ભારત સરકારના ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ અને ભારતીય માનક બ્યૂરો (BIS) એ દેશભરના ગ્રાહકોને ફક્ત BIS-પ્રમાણિત હેલ્મેટનો ઉપયોગ કરવા અપીલ કરી છે. આ ઉપરાંત, વિભાગે BIS પ્રમાણપત્ર વિના હેલ્મેટના ઉત્પાદન અથવા વેચાણ સામે કડક કાર્યવાહી કરવાની હાકલ કરી છે.

ભારતીય રસ્તાઓ પર 21 કરોડથી વધુ ટુ-વ્હીલર હોવાથી, સવારની સલામતી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 હેઠળ હેલ્મેટ પહેરવું ફરજિયાત છે, પરંતુ તેની અસરકારકતા ગુણવત્તા પર આધારિત છે. હલકી ગુણવત્તાવાળા હેલ્મેટ સલામતી સાથે સમાધાન કરે છે અને સુરક્ષા પૂરી પાડવાના તેમના હેતુમાં નિષ્ફળ જાય છે. આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે, 2021 થી ગુણવત્તા નિયંત્રણ આદેશ લાગુ કરવામાં આવ્યો છે, જે હેઠળ તમામ ટુ-વ્હીલર સવારો માટે BIS ધોરણો (IS 4151:2015) હેઠળ પ્રમાણિત ISI-ચિહ્નિત હેલ્મેટ પહેરવાનું ફરજિયાત છે.

જૂન 2025 સુધીમાં, સમગ્ર ભારતમાં 176 ઉત્પાદકો પાસે રક્ષણાત્મક હેલ્મેટ માટે માન્ય BIS લાઇસન્સ છે. વિભાગે  અવલોકન કર્યું છે કે રસ્તાના કિનારે વેચાતા ઘણા હેલ્મેટ પાસે ફરજિયાત BIS પ્રમાણપત્ર નથી, જેના કારણે ગ્રાહકો મોટા જોખમોમાં મુકાય છે અને માર્ગ અકસ્માતોમાં ઘણા મૃત્યુ થાય છે. તેથી, આ મુદ્દાને ગંભીરતાથી લેવાની તાત્કાલિક જરૂર છે.

ગુણવત્તા ધોરણો લાગુ કરવા માટે, BIS નિયમિતપણે ફેક્ટરી અને બજાર દેખરેખ રાખે છે. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં, 500 થી વધુ હેલ્મેટ નમૂનાઓનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું અને BIS માનક ચિહ્નના દુરુપયોગ માટે 30 થી વધુ શોધ અને જપ્તી કામગીરી હાથ ધરવામાં આવી હતી. દિલ્હીમાં એક ઝુંબેશમાં, નવ ઉત્પાદકો પાસેથી 2,500 થી વધુ બિન-અનુપાલન હેલ્મેટ જપ્ત કરવામાં આવ્યા હતા જેમના લાઇસન્સ સમાપ્ત થઈ ગયા હતા અથવા રદ કરવામાં આવ્યા હતા. 17 રિટેલ અને રોડસાઈડ સ્થળોએ આવી જ કાર્યવાહીના પરિણામે લગભગ 500 હલકી ગુણવત્તાવાળા હેલ્મેટ જપ્ત કરવામાં આવ્યા હતા, જેની સામે કાનૂની કાર્યવાહી ચાલી રહી છે.

માર્ગ સલામતી વધારવા અને ગ્રાહકોને હલકી ગુણવત્તાવાળા હેલ્મેટથી બચાવવા માટે, ગ્રાહક બાબતોના વિભાગે જિલ્લા કલેક્ટરો (ડીસી) અને જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ (ડીએમ) ને પત્ર લખીને ટુ-વ્હીલર સવારો માટે બિન-પાલનકારી હેલ્મેટ વેચતા ઉત્પાદકો અને છૂટક વેપારીઓને લક્ષ્ય બનાવીને રાષ્ટ્રવ્યાપી ઝુંબેશ શરૂ કરવા જણાવ્યું હતું. આ પહેલ બજારમાં ઉપલબ્ધ હેલ્મેટની ગુણવત્તા અને જીવન બચાવવામાં તેમની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા અંગે વધતી ચિંતાઓના પ્રતિભાવમાં હતી.

વિભાગે જિલ્લા અધિકારીઓને આ બાબતમાં વ્યક્તિગત રસ લેવા અને ગુણવત્તા નિયંત્રણ આદેશના અમલીકરણને સુનિશ્ચિત કરવા માટે એક ખાસ ઝુંબેશ શરૂ કરવા અને તેની અસરને મહત્તમ કરવા માટે હાલના માર્ગ સલામતી ઝુંબેશ સાથે આ ઝુંબેશને એકીકૃત કરવા વિનંતી કરી હતી. BIS શાખા કચેરીઓને આ ઝુંબેશને ટેકો આપવા માટે જિલ્લા વહીવટીતંત્ર અને પોલીસ વિભાગો સાથે સતત જોડાવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો. પરિણામો પ્રોત્સાહક રહ્યા છે, ખાસ કરીને દિલ્હી NCR ક્ષેત્રમાં અને આ ઝુંબેશ અન્ય પ્રદેશોમાં પણ વિસ્તરી રહી છે.

આ વર્ષની શરૂઆતમાં, BIS ચેન્નાઈ ટીમે ISI-ચિહ્નિત હેલ્મેટનું વિતરણ કરવા માટે એક સફળ રોડ શોનું આયોજન કર્યું હતું અને સ્થાનિક ટ્રાફિક સત્તાવાળાઓ સાથે ભાગીદારીમાં સલામતી નિયમોનું પાલન કરવા માટે જાગૃતિ ઝુંબેશ હાથ ધરી હતી. વિવિધ મીડિયા ચેનલો, સોશિયલ મીડિયા આઉટરીચ અને નાગરિક સમાજ સાથે સહયોગ દ્વારા આ ઝુંબેશને વધુ વિસ્તૃત કરવામાં આવી છે, ISI-ચિહ્નિત રક્ષણાત્મક હેલ્મેટ દ્વારા સલામતી વિશે જાગૃતિ લાવવામાં આવી છે.

ગ્રાહકો માટે સુવિધાજનક બનાવવા માટે, BIS એ BIS કેર એપ અને BIS પોર્ટલ પર એક જોગવાઈ ઉમેરી છે. જેથી હેલ્મેટ ઉત્પાદક લાઇસન્સ પ્રાપ્ત છે કે નહીં તે તપાસી શકાય, અને વપરાશકર્તાઓને BIS કેર એપ પર ફરિયાદો નોંધાવવાની પણ મંજૂરી મળે છે. રાષ્ટ્રવ્યાપી ગ્રાહક જાગૃતિ પહેલના ભાગ રૂપે, BIS ક્વોલિટી કનેક્ટ ઝુંબેશનું આયોજન કરે છે, જ્યાં ‘માનક મિત્ર' સ્વયંસેવકો હેલ્મેટ અને અન્ય ઉત્પાદનો માટે ફરજિયાત પ્રમાણપત્ર વિશે માહિતી પ્રદાન કરવા માટે ગ્રાહકો સાથે સીધા જોડાઈ રહ્યા છે.

ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ ગ્રાહક સુરક્ષા અને માર્ગ સલામતી પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે. બજારમાંથી હલકી ગુણવત્તાવાળા હેલ્મેટ દૂર કરીને, વિભાગનો હેતુ માર્ગ અકસ્માતમાં થતા મૃત્યુને રોકવા અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા ઉત્પાદનોનું વેચાણ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે.

AP/IJ/GP/JD