મુખ્ય બાબતો

2025 માટે ‘ઉદ્યમી ભારત – MSME દિવસ’ થીમ "ટકાઉ વિકાસ અને નવીનતાના ચાલક તરીકે MSMEs ની ભૂમિકા વધારવી" પર કેન્દ્રિત છે.

MSMEs ભારતના GDPમાં 30% અને નિકાસમાં 45%થી વધુ યોગદાન આપે છે.

MSMEs ભારતમાં કૃષિ પછી બીજા ક્રમના સૌથી મોટા રોજગારદાતા છે.

26 જૂન, 2025 સુધીમાં, PM વિશ્વકર્માએ 29.94 લાખ સફળ નોંધણીઓ નોંધાવી છે.

અત્યાર સુધીમાં 5.70 કરોડથી વધુ MSMEs ઉદ્યોગ નોંધણી અને સહાય પ્લેટફોર્મ પર નોંધાયેલા છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં (24.12.2024ના રોજ), PMEGP યોજનાએ નવા સૂક્ષ્મ-ઉદ્યોગોને ટેકો આપ્યો, જેનાથી દેશભરમાં 4.6 લાખથી વધુ લોકો માટે રોજગારીનું સર્જન થયું.

5 ડિસેમ્બર, 2024 સુધીમાં, MSEs (સૂક્ષ્મ અને નાના ઉદ્યોગો) માટેની જાહેર ખરીદી નીતિ હેઠળ, CPSEs અને વિભાગોએ રૂ. 37190.02 કરોડના માલની ખરીદી કરી.

 

પરિચય

સૂક્ષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ ઉદ્યોગો (MSMEs) ભારતીય અને વૈશ્વિક અર્થતંત્ર બંનેનો આધારસ્તંભ બનાવે છે. ભારતમાં, તેઓ વિકાસનો મુખ્ય આધારસ્તંભ છે. GDPમાં લગભગ 30% અને દેશની નિકાસમાં 45% થી વધુ યોગદાન આપે છે. ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપીને, રોજગારીનું સર્જન કરીને અને સમાવેશી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપીને, MSMEs પાયાના સ્તરે આર્થિક પરિવર્તનને આગળ ધપાવવાનું ચાલુ રાખે છે.

વૈશ્વિક સ્તરે, MSMEs વ્યવસાય ઇકોસિસ્ટમના સૌથી પ્રભાવશાળી ક્ષેત્રનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે લગભગ 90% સાહસો અને કુલ રોજગારના 50%થી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે. ભારતમાં, તેઓ સમાન મહત્વ ધરાવે છે, કૃષિ પછી બીજા ક્રમના સૌથી મોટા રોજગારદાતા તરીકે ઉભરી રહ્યા છે.

વિશ્વભરમાં MSMEsની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાને ઓળખીને, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ 2017માં 27 જૂનને આંતરરાષ્ટ્રીય MSME દિવસ તરીકે નક્કી કર્યો છે. આ વર્ષે, MSME મંત્રાલય 'ઉદ્યમી ભારત - MSME દિવસ' ઉજવી રહ્યું છે. 2025ની થીમ "ટકાઉ વિકાસ અને નવીનતાના ચાલક તરીકે MSMEs ની ભૂમિકાને વધારવા" પર કેન્દ્રિત છે.

સરકારની મુખ્ય પહેલ અને સિદ્ધિઓ

6.3 કરોડથી વધુ સાહસો સાથે, MSME ક્ષેત્ર સમગ્ર ભારતમાં ઉદ્યોગસાહસિકતા અને રોજગારને આગળ ધપાવતું એક જીવંત બળ બની ગયું છે. વિવિધ યોજનાઓ અને સહયોગ દ્વારા, MSME મંત્રાલય ક્રેડિટ ઍક્સેસ, કૌશલ્ય વિકાસ, ટેકનોલોજી અને બજાર વિસ્તરણ જેવા ક્ષેત્રોમાં વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે.

પીએમ વિશ્વકર્મા

17 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ શરૂ કરાયેલ, પીએમ વિશ્વકર્મા એક કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે જેનો ખર્ચ 2023-24થી 2027-28 માટે રૂ. 13000 કરોડનો છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય પરંપરાગત કારીગરો અને કારીગરોને ઉત્પાદનની ગુણવત્તા વધારીને અને તેમને વ્યાપક બજારો સાથે જોડીને ઉત્થાન આપવાનો છે.

26 જૂન, 2025 સુધીમાં, પીએમ વિશ્વકર્મા યોજના હેઠળ 2.71 કરોડથી વધુ અરજીઓ સબમિટ કરવામાં આવી છે, જેમાં 29.94 લાખ લોકોએ સફળતાપૂર્વક નોંધણી કરાવી છે.

ઉદ્યોગ નોંધણી પોર્ટલ

1 જુલાઈ, 2020ના રોજ શરૂ કરાયેલ ઉદ્યોગ નોંધણી પોર્ટલ, MSME માટે મફત, કાગળ રહિત અને સ્વ-ઘોષિત નોંધણી પ્રક્રિયા પ્રદાન કરે છે.

અનૌપચારિક સૂક્ષ્મ-ઉદ્યોગોને ટેકો આપવા માટે, ઉદ્યોગ સહાય પ્લેટફોર્મ 11 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે તેમને પ્રાથમિકતા ક્ષેત્ર ધિરાણ જેવા ઔપચારિક લાભો મેળવવામાં મદદ કરે છે.

પ્રધાનમંત્રી રોજગાર સર્જન કાર્યક્રમ (PMEGP)

PMEGP એક ક્રેડિટ-લિંક્ડ સબસિડી યોજના છે જે બિન-ખેતી ક્ષેત્રમાં સૂક્ષ્મ-ઉદ્યોગો સ્થાપવામાં મદદ કરીને સ્વ-રોજગારને ટેકો આપે છે. 2008-09માં તેની શરૂઆત થઈ ત્યારથી, નાણાકીય વર્ષ 2024-25 (24.12.2024ના રોજ) સુધી, 9.87 લાખથી વધુ સૂક્ષ્મ-ઉદ્યોગોને માર્જિન મની સબસિડીમાં રૂ. 26,124.26 કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે, જેનાથી 80 લાખથી વધુ લોકો માટે રોજગારીનું સર્જન થયું છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં (24.12.2024 ના રોજ) 58,028 નવા એકમોને રૂ. 2,018.97 કરોડની સબસિડી દ્વારા ટેકો આપવામાં આવ્યો હતો, જેનાથી 4.6 લાખથી વધુ વ્યક્તિઓ માટે રોજગારીનું સર્જન થયું હતું. વ્યાપક પહોંચ માટે હવે 11 પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં અરજીઓ સ્વીકારવામાં આવે છે.

પરંપરાગત ઉદ્યોગોના પુનર્જીવન માટે ભંડોળ યોજના (SFURTI)

SFURTI 2005-06માં પરંપરાગત કારીગરોને સ્પર્ધાત્મકતા, ઉત્પાદન વિકાસ અને ટકાઉ આવક નિર્માણમાં સુધારો કરવા માટે ક્લસ્ટરોમાં ગોઠવવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી.

અત્યાર સુધીમાં, 513 ક્લસ્ટરોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાંથી 376 કાર્યરત છે. 2023-24માં, 18 ક્લસ્ટર કાર્યરત થયા, જેનાથી 11 રાજ્યોમાં 11,810 કારીગરોને ફાયદો થયો. નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં, 15 ક્લસ્ટરોને રૂ. 40.01 કરોડની સહાયથી મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, જેનો સીધો લાભ 8,875 કારીગરોને થયો.

સૂક્ષ્મ અને નાના ઉદ્યોગો માટે જાહેર પ્રાપ્તિ નીતિ

સૂક્ષ્મ અને નાના ઉદ્યોગો માટે બજાર ઍક્સેસ સુનિશ્ચિત કરવા માટે MSE માટે જાહેર પ્રાપ્તિ નીતિ 2012માં સૂચિત કરવામાં આવી હતી. તે કેન્દ્રીય મંત્રાલયો/વિભાગો/કેન્દ્રીય જાહેર ક્ષેત્રના સાહસો (CPSEs) દ્વારા MSEs પાસેથી વાર્ષિક 25% ખરીદી ફરજિયાત કરે છે, જેમાં SC/STની માલિકીના MSEs પાસેથી 4% અને મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકોની માલિકીના MSEs પાસેથી 3% ખરીદીનો સમાવેશ થાય છે. કુલ 358 વસ્તુઓ MSEs પાસેથી વિશિષ્ટ ખરીદી માટે અનામત રાખવામાં આવી છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં (5 ડિસેમ્બર 2024ના રોજ), CPSEs (કેન્દ્રીય જાહેર ક્ષેત્રના સાહસ) અને વિભાગોએ 1,15,481 MSEs પાસેથી રૂ. 37,190.02 કરોડ (38.39%) કિંમતના માલસામાનની ખરીદી કરી, જે ફરજિયાત લક્ષ્યને વટાવી ગઈ.

ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ

સરકાર ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ (KVI) ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે

ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ વિકાસ યોજના (KGVY) ના ભાગ રૂપે, એક કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના જેમાં કોઈ રાજ્ય ઘટક નથી. તેમાં બે મુખ્ય ઘટકોનો સમાવેશ થાય છે: ખાદી ક્ષેત્ર માટે ખાદી વિકાસ યોજના (KVY) અને ગ્રામોદ્યોગ માટે ગ્રામોદ્યોગ વિકાસ યોજના (GVY).

છેલ્લા 10 વર્ષમાં KVI ના વેચાણમાં 4 ગણો વધારો થયો છે, જે 33,135.90 કરોડ રૂપિયા (2014-15) થી વધીને 1,55,673.13 કરોડ રૂપિયા (2023-24) થયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં (30.11.2024 સુધી), વેચાણ 1,10,747.40 કરોડ રૂપિયા (P) સુધી પહોંચ્યું છે. KVI નું ઉત્પાદન ત્રણ ગણું વધીને 27,569.37 કરોડ રૂપિયા (2014-15) થી 1,08,297.91 કરોડ રૂપિયા (2023-24) થયું છે, જેમાં 30.11.2024 સુધી 76,017.79 કરોડ રૂપિયા (P) નોંધાયા છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર

આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર યોજના આંતરરાષ્ટ્રીય મેળાઓ, પ્રદર્શનો અને જ્ઞાન-વહેંચણી કાર્યક્રમોમાં વળતરના ધોરણે ભાગીદારીને સુવિધા આપીને MSME ને વૈશ્વિક બજારોમાં પ્રવેશવામાં સહાય કરે છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય નવી ટેકનોલોજી, બજારો અને શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓના સતત સંપર્ક દ્વારા MSME ને વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક બનાવવાનો છે.

મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય પહેલ અને MoUs (2024):

ભારત-જાપાન JWG (સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથ) બેઠક: MSME (માઈક્રો, સ્મોલ અને મીડિયમ એન્ટરપ્રાઇઝ) ટેકનોલોજી કેન્દ્રો માટે જાપાની નિષ્ણાતો દ્વારા 5S અને કૈઝેન તાલીમની ચર્ચા.

EXIM બેંક USA (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની નિકાસ-આયાત બેંક) સાથે બેઠક: નિકાસ સહયોગ, MSME શિક્ષણ અને મહિલાઓ અને પ્રથમ વખત નિકાસકારો માટે સમર્થન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું.

ભારત-તાઇવાન SME (સ્મોલ અને મીડિયમ એન્ટરપ્રાઇઝ) ફોરમ: MSME વિકાસમાં સહયોગ માટે NSIC (નેશનલ સ્મોલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ કોર્પોરેશન લિમિટેડ) અને ITRI (ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટેકનોલોજી રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ), તાઇવાન વચ્ચે MoU (સમજૂતી પત્ર) પર હસ્તાક્ષર.

તાજિકિસ્તાન સાથે સમજૂતી કરાર: MSME સહયોગ માટે NSIC અને MINT (ઉદ્યોગ અને નવી ટેકનોલોજી મંત્રાલય), તાજિકિસ્તાન પ્રજાસત્તાક વચ્ચે હસ્તાક્ષર.

ઇજિપ્ત સાથે સમજૂતી કરાર: MSME સહયોગ વધારવા માટે NSIC એ MSMEDA (માઇક્રો, સ્મોલ અને મીડિયમ એન્ટરપ્રાઇઝ ડેવલપમેન્ટ એજન્સી), ઇજિપ્ત સાથે ભાગીદારી કરી.

US-SBA (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સ્મોલ બિઝનેસ એડમિનિસ્ટ્રેશન) સાથે સમજૂતી કરાર: દ્વિપક્ષીય MSME વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આ સમજૂતી કરારને કાર્યરત કરવા માટે એક વેબિનાર 10.12.2024ના રોજ યોજાયો હતો.

MSME મંત્રાલય હેઠળ 2024 મુખ્ય પહેલ અને ઝુંબેશ

આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ ઉપરાંત, MSME મંત્રાલયે 2024માં ઘણી અસરકારક પહેલ અને ઝુંબેશ હાથ ધરી હતી. આ ડિજિટલ સશક્તિકરણ, લિંગ સમાવેશ, નવીનતા, ગ્રામીણ સાહસ અને વહીવટી કાર્યક્ષમતા પર કેન્દ્રિત હતા.

ખાસ ઝુંબેશ 4.0 (2જી - 31મી ઓક્ટોબર 2024): પેન્ડન્સી ઘટાડવા, સ્વચ્છતાને પ્રોત્સાહન આપવા અને પર્યાવરણને અનુકૂળ પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનો હેતુ. 10 પરિમાણો પર 100% લક્ષ્યો પ્રાપ્ત કર્યા અને જૂની વસ્તુઓનો નિકાલ કરીને, 43,342 ચોરસ ફૂટ જગ્યા ખાલી કરીને રૂ. 21.84 લાખની આવક મેળવી.

MSME-TEAM યોજના (27.06.2024ના રોજ શરૂ): રૂ. 277.35 કરોડના ખર્ચ સાથે વેપાર સક્ષમકરણ પહેલ, ડિજિટલ ઓનબોર્ડિંગ, કેટલોગિંગ, લોજિસ્ટિક્સ અને પેકેજિંગમાં 5 લાખ MSE (2.5 લાખ મહિલાઓની આગેવાની હેઠળ) ને ટેકો આપે છે.

યશસ્વિની ઝુંબેશ (27.06.2024ના રોજ શરૂ): 2029 સુધીમાં લિંગ સમાનતા તરફ એક પગલું, WEP, NITI આયોગ અને MoRDના સહયોગથી મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો માટે ઔપચારિકીકરણ, માર્ગદર્શન અને ઈ-કોમર્સ અપનાવવાને પ્રોત્સાહન આપવું.MSME હેકાથોન 4.0 (11.09.2024ના રોજ શરૂ): નવીનતા અને ઇન્ક્યુબેશન માટે 15 લાખ રૂપિયા સુધીના ભંડોળ સાથે 500 યુવા ઉદ્યોગસાહસિકોને ટેકો આપે છે.

લેહ ખાતે સેન્ટર ફોર રૂરલ એન્ટરપ્રાઇઝ એક્સિલરેશન થ્રુ ટેકનોલોજી (CREATE) (14.09.2024ના રોજ ઉદ્ઘાટન): ટેકનોલોજી દ્વારા ગ્રામીણ ઉદ્યોગોને વધારવાનો હેતુ, પશ્મીના ઊન રોવિંગ, આવશ્યક તેલ નિષ્કર્ષણ અને સ્થાનિક આવક અને આજીવિકાને વધારવા માટે કૌશલ્ય તાલીમ માટેની સુવિધાઓ પ્રદાન કરવાનો છે.

નિષ્કર્ષ

MSMEs નવીનતા ચલાવીને, રોજગાર ઉત્પન્ન કરીને અને સ્થાનિક સમુદાયોને સશક્ત બનાવીને ભારતની વિકાસગાથામાં ક્રાંતિ લાવી રહ્યા છે. તેઓ નાના વિચારોને મોટા પ્રભાવોમાં ફેરવી રહ્યા છે, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને અર્ધ-શહેરી વિસ્તારોમાં. મજબૂત નીતિ સમર્થન, ડિજિટલ સાધનો અને નવા બજારોની ઍક્સેસ સાથે, આ સાહસો ટકાઉ અને સમાવિષ્ટ વિકાસના એન્જિન બની રહ્યા છે. MSME દિવસ ફક્ત એક ઉજવણી નથી; તે પ્રતિબિંબિત કરે છે કે નાના વ્યવસાયો કેવી રીતે આત્મનિર્ભર અને ભવિષ્ય માટે તૈયાર ભારતને આકાર આપી રહ્યા છે.

સંદર્ભો

PIB પૃષ્ઠભૂમિ:

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2089308

NITI આયોગ:

https://www.niti.gov.in/sites/default/files/2025-05/Enhancing_Competitiveness_of_MSMEs_in_India.pdf

સંયુક્ત રાષ્ટ્ર:

https://www.un.org/en/observances/micro-small-medium-businesses-day

https://docs.un.org/en/A/RES/71/279

સૂક્ષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ મંત્રાલય સાહસો:

https://pmvishwakarma.gov.in/

https://www.india.gov.in/spotlight/pradhan-mantri-vishwakarma-scheme

https://udyamregistration.gov.in/Government-India/Ministry-MSME-registration.htm

https://udyamassist.gov.in/

https://sfurti.msme.gov.in/SFURTI/Home.aspx

https://www.kviconline.gov.in/pmegpeportal/pmegphome/dashboard.jsp

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2089308

https://msme.gov.in/sites/default/files/MSME-ANNUAL-REPORT-2024-25-ENGLISH.pdf

ઉદ્યમી દિવસ-MSME દિવસ 2025

(Release ID: 2140808)