ટ કરવામાં આવ્યા છે.

એવું જોવા મળ્યું હતું કે વાયરલેસ ઓપરેટિંગ લાયસન્સની આવશ્યકતા અથવા લાગુ કાયદાઓનું પાલન વિશે ફરજિયાત અને સ્પષ્ટ માહિતી પ્રદાન કર્યા વિના ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ પર વોકી-ટોકી વેચાઈ રહી છે. વોકી-ટોકી માટેની ઉત્પાદન સૂચિ સ્પષ્ટ કરતી નથી કે ઉપકરણને ઉપયોગ માટે સંબંધિત સત્તાધિકારી પાસેથી લાઇસન્સની જરૂર છે કે નહીં. ફ્રીક્વન્સી રેન્જ, ભારતીય ટેલિગ્રાફ એક્ટ, 1885 અથવા વાયરલેસ ટેલિગ્રાફી એક્ટ, 1933 હેઠળ લાઇસન્સિંગ જવાબદારીઓ અને લો પાવર, વેરી લો પાવર શોર્ટ રેન્જ રેડિયો ફ્રીક્વન્સી ડિવાઇસ (લાઇસન્સિંગ આવશ્યકતામાંથી મુક્તિ) નિયમો, 2018 ના ઉપયોગ અને અનધિકૃત ઉપયોગના સંભવિત કાનૂની પરિણામો જેવી વિગતોની અવગણના ગ્રાહકોને એવું માનવામાં ગેરમાર્ગે દોરે છે કે ઉપકરણ સામાન્ય લોકો દ્વારા મુક્તપણે સંચાલિત કરી શકાય છે.

માર્ગદર્શિકાની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ નીચે મુજબ છે:

ફક્ત અધિકૃત અને સુસંગત વોકી-ટોકી ઉપકરણો, જે પરવાનગી આપેલ ફ્રીક્વન્સીઝ પર કાર્ય કરે છે, તેમને ઑનલાઇન પ્લેટફોર્મ પર વેચાણ માટે સૂચિબદ્ધ કરવા ફરજિયાત છે.

ઉત્પાદન સૂચિમાં ફ્રીક્વન્સી રેન્જ અને અન્ય તકનીકી પરિમાણોનો ઉલ્લેખ કરવો આવશ્યક છે અને નિયમનકારી મંજૂરીનો પુરાવો (ઉપકરણ પ્રકાર મંજૂરી) સામેલ હોવો જોઈએ.

ઈ-કોમર્સ સંસ્થાઓએ યોગ્ય માહિતી પ્રદાન કરવી અને નિયમનકારી પાલન ચકાસવું જરૂરી છે, જેમાં લાગુ પડે ત્યાં લાઇસન્સિંગ અને ફ્રીક્વન્સી માહિતી અથવા જરૂરી પ્રમાણપત્રનો અભાવ ધરાવતી સૂચિઓ દૂર કરવી આવશ્યક છે.

ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો અથવા ઉત્પાદન વર્ણનોને પ્રતિબંધિત કરે છે જે ગ્રાહકોને આવા ઉપકરણોના કાનૂની ઉપયોગ વિશે ખોટી માહિતી આપી શકે છે.

વેચાણકર્તાઓએ ખાતરી કરવી જોઈએ કે વેચાણ માટે સૂચિબદ્ધ ઉપકરણો એવી ફ્રીક્વન્સીઝ પર કાર્ય કરતા નથી જેને DoT દ્વારા ફ્રીક્વન્સી સોંપણી અને અધિકૃતતાની જરૂરિયાતમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી નથી અને ખાતરી કરો કે ફ્રીક્વન્સી બેન્ડ્સ ઉત્પાદન વર્ણન પર સ્પષ્ટ રીતે લેબલ કરેલા છે.

ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 મુજબ ઉલ્લંઘન માટે દંડ અને અમલીકરણ પદ્ધતિઓ દર્શાવેલ છે.

આ માર્ગદર્શિકા સાથે, વિભાગનો ઉદ્દેશ્ય છે:

આવા ઉત્પાદનોની સૂચિબદ્ધ કરતા પહેલા પ્લેટફોર્મ દ્વારા યોગ્ય માહિતી સુનિશ્ચિત કરવી;

વિક્રેતા ઓળખપત્રો અને પ્રમાણીકરણની ચકાસણી ફરજિયાત બનાવવી;

અનધિકૃત સૂચિઓ માટે સ્વચાલિત દેખરેખ અને દૂર કરવાની પદ્ધતિઓ લાગુ કરવી;

યોગ્ય માહિતી દ્વારા ગ્રાહક જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવું;

પાલન ન કરવાના કિસ્સામાં દંડ અને પ્લેટફોર્મ જવાબદારી લાદવી

સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA) એ અગાઉ યોગ્ય ફ્રીક્વન્સી માહિતી, લાઇસન્સિંગ માહિતી અથવા ઇક્વિપમેન્ટ ટાઇપ એપ્રુવલ (ETA) વિના ઇ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ પર વોકી-ટોકીની સૂચિબદ્ધ કરવા અને વેચાણ કરવા બદલ 16,970 પ્રોડક્ટ સૂચિઓ સામે મુખ્ય ડિજિટલ બજારોને તેર નોટિસ જારી કરી હતી, જેનાથી ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019નું ઉલ્લંઘન થાય છે. માર્ગદર્શિકાની સૂચના ઉપરાંત, આ પ્લેટફોર્મ સતત દેખરેખ અને તપાસને પાત્ર છે.

AP/IJ/GP/JD