સંરક્ષણ મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહે 07 જુલાઈ, 2025ના રોજ નવી દિલ્હીમાં સંરક્ષણ ખાતા વિભાગ (DAD)ના નિયંત્રકો પરિષદને સશસ્ત્ર દળોની ઓપરેશનલ તૈયારી અને નાણાકીય ચપળતા સંબોધિત કરીને વિભાગની મજબૂતાઈમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો. ઓપરેશન સિંદૂરની સફળતાનો ઉલ્લેખ કરતા, તેમણે જણાવ્યું હતું કે સ્થાનિક સાધનોની ક્ષમતાના પ્રદર્શન અને બહાદુરીએ સ્વદેશી ઉત્પાદનોની વૈશ્વિક માંગમાં વધુ વધારો કર્યો છે. "દુનિયા આપણા સંરક્ષણ ક્ષેત્રને નવા આદરથી જોઈ રહી છે. નાણાકીય પ્રક્રિયાઓમાં એક પણ વિલંબ અથવા ભૂલ સીધી રીતે ઓપરેશનલ તૈયારીઓને અસર કરી શકે છે," તેમણે કહ્યું હતું. તેમણે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં ખાનગી ક્ષેત્રની વધતી ભાગીદારી સાથે સુમેળમાં 'નિયંત્રક'થી 'સુવિધાકર્તા' બનવા માટે ડીએડીને પણ હાકલ કરી હતી.

શ્રી રાજનાથ સિંહે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં ચાલી રહેલા પરિવર્તનનો શ્રેય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના દૂરંદેશી નેતૃત્વને આપ્યો, જેમના માર્ગદર્શન હેઠળ દેશ આત્મનિર્ભરતા અને સંરક્ષણ આયોજન, નાણાં અને નવીનતામાં માળખાકીય સુધારા તરફ આગળ વધ્યો છે. "આપણે એક સમયે આયાત કરતા મોટાભાગના સાધનો હવે ભારતમાં બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. ઉચ્ચતમ સ્તરે દ્રષ્ટિ અને પ્રતિબદ્ધતાની સ્પષ્ટતાને કારણે આપણા સુધારા સફળ થઈ રહ્યા છે," તેમણે ઉમેર્યું હતું.

સ્ટોકહોમ ઇન્ટરનેશનલ પીસ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ મુજબ, મોટા ભૂરાજકીય સંદર્ભને સંબોધતા, સંરક્ષણ મંત્રીએ 2024માં વધી રહેલા વૈશ્વિક લશ્કરી ખર્ચ $2.7 ટ્રિલિયન સુધી પહોંચવાનો ઉલ્લેખ કર્યો અને જણાવ્યું કે આ ભારતના સ્વદેશી સંરક્ષણ ઉદ્યોગો માટે પ્રચંડ તકો ખોલે છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે પ્રધાનમંત્રીના 'સંરક્ષણમાં આત્મનિર્ભરતા' પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા સાથે, ભારતના ઉદ્યોગોએ વૈશ્વિક માંગ પરિવર્તન માટે તૈયાર રહેવું જોઈએ અને નિકાસ અને નવીનતામાં મોટી ભૂમિકા ભજવવી જોઈએ. "અમારો પ્રયાસ એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે નિર્ણયો ઝડપથી લેવામાં આવે જેથી આપણે ભારતમાં જ મોટા એન્જિનનું ઉત્પાદન શરૂ કરી શકીએ અને આ યાત્રા ભારતીયોના હાથથી શરૂ થાય," અદ્યતન સ્વદેશી સંરક્ષણ ઉત્પાદન ક્ષમતાઓ બનાવવા માટેની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરીને તેમણે ઉમેર્યું હતું.

સંરક્ષણ ક્ષેત્રના વધતા વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક મહત્વ પર પ્રકાશ પાડતા, શ્રી રાજનાથ સિંહે સંરક્ષણ ખર્ચને માત્ર ખર્ચ તરીકે નહીં પરંતુ ગુણાકાર અસર સાથે આર્થિક રોકાણ તરીકે જોવામાં આવે તેવી ધારણામાં પરિવર્તન લાવવા હાકલ કરી હતી. "તાજેતર સુધી, સંરક્ષણ બજેટને રાષ્ટ્રીય અર્થતંત્રના ભાગ રૂપે જોવામાં આવતું ન હતું. આજે, તેઓ વૃદ્ધિના ચાલક છે," તેમણે ઉમેર્યું હતું. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે ભારત, બાકીના વિશ્વ સાથે, સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં મૂડી-સઘન રોકાણો દ્વારા ચિહ્નિત થયેલ પુનઃશસ્ત્રીકરણના નવા તબક્કામાં પ્રવેશી રહ્યું છે. તેમણે વિભાગને તેમના આયોજન અને મૂલ્યાંકનમાં સંરક્ષણ અર્થશાસ્ત્રનો સમાવેશ કરવા વિનંતી કરી, જેમાં સંશોધન અને વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ અને દ્વિ-ઉપયોગ તકનીકોના સામાજિક પ્રભાવ વિશ્લેષણનો સમાવેશ થાય છે.

સંરક્ષણ મંત્રીએ તાજેતરમાં શરૂ કરાયેલ સંશોધન, વિકાસ અને નવીનતા (RDI) યોજનાનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો, જે 1 લાખ કરોડ રૂપિયાના બજેટ સાથે છે, જે સંરક્ષણ ક્ષેત્રની નવીનતા અને ઉચ્ચ-અંતિમ તકનીકની ખરીદીને પ્રાથમિકતા આપે છે. તેમણે DADને આવા પ્રોજેક્ટ્સના સરળ અમલીકરણ અને સમયસર ભંડોળ સુનિશ્ચિત કરવા માટે સક્રિય સક્ષમ બનવા પ્રોત્સાહિત કર્યા, ખાસ કરીને સ્ટાર્ટ-અપ્સ, MSME અને ખાનગી ક્ષેત્ર તરફથી. તેમણે એ હકીકત પર પ્રકાશ પાડ્યો કે, પ્રથમ વખત, સંરક્ષણ સંપાદન પરિષદે મૂડી માર્ગ દ્વારા શસ્ત્ર પ્રણાલીઓના સંપાદનને મંજૂરી આપી છે, અને વિભાગને આ પરિવર્તન સંબંધિત નાણાકીય પ્રવૃત્તિઓ માટે તૈયાર રહેવા વિનંતી કરી હતી.

શ્રી રાજનાથ સિંહે વિભાગના નવા સૂત્ર 'ચેતવણી, ચપળ, અનુકૂલનશીલ' ની પ્રશંસા કરી અને નોંધ્યું કે આ ફક્ત શબ્દો નથી, પરંતુ આજના ઝડપથી વિકસતા સંરક્ષણ વાતાવરણમાં જરૂરી કાર્ય સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ છે. તેમણે અધિકારીઓને ફક્ત બાહ્ય ઓડિટ અથવા સલાહકારો પર આધાર રાખવાને બદલે સ્વ-આત્મનિરીક્ષણ દ્વારા આંતરિક સુધારા હાથ ધરવા વિનંતી કરી. "આંતરિક મૂલ્યાંકન દ્વારા કરવામાં આવેલા સુધારાઓ જીવંત સંગઠનો બનાવે છે. આ સુધારાઓ ઓછા અવરોધો સાથે વધુ કાર્બનિક છે," તેમણે કહ્યું હતું.

"શાંતિનો સમય ફક્ત એક ભ્રમ છે. પ્રમાણમાં શાંતિના સમયગાળા દરમિયાન પણ, આપણે અનિશ્ચિતતા માટે તૈયારી કરવી જોઈએ. અચાનક વિકાસ આપણા નાણાકીય અને કાર્યકારી સ્થિતિમાં સંપૂર્ણ પરિવર્તન લાવી શકે છે. પછી ભલે તે સાધનોનું ઉત્પાદન વધારવાનું હોય કે નાણાકીય પ્રક્રિયાઓને અનુકૂલન કરવાનું હોય, આપણે દરેક સમયે નવીન તકનીકો અને પ્રતિભાવશીલ પ્રણાલીઓ સાથે તૈયાર રહેવું જોઈએ," સંરક્ષણ મંત્રીએ જણાવ્યું. તેમણે DAD ને આ માનસિકતાને તેમની આયોજન, બજેટ અને નિર્ણય લેવાની પ્રણાલીઓમાં સામેલ કરવા વિનંતી કરી હતી.

શ્રી રાજનાથ સિંહે સરકારી ઈ-માર્કેટપ્લેસ (GeM) દ્વારા જાહેર ખરીદીમાં પરિવર્તન વિશે વિસ્તૃત વાત કરી, જેણે પારદર્શિતા અને ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીને સરળ બનાવી છે. તેમણે નોંધ્યું કે સંરક્ષણ મંત્રાલયે નાણાકીય વર્ષ 2024-25 સુધી GeM દ્વારા રૂ. 2 લાખ કરોડથી વધુ મૂલ્યના માલ અને સેવાઓ ખરીદી છે, અને સંકલિત નાણાકીય સલાહકારો (IFA) અને સક્ષમ નાણાકીય સત્તાવાળાઓ (CFA)ને પારદર્શિતા અને કાર્યક્ષમતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે તેનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવા હાકલ કરી હતી.

સંરક્ષણ મંત્રીએ SPARSH (સિસ્ટમ ફોર પેન્શન એડમિનિસ્ટ્રેશન - રક્ષા) પ્લેટફોર્મના રોલઆઉટ અને પ્રભાવની પ્રશંસા કરી, જેણે 32 લાખથી વધુ સંરક્ષણ પેન્શનરોને પારદર્શક, ફેસલેસ પેન્શન ડિલિવરી સિસ્ટમ હેઠળ એકીકૃત કર્યા છે. "દર મહિને SPARSH દ્વારા કરોડો રૂપિયાનું વિતરણ કરવામાં આવે છે. "જ્યારે હું આવી સિસ્ટમોને આપણા નિવૃત્ત સૈનિકો માટે કામ કરતી જોઉં છું, ત્યારે તે પુષ્ટિ આપે છે કે આપણી શક્તિ ફક્ત બજેટના આંકડાઓમાં જ નહીં, પરંતુ તેમના બલિદાન પ્રત્યેની કૃતજ્ઞતામાં રહેલી છે," તેમણે ભાર મૂક્યો, જ્યારે નિશ્ચિતપણે જણાવ્યું કે નિવૃત્ત સૈનિકોની સંભાળ રાખવી એ એક ફરજ છે, ઉપકાર નહીં.

શ્રી રાજનાથ સિંહે આગામી ડિજિટલ પહેલોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો જેમ કે કોમ્પ્રીહેન્સિવ પે સિસ્ટમ અને સેન્ટ્રલાઇઝ્ડ ડેટાબેઝ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ, જે પગાર અને કર્મચારીઓના ડેટા મેનેજમેન્ટને સરળ બનાવશે અને સેવાઓમાં ઝડપી, વાસ્તવિક સમયના નિર્ણયને સમર્થન આપશે. તેમણે સંરક્ષણ નાણાં અને અર્થશાસ્ત્ર માટે વિઝન ડોક્યુમેન્ટ અને રોડમેપ પર વિભાગના કાર્યનું સ્વાગત કર્યું, જ્યારે સમયસર અમલીકરણ અને જો જરૂરી હોય તો અભ્યાસક્રમ સુધારણા કરવાની ક્ષમતા પર ભાર મૂક્યો હતો.

સંરક્ષણ મંત્રીએ વિભાગને સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં ખાનગી ખેલાડીઓની ભાગીદારીને વધારવા માટે ફેસલેસ અને સમય-બાઉન્ડ ચૂકવણી પ્રણાલીઓ તરફ આગળ વધવા વિનંતી કરી હતી. "તમારી પ્રક્રિયાઓ જેટલી વધુ કાર્યક્ષમ અને પારદર્શક હશે, તેટલો જ આપણી સિસ્ટમમાં વિશ્વાસ વધુ હશે," તેમણે કહ્યું હતું.

શ્રી રાજનાથ સિંહે ભાર મૂક્યો કે વિભાગની પ્રક્રિયાઓમાં નાની ભૂલો પણ નોંધપાત્ર પરિણામો લાવી શકે છે. "તમે જ્યાં કામ કરી રહ્યા છો ત્યાં, જો તમે નાની ભૂલ પણ કરો છો, તો સૈનિકોને સમયસર જરૂરી સંસાધનો મળતા નથી. "આપણી બેદરકારીને કારણે, બજેટ ફાળવણીમાં સમસ્યા આવી શકે છે અને તે સીધી રીતે કાર્યકારી તૈયારીને અસર કરે છે," તેમણે ધ્યાન દોર્યુ હતું.

સંરક્ષણ મંત્રીએ પાછલા નાણાકીય વર્ષમાં મૂડી બજેટનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ પ્રાપ્ત કરવા બદલ સંરક્ષણ સચિવ અને CGDAને અભિનંદન પણ આપ્યા, અને વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો કે વિભાગ આગળ પણ એ જ નાણાકીય શિસ્ત જાળવી રાખશે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે નાણાકીય આયોજન ફક્ત બજેટ વૃદ્ધિ પર જ નહીં, પરંતુ કાર્યક્ષમતા-આધારિત વૃદ્ધિ પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ, યોગ્ય ઉદ્દેશ્ય માટે યોગ્ય સમયે યોગ્ય જમાવટ સુનિશ્ચિત કરવી જોઈએ.

"ચાલો આપણે બધા સતર્ક, ચપળ અને અનુકૂલનશીલ રહેવાની પ્રતિજ્ઞા લઈએ જેથી આપણું કાર્ય સુસંગત અને અસરકારક રહે." "આપણી જવાબદારી ખૂબ મોટી છે, અને અમે જે પણ નિર્ણય લઈએ છીએ તે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને આત્મનિર્ભરતાના વિશાળ વિઝનમાં ફાળો આપે છે," શ્રી રાજનાથ સિંહે ભાર મૂક્યો. તેમણે કોન્ફરન્સના એજન્ડાની પણ પ્રશંસા કરી, જેમાં ચેન્જ મેનેજમેન્ટ, બજેટિંગ, આંતરિક ઓડિટ, પ્રાપ્તિ, ઉદ્યોગ ભાગીદારી અને ક્ષમતા નિર્માણ પર સત્રોનો સમાવેશ થાય છે.

આ કાર્યક્રમના મુખ્ય હાઇલાઇટ્સમાં વિઝન ડોક્યુમેન્ટ, મિશન સ્ટેટમેન્ટ, ન્યૂ સૂત્ર, માર્કેટ ઇન્ટેલિજન્સ રિપોર્ટ 2025ની બીજી આવૃત્તિ અને સુધારેલા ડિફેન્સ એકાઉન્ટ્સ કોડનું વિમોચન હતું.

આ કાર્યક્રમમાં ચીફ ઓફ ડિફેન્સ સ્ટાફ જનરલ અનિલ ચૌહાણ, ચીફ ઓફ ધ નેવલ સ્ટાફ એડમિરલ દિનેશ કે ત્રિપાઠી, ચીફ ઓફ ધ આર્મી સ્ટાફ જનરલ ઉપેન્દ્ર દ્વિવેદી, ચીફ ઓફ ધ એર સ્ટાફ એર ચીફ માર્શલ એપી સિંહ, ડિફેન્સ સેક્રેટરી શ્રી રાજેશ કુમાર સિંહ, સેક્રેટરી ઓફ ડિફેન્સ આર એન્ડ ડી અને ચેરમેન ડીઆરડીઓ ડૉ. સમીર વી કામત, નાણાકીય સલાહકાર (સંરક્ષણ સેવાઓ) શ્રી એસ જી દસ્તીદાર અને કંટ્રોલર જનરલ ઓફ ડિફેન્સ એકાઉન્ટ્સ ડૉ. મયંક શર્મા પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

AP/IJ/GP/JD