પરિચય

ભારતમાં ઘણી સ્ત્રીઓ માટે કુપોષણ એક વ્યાપક સમસ્યા છે, જ્યાં દરેક ત્રીજી સ્ત્રી કુપોષિત છે અને દરેક બીજી સ્ત્રી એનિમિયાથી પીડાય છે. પોષણનો આ અભાવ ઘણીવાર કુપોષિત માતાને ઓછા વજનવાળા બાળકને જન્મ આપે છે, એક એવી સ્થિતિ જે ગર્ભાશયમાં શરૂ થાય છે અને સમગ્ર જીવન ચક્ર દરમ્યાન મોટાભાગે બદલી ન શકાય તેવી અસરો કરી શકે છે. આ સ્વાસ્થ્ય પડકારોને વધુ જટિલ બનાવતા, આર્થિક અને સામાજિક કટોકટીઓ ઘણી સ્ત્રીઓને ગર્ભાવસ્થાના છેલ્લા તબક્કા સુધી કામ કરવાનું ચાલુ રાખવા અને પ્રસૂતિ પછી અકાળે કામ પર પાછા ફરવા માટે મજબૂર કરે છે. આ સતત પ્રસૂતિ તેમના શરીરને સંપૂર્ણપણે સ્વસ્થ થવાથી અટકાવે છે અને મહત્વપૂર્ણ પ્રથમ છ મહિના દરમિયાન તેમના બાળકોને ફક્ત સ્તનપાન કરાવવાની તેમની ક્ષમતાને અવરોધે છે.

આ ગંભીર પડકારોના પ્રતિભાવમાં, પ્રધાનમંત્રી માતૃ વંદના યોજના (PMMVY), એક માતૃત્વ લાભ કાર્યક્રમ, 1 જાન્યુઆરી 2017ના રોજ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આ યોજના મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય દ્વારા લાગુ કરવામાં આવી છે અને મહિલા સશક્તિકરણ માટે ભારત સરકારના 'મિશન શક્તિ'નો મુખ્ય ઘટક છે.

'સામર્થ્ય' પેટા-યોજના હેઠળ, PMMVY મહિલાઓના આર્થિક સશક્તિકરણ અને સર્વાંગી વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તે રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ, 2013 હેઠળ સગર્ભા અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓને તેમના સ્વાસ્થ્ય અને પોષણમાં સુધારો કરવા અને વેતનના નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે. એપ્રિલ 2022માં, PMMVY 2.0એ બીજુ જીવંત સંતાન (જો છોકરી હોય તો) માટે પ્રસૂતિ લાભો વિસ્તૃત કર્યા, અને છોકરીઓ પ્રત્યે સકારાત્મક વલણને પ્રોત્સાહન આપવા અને જન્મ સમયે લિંગ ગુણોત્તરમાં સુધારો કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. મિશન શક્તિ માર્ગદર્શિકા રાષ્ટ્રીય, રાજ્ય અને જિલ્લા સ્તરે PMMVY 2.0ના અમલીકરણને સમર્થન આપે છે.[1]

ઉદ્દેશ્યો

પહેલા બાળકના જન્મ પહેલાં અને પછી મહિલા પૂરતો આરામ કરી શકે તે માટે વેતનના નુકસાનની આંશિક ભરપાઈ કરવા માટે રોકડ પ્રોત્સાહનો પૂરા પાડવા;

સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ (PW&LM)માં સ્વાસ્થ્ય શોધતા વર્તનમાં સુધારો કરવો.

જો બીજું સંતાન છોકરી હોય તો વધારાના રોકડ પ્રોત્સાહનો આપીને છોકરી પ્રત્યે સકારાત્મક વર્તન પરિવર્તનને પ્રોત્સાહન આપવું.

 

નોંધણી માટે, પ્રધાનમંત્રી માતૃ વંદના યોજના (PMMVY) પોર્ટલની સત્તાવાર વેબસાઇટની લિંક https://pmmvy.wcd.gov.in/ છે .

ક્ષેત્ર કાર્યકર્તાઓ (દા.ત. આંગણવાડી કાર્યકર્તાઓ અથવા આશા કાર્યકર્તાઓ) માટે PMMVY મોબાઇલ એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરવા માટે, લાભાર્થીઓ તે જ પોર્ટલની મુલાકાત લઈ શકે છે અને "PMMVY એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરો" વિભાગ ચકાસી શકે છે. આ એપ્લિકેશન મુખ્યત્વે ક્ષેત્ર કાર્યકર્તાઓ માટે લાભાર્થી નોંધણીને સરળ બનાવવા માટે છે અને તે સત્તાવાર પોર્ટલ દ્વારા ઉપલબ્ધ છે.

વૈકલ્પિક રીતે, પાત્ર મહિલાઓ https://web.umang.gov.in/ પર UMANG પ્લેટફોર્મ (યુનિફાઇડ મોબાઇલ એપ્લિકેશન ફોર ન્યુ એજ ગવર્નન્સ) દ્વારા સીધી નોંધણી પણ કરાવી શકે છે, જે અન્ય સરકારી યોજનાઓ સાથે PMMVY સેવાઓની ઍક્સેસ પ્રદાન કરે છે.

અરજી માટે જરૂરી દસ્તાવેજો: માતૃત્વ અને બાળ સુરક્ષા (MCP) કાર્ડ અને પાત્રતા પુરાવા (દા.ત., BPL કાર્ડ).

દેખરેખ, રિપોર્ટિંગ અને મૂલ્યાંકન

માર્ચ 2023માં શરૂ કરાયેલા નવા વિકસિત PMMVY સોફ્ટવેર (PMMVYSoft)નો ઉપયોગ કરીને, PMMVYના અમલીકરણનું વહીવટના વિવિધ સ્તરો: રાષ્ટ્રીય, રાજ્ય, જિલ્લા, બ્લોક/પ્રોજેક્ટ અને ગ્રામ્ય સ્તરે સક્રિયપણે નિરીક્ષણ અને દેખરેખ રાખવામાં આવે છે. આ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ પારદર્શિતા, કાર્યક્ષમતા અને લાભાર્થી કવરેજ વધારવા માટે રચાયેલ અનેક સુધારાઓ દ્વારા યોજના વિતરણનું સીમલેસ ટ્રેકિંગ અને મૂલ્યાંકન સક્ષમ કરે છે.

1. રીયલ-ટાઇમ પ્રમાણીકરણ અને ચકાસણી:

આ સિસ્ટમ UIDAI દ્વારા આધાર-આધારિત પ્રમાણીકરણ અને નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (NPCI) દ્વારા ચકાસણીને સમાવિષ્ટ કરે છે. જેથી આધાર-સીડેડ બેંક અથવા પોસ્ટ ઓફિસ ખાતાઓમાં ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) સુનિશ્ચિત થાય, જેનાથી ભંડોળ વિતરણનું રીઅલ-ટાઇમ ટ્રેકિંગ શક્ય બને.

PMMVY પોર્ટલ પર ચહેરાની ઓળખનો ઉપયોગ કરીને બાયોમેટ્રિક ચકાસણી નોંધણી સમયે ચોક્કસ ઓળખ પુષ્ટિ સુનિશ્ચિત કરે છે, ડુપ્લિકેશન અને છેતરપિંડી અટકાવે છે.

પોર્ટલ આધાર પ્રમાણીકરણ અને DBT-સક્ષમ ખાતાઓ જેવા મુખ્ય માપદંડોની પૂર્વ-ચકાસણી ફરજિયાત કરે છે, જેનાથી પ્રક્રિયા સમય ઝડપી બને છે અને વિલંબ ઓછો થાય છે.

2. ડિજિટલ રિપોર્ટિંગ અને ફિલ્ડ-લેવલ એક્સેસ:

સંપૂર્ણપણે પેપરલેસ PMMVY પોર્ટલ અને મોબાઇલ એપ્લિકેશન આંગણવાડી સ્તરથી જ ફિલ્ડ વર્કર્સને લાભાર્થીઓના ઘરઆંગણે લાભાર્થી ડેટા અને સેવા વિતરણ સ્થિતિનું તાત્કાલિક અને સચોટ રિપોર્ટિંગ પ્રદાન કરવાની મંજૂરી આપે છે.

લાભાર્થીઓ અને અધિકારીઓ વાસ્તવિક સમયમાં અરજી મંજૂરીઓ અને ચુકવણીઓની સ્થિતિ શોધી અને ટ્રેક કરી શકે છે, જેનાથી પારદર્શિતા અને જવાબદારીને પ્રોત્સાહન મળે છે.

૩. પારદર્શિતા:

ટોલ-ફ્રી, બહુભાષી હેલ્પલાઇન (14408) વારંવારના પ્રશ્નો અને ફરિયાદોનું નિરાકરણ લાવે છે, જેનાથી સતત પ્રતિસાદ અને કાર્યક્રમ મૂલ્યાંકનમાં ફાળો મળે છે.

અરજદારો અને લાભાર્થીઓને પ્રક્રિયાના મહત્વપૂર્ણ તબક્કાઓ (નોંધણી, અસ્વીકાર, ચુકવણી) પર 12 વિવિધ ભાષાઓમાં સ્વચાલિત SMS અપડેટ્સ પ્રાપ્ત થાય છે, જે પારદર્શક સંદેશાવ્યવહાર સુનિશ્ચિત કરે છે અને વપરાશકર્તા જોડાણ વધારે છે.

એક સંકલિત ફરિયાદ ફાઇલિંગ અને સ્થિતિ મોડ્યુલ હિસ્સેદારોને ફરિયાદોની અસરકારક રીતે જાણ અને દેખરેખ રાખવા અને ઝડપી નિરાકરણ માટે તેમને સીધા અમલીકરણ અધિકારીઓ સુધી પહોંચાડવા સક્ષમ બનાવે છે.

4. તાલીમ અને જાગૃતિ:

સરળ અમલીકરણ સુનિશ્ચિત કરવા માટે, અધિકારીઓ અને ક્ષેત્રના કાર્યકર્તાઓ માટે રાજ્ય-સ્તરીય તાલીમ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.

PMMVY પોર્ટલના ઉપયોગ પર પગલું-દર-પગલાં માર્ગદર્શન પૂરું પાડવા માટે YouTube વિડિયો ટ્યુટોરિયલ્સ વિકસાવવામાં આવ્યા છે અને પ્રસારિત કરવામાં આવ્યા છે.

યોજના, સિસ્ટમ કાર્યક્ષમતા વગેરે વિશે જાગૃતિ વધારવા માટે વ્યાપક IEC સામગ્રી તૈયાર અને વિતરિત કરવામાં આવી છે.

નિષ્કર્ષ

PMMVY પારદર્શિતા અને અસરકારક ડિલિવરી સુનિશ્ચિત કરવા માટે શાસન, ડિજિટલ ટ્રેકિંગ, ડાયરેક્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર અને સમુદાય સમીક્ષાઓના બહુવિધ સ્તરો સાથે સુવ્યવસ્થિત સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરે છે. આરોગ્ય તપાસ, સારા પોષણ અને નાણાકીય જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપીને, આ યોજના મહિલાઓને તેમના જીવન પર નિયંત્રણ મેળવવામાં મદદ કરે છે અને મહિલાઓના નેતૃત્વ હેઠળના વિકાસના ધ્યેયને સમર્થન આપે છે.

સંદર્ભ

પીઆઈબી સ્ત્રોતો

1. pib.gov.in – PMMVY માર્ગદર્શિકા
2. pib.gov.in – PMMVY 2.0 સૂચના
3. https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1841498

મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય

1. pmmvy.wcd.gov.in – PMMVY પોર્ટલ

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

SM/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2160460)