કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓની બે દિવસીય વાઇસ-ચાન્સેલર્સ કોન્ફરન્સ આજે ગુજરાતના કેવડિયા ખાતે શરૂ થયું છે. જેમાં અગ્રણી ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓના 50થી વધુ વાઇસ ચાન્સેલર્સ ભાગ લેશે. જેથી NEP 2020ની શરૂઆતથી અમલીકરણની સમીક્ષા, મૂલ્યાંકન અને વ્યૂહરચના બનાવી શકાય. શિક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા ગુજરાત સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટીના સહયોગથી આયોજિત આ બેઠકનો ઉદ્દેશ્ય વિકસિત ભારત 2047ના વિઝનને મેપ કરવા માટે કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓની સંસ્થાકીય પ્રગતિને એકીકૃત અને નક્શાબદ્ધ કરવાનો છે.

આ પ્રસંગે બોલતા, કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી શ્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાને જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લા દાયકામાં ભારતના ઉચ્ચ શિક્ષણ ઇકોસિસ્ટમમાં મૂળભૂત પરિવર્તન આવ્યું છે. જે તેને લચીલું, આંતરશાખાકીય, સમાવિષ્ટ અને નવીનતા સંચાલિત બનાવે છે. શ્રી પ્રધાને ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, પરિણામે કુલ વિદ્યાર્થીઓની નોંધણી 4.46 કરોડને સ્પર્શી ગઈ છે, જે 2014-15થી 30%નો વધારો છે, મહિલા નોંધણી 38% વધી છે, અને મહિલા GER હવે પુરુષ GER કરતાં વધી ગઈ છે. પીએચ.ડી. નોંધણી લગભગ બમણી થઈ ગઈ છે અને મહિલા પીએચ.ડી. વિદ્વાનોમાં 136%, અનુસૂચિત જનજાતિ માટે GER 10 ટકા પોઈન્ટ, SC માટે 8 પોઈન્ટથી વધુનો વધારો થયો છે. આ સમાવિષ્ટ શિક્ષણ અને સામાજિક ન્યાય પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે. તેમણે એમ પણ ઉલ્લેખ કર્યો કે સકારાત્મક નીતિગત પહેલોના પરિણામે 1,200+ યુનિવર્સિટીઓ અને 46,000થી વધુ કોલેજોની સ્થાપના થઈ છે જે ભારતને વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી મોટી સિસ્ટમોમાંની એક બનાવે છે.

શ્રી પ્રધાને તેમના સંબોધન દરમિયાન NEP 2020ના પાંચ સંકલ્પની વિભાવના પર પ્રકાશ પાડ્યો જે યુનિવર્સિટી, ગુરુકુળોમાં VCs માટે માર્ગદર્શિકા હશે. મુખ્ય થીમ્સ આગામી પેઢીનું ઉભરતું શિક્ષણ, બહુશાખાકીય શિક્ષણ, નવીન શિક્ષણ, સર્વાંગી શિક્ષણ અને ભારતીય શિક્ષણ છે. મંત્રીએ VCsને નીચેના ઉદ્દેશ્યો દ્વારા શૈક્ષણિક ત્રિવેણી સંગમના ઉદ્દેશ્યોને અમલમાં મૂકવા માટે ફેરફારો કરવા હાકલ કરી હતી. જેમાં ભૂતકાળની ઉજવણી (ભારતની સમૃદ્ધિ), વર્તમાનનું માપાંકન (ભારતનું વર્ણનાત્મક સુધારણા), અને ભવિષ્યનું નિર્માણ (વૈશ્વિક વ્યવસ્થામાં ભારતની ભૂમિકા)નો સમાવેશ થાય છે. આ ભૂતકાળને સમજવા, વર્તમાનને ઉજાગર કરવા અને સમકાલીન માળખામાં ભવિષ્યને ઉજાગર કરવાની ખાતરી કરશે.

મંત્રીશ્રીએ જણાવ્યું હતું કે, અભ્યાસક્રમની પુનઃરચના, ડિજિટલ સિસ્ટમ્સ બનાવવા, ફેકલ્ટી તાલીમ આપવા અને બહુ-શાખાકીય અભિગમોને પ્રોત્સાહન આપવા જેવા મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં નિર્ણાયક પગલાં લઈને 2035 સુધીમાં ઉચ્ચ શિક્ષણમાં GERને 50% સુધી વધારવાનું મહત્વપૂર્ણ છે. આ ઉદ્દેશ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે કુલપતિઓએ વિદ્યાર્થીઓની માનસિકતા અને આકાંક્ષાઓને આકાર આપવામાં ઉત્પ્રેરક તરીકે કાર્ય કરવું જોઇએ. શ્રી પ્રધાને ભાર મૂક્યો હતો કે યુનિવર્સિટીઓએ "વિદ્યાર્થી-પ્રથમ" અભિગમનું પાલન કરવું જોઈએ. વિદ્યાર્થીઓ આપણા બધા સુધારાઓનું કેન્દ્ર હોવા જોઈએ કારણ કે તેઓ ભવિષ્ય માટે આપણી રાષ્ટ્રીય શક્તિનો મુખ્ય ભાગ છે. તેમણે કુલપતિઓને ખાતરી કરવા હાકલ કરી હતી કે ભવિષ્ય માટે બનાવવામાં આવી રહેલી સંસ્થાઓ જ્યાં કુશળ અને ભવિષ્યમાં તૈયાર કાર્યબળ અને વિદ્યાર્થીઓને રોજગાર સર્જકો, સામાજિક ઉદ્યોગસાહસિકો અને નૈતિક નવીનતાઓ બનવા માટે સશક્ત બનાવવામાં આવે.

તેમના સંબોધન દરમિયાન, મંત્રીએ બેઠકના સહભાગીઓને દરેક યુનિવર્સિટીમાં NEP 2020ના સંપૂર્ણ અમલીકરણ માટે વ્યૂહરચના પેપર તૈયાર કરવા હાકલ કરી હતી. જેમાં વિષયોનું બહુ-શાખાકીય એકીકરણ, ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી (IKS) ને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવી, કૌશલ્ય અને અપ-સ્કિલિંગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ટેકનોલોજી સંચાલિત શિક્ષણ માટે વ્યૂહરચનાઓ ઘડવી, નવીનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી કેમ્પસ પહેલ અને પરંપરાગત મૂલ્યો સાથે ટેકનોલોજીનું એકીકરણ તેમજ વ્યક્તિગત યુનિવર્સિટી કેમ્પસમાં VC કોન્ફરન્સ જેવી પરિષદોનું આયોજન કરવું જોઈએ.

સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી ઓફ ગુજરાતના કુલપતિ ડૉ. હસમુખ અઢિયાએ તેમના સંબોધનમાં કર્મયોગના "છ સિદ્ધાંતો"ની વ્યાપક રૂપરેખા આપી હતી અને વ્યક્તિઓ, સમાજ અને રાષ્ટ્રના જીવનમાં ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓની ભૂમિકા અને મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે સહભાગીઓને જીવનમાં તેમના ધ્યેયો અને ઉદ્દેશ્યો પ્રાપ્ત કરવા માટે સિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ કરવા હાકલ કરી હતી.

ઉચ્ચ શિક્ષણ સચિવ ડૉ. વિનીત જોશીએ પોતાના પ્રારંભિક સંબોધનમાં જણાવ્યું હતું કે રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 લોન્ચ થયાના પાંચ વર્ષ પૂર્ણ થઈ રહ્યા છે. આ પરિષદ આપણને આપણી પ્રગતિ પર ચિંતન કરવાની અને એક સર્વાંગી, બહુશાખાકીય અને વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રણાલીના વિઝનને પ્રાપ્ત કરવા તરફના આપણા રોડમેપને સુધારવાની તક પૂરી પાડે છે. તેમણે એ પણ નોંધ્યું કે NEP 2020 એ ભારતની ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રણાલી માટે એક મહત્વાકાંક્ષી, છતાં પ્રાપ્ત કરી શકાય તેવું વિઝન રજૂ કર્યું છે - જે સુલભતા, સમાનતા, ગુણવત્તા, પોષણક્ષમતા અને જવાબદારીમાં મૂળ ધરાવે છે. તે આપણી સંસ્થાઓને ડિગ્રી આપતી સંસ્થાઓ તરીકે નહીં, પરંતુ નવીનતા, વિવેચનાત્મક વિચારસરણી, સંશોધન અને સર્વાંગી વિકાસની ઇકોસિસ્ટમ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે.

ઉચ્ચ શિક્ષણના અધિક સચિવ ડૉ. સુનિલ બાર્નવાલે તેમના સંબોધનમાં NEP 2020 ના પાંચ પાયાના સ્તંભો - ઍક્સેસ, સમાનતા, ગુણવત્તા, પોષણક્ષમતા અને જવાબદારી - ની ભૂમિકા અને મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે NEP ના ધ્યેયોને આગળ વધારવામાં ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓની ભાગીદારીની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી ઓફ ગુજરાતના વાઇસ ચાન્સેલર પ્રો. રમાશંકર દુબેએ ઉદ્ઘાટન સત્રના સમાપન પર પોતાના સંબોધનમાં ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે બધી કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ તેમના વ્યક્તિગત કેમ્પસ દ્વારા વિકસિત ભારતના વિઝનને અમલમાં મૂકવા માટે સક્રિય પગલાં લેશે.

બે દિવસની ચર્ચાઓમાં ત્રણ મુખ્ય ક્ષેત્રોને વ્યાપકપણે આવરી લેવાની અપેક્ષા છે:

1. વ્યૂહાત્મક ગોઠવણ: ખાતરી કરવા માટે કે કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ નીતિના આગામી તબક્કાના લક્ષ્યો સાથે સુસંગત છે.

2. પીઅર લર્નિંગ અને જ્ઞાનનું આદાનપ્રદાન: સંસ્થાકીય નવીનતાઓ, સક્ષમ વાતાવરણ અને સહિયારા પડકારો પર શૈક્ષણિક નેતાઓ વચ્ચે સંવાદને પ્રોત્સાહન આપવું.

3. આગળનું આયોજન અને તૈયારી: આગામી નીતિગત લક્ષ્યો, નિયમનકારી સંક્રમણો અને 2047ના વૈશ્વિક શૈક્ષણિક લેન્ડસ્કેપ માટે સંસ્થાઓને તૈયાર કરવી.

આ પરિષદમાં ઉચ્ચ શિક્ષણનાં મુખ્ય સ્તંભો - શિક્ષણ/અધ્યયન, સંશોધન અને ગવર્નન્સને 2 દિવસ દરમિયાન દસ થીમ આધારિત સત્રો દ્વારા આવરી લેવામાં આવશે, જે NEP 2020ના મુખ્ય પાસાઓ – સમાનતા, જવાબદારી, ગુણવત્તા, સુલભતા અને સામર્થ્યને અનુરૂપ હશે. જેમાં સામેલ છે:

1. ચાર વર્ષના અંડરગ્રેજ્યુએટ પ્રોગ્રામ (FYUP) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને NHEQF/NCrF ની સમજ અને અમલીકરણ

2. કાર્યનું ભવિષ્ય - ભવિષ્યમાં નોકરીની ભૂમિકાની જરૂરિયાત અનુસાર અભ્યાસક્રમોનું સંરેખણ

3. ડિજિટલ શિક્ષણ - SWAYAM, SWAYAM Plus, AAPAR ક્રેડિટ ટ્રાન્સફર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની સાથે

4. યુનિવર્સિટી ગવર્નન્સ સિસ્ટમ - SAMARTH

5. HEIs માં સમાનતાને પ્રોત્સાહન - એક સમાવિષ્ટ અને સમાન વાતાવરણને પ્રોત્સાહન આપવું.

પીએમ વિદ્યા લક્ષ્મી, એક રાષ્ટ્ર એક સબ્સ્ક્રિપ્શન

6. ભારતીય ભાષા પુસ્તક યોજના - ભારતીય ભાષા અને ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં શિક્ષણ

7. ANRF, CoE, PMRF સહિત સંશોધન અને નવીનતા

8. રેન્કિંગ અને માન્યતા પ્રણાલી

9. ભારતમાં અભ્યાસ સહિત આંતરરાષ્ટ્રીયકરણ

10. ફેકલ્ટી વિકાસ - માલવિયા મિશન શિક્ષક તાલીમ કાર્યક્રમ

ભાગ લેતી સંસ્થાઓમાં દિલ્હી યુનિવર્સિટી, સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી ઓફ હરિયાણા, આસામ યુનિવર્સિટી, હેમવતી નંદન બહુગુણા ગઢવાલ યુનિવર્સિટી, સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી ઓફ રાજસ્થાન, સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી ઓફ કાશ્મીર, વિશ્વભારતી, રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃત યુનિવર્સિટી, ઇન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય આદિવાસી યુનિવર્સિટી (IGNTU), સિક્કિમ યુનિવર્સિટી, ત્રિપુરા યુનિવર્સિટી, જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી (JNU), યુનિવર્સિટી ઓફ અલ્હાબાદ અને ઘણી અન્ય સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે.

NEP 2020 ભારતના ઉચ્ચ શિક્ષણ લેન્ડસ્કેપના પરિવર્તન માટે એક સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિકોણ રજૂ કરે છે. તે ગતિશીલ, બહુ-શાખાકીય સંસ્થાઓની કલ્પના કરે છે જે પૂછપરછ, સહયોગ અને વૈશ્વિક જોડાણને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ દ્રષ્ટિકોણને અનુરૂપ અને વિવિધ હિસ્સેદારો વચ્ચે સુમેળ સાધવા માટે વાઇસ ચાન્સેલર્સ કોન્ફરન્સ અર્થપૂર્ણ આંતરદૃષ્ટિ રજૂ કરશે. સંસ્થાઓ વચ્ચે સહયોગને મજબૂત બનાવશે અને NEP 2020ના અમલીકરણના આગામી તબક્કા માટે સ્પષ્ટ રોડમેપ બનાવવામાં મદદ કરશે તેવી અપેક્ષા છે. આ કોન્ફરન્સના પરિણામો ભારતમાં ઉચ્ચ શિક્ષણના ભવિષ્યને આકાર આપવામાં અને 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારત બનવાના રાષ્ટ્રના સામૂહિક દ્રષ્ટિકોણને આગળ વધારવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવશે.

ઉદઘાટન દિવસે ભારતના ઉચ્ચ શિક્ષણ ઇકોસિસ્ટમના સ્તંભોને મજબૂત બનાવવા, શૈક્ષણિક ગતિશીલતા, કાર્યના ભવિષ્ય સાથે શિક્ષણ અને શિક્ષણનું સંકલન, કૌશલ્ય ગોઠવણી, ડિજિટલ શિક્ષણ, યુનિવર્સિટી શાસન પ્રણાલીઓ, ઉચ્ચ શિક્ષણમાં સમાનતા અને ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓના એકીકરણ પર કેન્દ્રિત છ વિષયોના સત્રો પર ચર્ચાઓ થશે.

AP/IJ/NP/GP/JD