મોદીજીએ 'સંવિધાન હત્યા દિવસ' ઉજવવાનું નક્કી કર્યું જેથી દેશની શાશ્વત સ્મૃતિમાં એ વાત જળવાઈ રહે કે જ્યારે કોઈ સરકાર સરમુખત્યારશાહી બને છે, ત્યારે દેશને કેવી રીતે ભયંકર પરિણામો ભોગવવા પડે છે

તે કટોકટી નહોતી, તે તત્કાલીન શાસક પક્ષનો 'અન્યાયકાળ' હતો

'કટોકટી' સંજોગો અને મજબૂરીનું ઉત્પાદન નથી પરંતુ સરમુખત્યારશાહી માનસિકતા અને સત્તાની ભૂખનું પરિણામ છે

'કટોકટી' બહુપક્ષીય લોકશાહીને એકપક્ષીય સરમુખત્યારશાહીમાં રૂપાંતરિત કરવાના કાવતરાની શરૂઆત હતી

કટોકટી ત્યારે જ લાદવામાં આવે છે જ્યારે વ્યક્તિમાં છુપાયેલ સરમુખત્યારશાહી સ્વભાવ બહાર આવે છે. આપણી યુવા પેઢી માટે આ ઇતિહાસ જાણવો મહત્વપૂર્ણ છે

કટોકટી પહેલાની રાત સ્વતંત્રતા પછીની સૌથી લાંબી રાત હતી, કારણ કે તેની સવાર 21 મહિના પછી આવી હતી, જ્યારે દેશની લોકશાહી ફરી જીવંત થઈ હતી

ભારતના લોકશાહીનો પાયો એટલો ઊંડો છે કે જો કોઈ સરમુખત્યાર આ પાયાને હચમચાવી નાખવાનો પ્રયાસ કરશે, તો તેણે પોતાનું ભવિષ્ય જોખમમાં મૂકવું પડશે. તે ફક્ત વિનાશ સિવાય કંઈ પ્રાપ્ત કરશે નહીં

કટોકટી - જ્યારે વિચારો, કલમ અને વિરોધને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા

કટોકટી દરમિયાન, બંધારણમાં એટલા બધા સુધારા કરવામાં આવ્યા કે તેને બંધારણની 'મીની આવૃત્તિ' કહેવામાં આવ્યું

કટોકટી દરમિયાન, પત્રકારો અસામાજિક બન્યા, વિદ્યાર્થીઓ અસ્થિર બન્યા, સામાજિક કાર્યકરો દેશ માટે ખતરો બન્યા અને જનતા એક સરમુખત્યારની ગુલામ બની ગઈ

આજે, જે લોકો બંધારણ માટે અપીલ કરી રહ્યા છે તેઓ એવા પક્ષમાંથી આવે છે જે લોકશાહીના રક્ષક બનવાને બદલે લોકશાહીનો નાશ કરવાનું કામ કરે છે

કટોકટીનું મુખ્ય કારણ સત્તાની ભૂખ હતી, દેશ માટે ન તો કોઈ બાહ્ય ખતરો હતો, ન તો કોઈ આંતરિક કટોકટી હતી, ખતરો ફક્ત તત્કાલીન પ્રધાનમંત્રીની ખુરશી માટે હતો

જો લોકશાહીના પાયાને હચમચાવી નાખતી કટોકટી જેવી ઘટના વિશે સમાજની યાદ ઝાંખી હોય, તો તે કોઈપણ લોકશાહી દેશ માટે એક મોટો ખતરો છે

કટોકટી દરમિયાન, બંધારણનો દુરુપયોગ એવી રીતે કરવામાં આવ્યો હતો કે ભારતનું લોકશાહી હંમેશા તેને એક દુઃસ્વપ્નની જેમ યાદ રાખશે

કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહે આજે નવી દિલ્હીમાં શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી ટ્રસ્ટ દ્વારા આયોજિત "કટોકટીના 50 વર્ષ" કાર્યક્રમને સંબોધિત કર્યો હતો. આ પ્રસંગે અનેક મહાનુભાવો હાજર રહ્યા હતા.

કટોકટીની 50મી વર્ષગાંઠની પૂર્વસંધ્યાએ આયોજિત કાર્યક્રમને સંબોધતા કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે જ્યારે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 11 જુલાઈ 2024ના રોજ નક્કી કર્યું કે દર વર્ષે 25 જૂનને 'સંવિધાન હત્યા દિવસ' તરીકે ઉજવવામાં આવશે, ત્યારે પ્રશ્ન એ ઉભો થયો કે આજે 50 વર્ષ પહેલાં બનેલી ઘટના વિશે વાત કરીને શું પ્રાપ્ત થશે? તેમણે કહ્યું કે મોદીજીએ 'સંવિધાન હત્યા દિવસ' ઉજવવાનો નિર્ણય એટલા માટે લીધો હતો કે દેશની શાશ્વત સ્મૃતિમાં એ વાત રહે કે જ્યારે કોઈ સરકાર સરમુખત્યારશાહી બને છે, ત્યારે દેશને કેવી રીતે ભયંકર પરિણામો ભોગવવા પડે છે. તેમણે કહ્યું કે જ્યારે કોઈ સારી કે ખરાબ રાષ્ટ્રીય ઘટનાના 50 વર્ષ પૂર્ણ થાય છે, ત્યારે સામાજિક જીવનમાં તેની સ્મૃતિ ઝાંખી પડી જાય છે અને જો લોકશાહીના પાયાને હચમચાવી નાખનાર કટોકટી જેવી ઘટના વિશે સમાજની સ્મૃતિ ઝાંખી પડી જાય છે, તો તે કોઈપણ લોકશાહી દેશ માટે એક મોટું જોખમ છે, કારણ કે લોકશાહી અને સરમુખત્યારશાહી મનની બે લાગણીઓ છે, જેને કોઈ પણ વ્યક્તિ સાથે સાંકળવી ન જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે મનની લાગણીઓ વાસ્તવમાં માનવ સ્વભાવની લાગણીઓ છે, જે ક્યારેક ને ક્યારેક ફરી ઉભરી શકે છે અને દેશ અને સમાજ માટે પડકાર બની શકે છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે ભારતને વિશ્વમાં એક રીતે લોકશાહીની માતા માનવામાં આવે છે. ભારતમાં લોકશાહી ફક્ત બંધારણની ભાવના નથી, પરંતુ બંધારણના ઘડવૈયાઓએ બંધારણમાં સમાવિષ્ટ શબ્દોના રૂપમાં લોકોની ભાવનાનું અર્થઘટન કરવાનું કામ કર્યું છે અને આ આપણો જાહેર સ્વભાવ છે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે તેમને વિશ્વાસ છે કે કટોકટી સમયે જીવિત કોઈપણ સમજદાર નાગરિકને કટોકટી ગમશે નહીં. તેમણે કહ્યું કે જેઓ એવા ભ્રમમાં હતા કે તેમને કોણ પડકારી શકે છે, તેઓ કટોકટી પછી યોજાયેલી ચૂંટણીઓમાં હારી ગયા અને સ્વતંત્રતા પછી પહેલી વાર બિન-કોંગ્રેસી સરકાર રચાઈ. તેમણે કહ્યું કે દસ્તાવેજો મુજબ કટોકટીને 50 વર્ષ થઈ ગયા હોવા છતાં, કરોડો ભારતીયોના હૃદયમાં ઘા હજુ પણ કટોકટી દરમિયાન હતો તેટલો જ તાજો છે. શ્રી શાહે કહ્યું કે તે કટોકટી નહોતી, પરંતુ તત્કાલીન શાસક પક્ષનો 'અન્યાય કાળ' હતો.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે આપણું બંધારણ બનાવવામાં 2 વર્ષ 11 વર્ષ અને 18 દિવસ લાગ્યા, 13 સમિતિઓની રચના થઈ, 165 દિવસમાં 11 સત્રો યોજાયા. બંધારણની વિવિધ જોગવાઈઓ પર લાંબી ચર્ચા થઈ. 1100 કલાક અને 32 મિનિટની ચર્ચા થઈ. સાત સભ્યોની મુસદ્દા સમિતિએ તેને અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યું. તેમણે કહ્યું કે વિશ્વના તમામ લોકશાહી દેશોના બંધારણો કરતાં વધુ ચર્ચાઓ, બલિદાન અને તપસ્યાથી બનેલું બંધારણ, રસોડાના કેબિનેટના આદેશથી એક મિનિટમાં નકારી કાઢવામાં આવ્યું. શ્રી શાહે કહ્યું કે 24 જૂન 1975ની રાત સ્વતંત્ર ભારતના ઇતિહાસમાં સૌથી લાંબી રાત હતી કારણ કે તેની સવાર 21 મહિના પછી આવી હતી અને તે સૌથી ટૂંકી રાત પણ હતી, કારણ કે તે રાત્રે 2 વર્ષ 11 મહિના અને 18 દિવસની કવાયત એક ક્ષણમાં રદ કરવામાં આવી હતી.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે કટોકટી એ લોકશાહી દેશના બહુપક્ષીય લોકશાહીને એક વ્યક્તિની સરમુખત્યારશાહીમાં ફેરવવાના કાવતરાનું નામ છે, જેનો તે સમયે ઘણા લોકોએ વ્યક્તિગત નુકસાન સહન કર્યા પછી પણ સખત વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે 'કટોકટી' પરિસ્થિતિ અને મજબૂરીનું ઉત્પાદન નથી પરંતુ સરમુખત્યારશાહી માનસિકતા અને સત્તાની ભૂખનું ઉત્પાદન છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે કટોકટીનો સમય એવો હતો કે જનાદેશ દ્વારા રચાયેલી સરકારો બંધારણની ભાવનાને કચડીને રાતોરાત તોડી પાડવામાં આવી. દેશના લોકો અને ખાસ કરીને યુવા પેઢીએ ક્યારેય ભૂલવું ન જોઈએ કે જ્યારે વ્યક્તિમાં રહેલા સરમુખત્યારશાહી ગુણો સામે આવે છે ત્યારે શું થાય છે. તેમણે કહ્યું કે આજે હું બંધારણનો ઉપયોગ કરનારાઓને પૂછું છું કે શું કટોકટીની ઘોષણા પહેલાં સંસદની સંમતિ લેવામાં આવી હતી, શું મંત્રીમંડળની બેઠક બોલાવવામાં આવી હતી, શું દેશવાસીઓ અને વિપક્ષને વિશ્વાસમાં લેવામાં આવ્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે આ તે જ પક્ષ સાથે સંકળાયેલા લોકો છે જેમણે લોકશાહીના રક્ષકની ભૂમિકા ભજવવાને બદલે લોકશાહીનો નાશ કરનાર તરીકે કામ કર્યું.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે રાષ્ટ્રની સુરક્ષાનો ઉલ્લેખ કરીને કટોકટી લાદવામાં આવી હતી, પરંતુ તેનું મુખ્ય કારણ સત્તાની સુરક્ષા હતી. તેમણે કહ્યું કે તત્કાલીન પ્રધાનમંત્રીએ બંધારણના કલમોનો ઉપયોગ કરીને બંધારણની હત્યા કરી હતી અને દેશને લાંબી કટોકટીમાં ધકેલી દીધો હતો. તેમણે કહ્યું કે ઘણી ઘટનાઓ અને વિરોધ અને આંદોલનોએ બહુમતીથી ચૂંટાયેલી સરકારની ખુરશીઓ અને પાયા હચમચાવી નાખ્યા હતા. દેશની સુરક્ષા માટે ન તો કોઈ બાહ્ય ખતરો હતો કે ન તો કોઈ આંતરિક ખતરો. હકીકતમાં, જનતા જાગૃત થઈ ગઈ હતી.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે તત્કાલીન પ્રધાનમંત્રીએ કલમ 352 નો દુરુપયોગ કરીને કટોકટી લાદી હતી અને 1 લાખ 10 હજાર વિપક્ષી રાજકીય નેતાઓને જેલમાં ધકેલી દીધા હતા. કાર્યકરો, સ્વતંત્ર સંપાદકો, પત્રકારો, અસંતુષ્ટ વિદ્યાર્થી નેતાઓ અને વિવિધ સર્જનાત્મક કાર્યોમાં રોકાયેલા લોકોને પણ જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. વિધાનસભા, કાર્યપાલિકા, ન્યાયતંત્ર, પ્રેસ અને મીડિયા, કલાકારો અને સામાન્ય જનતાએ આ ઘટનાને આઘાતમાં જોઈ અને આખો દેશ જેલમાં ફેરવાઈ ગયો. તેમણે કહ્યું કે બંધારણનો એવી રીતે દુરુપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો કે તેને ભારતના લોકશાહી દ્વારા હંમેશા એક દુઃસ્વપ્ન તરીકે યાદ રાખવામાં આવશે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે કટોકટી દરમિયાન વિચાર, કલમ અને વિપક્ષને કારાગારમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. કટોકટી દરમિયાન બંધારણમાં એટલા બધા સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા કે તેને બંધારણનું 'મીની આવૃત્તિ' કહેવામાં આવ્યું હતું. પ્રસ્તાવનામાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો, કલમ 14 બદલવામાં આવી હતી, 7 અનુસૂચિ બદલવામાં આવી હતી અને 40 અલગ અલગ કલમોમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા હતા. નવી કલમો ઉમેરવામાં આવી, નવા ખંડો દાખલ કરવામાં આવ્યા, 42મા બંધારણીય સુધારાએ બંધારણના મૂળભૂત માળખામાં પણ ફેરફાર કર્યો, ન્યાયતંત્ર નારાજ હતું કારણ કે ન્યાયતંત્રમાં ન્યાય આપનારાઓએ તેને પહેલા પોતાના માટે અનુકૂળ બનાવ્યું હતું. શ્રી શાહે કહ્યું કે બંધારણીય સુધારાના 69મા કલમે સુપ્રીમ કોર્ટની સત્તાઓ પણ છીનવી લીધી. લોકશાહી અધિકારો નાબૂદ કરવામાં આવ્યા અને એજન્સીઓનો દુરુપયોગ એવી રીતે કરવામાં આવ્યો કે ભારતીય સમાજ, આ દેશ અને આ દેશના લોકો ક્યારેય ભૂલી શકતા નથી. તેમણે કહ્યું કે આ જ કારણ છે કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે સંવિધાન હત્યા દિવસ ઉજવવાનું નક્કી કર્યું છે. તેમણે કહ્યું કે સમગ્ર દેશની યાદમાં એ વાત રહેવી જોઈએ કે જ્યારે લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલી વ્યક્તિ સરમુખત્યાર બને છે, ત્યારે દેશને કેવી રીતે પ્રતિકૂળ પરિણામો ભોગવવા પડે છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે કટોકટી દરમિયાન, લોકપ્રિય ગાયક કિશોર કુમારનો અવાજ ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો પર પ્રસારિત કરવાનો બંધ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે આ દેશના તમામ રાજકીય પક્ષો માટે એક પાઠ છે કે વિવિધ વિચારધારાઓનું અસ્તિત્વ લોકશાહીનો આધાર છે. વિચારધારા ગમે તે હોય, ગમે તે રસ્તો હોય, આખરે આપણું લક્ષ્ય દેશને મહાન બનાવવાનું હોવું જોઈએ. શ્રી શાહે કહ્યું કે દેશ ક્યારેય એવી રીતે બનાવી શકાતો નથી કે બધા એક જ વિચારધારાના આધારે કામ કરે, એક જ નેતાના નેતૃત્વ હેઠળ કામ કરે અને હું સાચો છું અને કોઈને મતદાન કરવાનો અધિકાર નથી. આવી માનસિકતા આપણા બંધારણની મૂળ ભાવના સાથે મેળ ખાતી નથી.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે બંધારણે લોકશાહીની ભાવનાને તીક્ષ્ણ બનાવી છે, તેને વ્યક્ત કરી છે અને તેને કાયદેસર રીતે સ્થાપિત કરી છે. બંધારણે આપણા જનમાનસમાં લોકશાહીની ભાવના સ્થાપિત કરી છે અને તેને કાનૂની ભાષામાં વ્યક્ત કરી છે. ભારતના લોકો સ્વભાવે લોકશાહી છે. આપણે એવા લોકો છીએ જે વિવિધ વિચારો, વિવિધ વિચારધારાઓ અને વિવિધ મંતવ્યોનો આદર કરે છે. આ આપણી હજારો વર્ષ જૂની સંસ્કૃતિ છે, તેથી જ આપણે ભારતને લોકશાહીની માતા માનીએ છીએ. જો આપણે ઇતિહાસના દૃષ્ટિકોણથી જોઈએ તો, લોકશાહીનો જન્મ સૌપ્રથમ આપણા દેશમાં થયો હતો અને સરપંચનો વિચાર આ દેશમાંથી આવ્યો હતો.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે આપણા લોકશાહીનો પાયો એટલો ઊંડો છે કે જો કોઈ સરમુખત્યાર આ પાયાને હચમચાવી નાખવા માંગે છે, તો તે પોતાનું ભવિષ્ય બગાડવા સિવાય કંઈ કરી શકશે નહીં. તેમણે કહ્યું કે આજે કટોકટી લાદવાના ઘૃણાસ્પદ કૃત્યની નિંદા કરવાનો અને યુવાનોએ ભવિષ્ય માટે લોકશાહીના રક્ષણની મશાલ ઉપાડવાનો દિવસ છે. તેમણે કહ્યું કે દેશના યુવાનોએ શાહ કમિશનનો અહેવાલ વાંચવો જ જોઈએ. જો આવનારા સમયમાં કોઈના મનમાં સરમુખત્યારશાહીના વિચારો આવે છે, તો આનાથી જય પ્રકાશ નારાયણ જેવા નેતા બનવાનો ઉત્સાહ પેદા થશે અને તે અહેવાલ પણ માર્ગ બતાવશે. તેમણે કહ્યું કે બંધારણની ભાવનાનું રક્ષણ કરવાની જવાબદારી જનતાની છે. આ ભાવના સાથે રમત રમનારાઓને સજા કરવાની પણ જનતાની જવાબદારી છે.

AP/IJ/GP/JD