Press Release:Press Information Bureau

સમાજીક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલય

વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ

નિરાશાથી આગળ આશા: સાથે મળીને આત્મહત્યા અટકાવવી

Posted On: 09 SEP 2025 9:10PM by PIB Ahmedabad

મુખ્ય મુદ્દાઓ

વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ (10 સપ્ટેમ્બર): જાગૃતિ લાવવા, કરુણાને પ્રોત્સાહન આપવા અને આત્મહત્યા અટકાવવા માટે સામૂહિક પગલાં લેવા માટે વૈશ્વિક સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે.

ભારતની પ્રથમ રાષ્ટ્રીય આત્મહત્યા નિવારણ વ્યૂહરચના (2022): બહુ-ક્ષેત્રીય કાર્યવાહી દ્વારા 2030 સુધીમાં આત્મહત્યા મૃત્યુદરમાં 10% ઘટાડો લાવવાનો લક્ષ્યાંક છે.

રાષ્ટ્રીય પહેલ: ટેલિ-માનસ (ટેલિ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સહાય અને રાજ્યોમાં નેટવર્કિંગ), DMHP (જિલ્લા માનસિક સ્વાસ્થ્ય કાર્યક્રમ), RKSK (રાષ્ટ્રીય કિશોર આરોગ્ય કાર્યક્રમ) અને મનોદર્પણ જેવા કાર્યક્રમો હેલ્પલાઇન, સમુદાય આઉટરીચ અને શાળા-આધારિત સહાયને મજબૂત બનાવે છે.

વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ શું છે?

વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO)ના સહયોગથી ઇન્ટરનેશનલ એસોસિએશન ફોર સુસાઇડ પ્રિવેન્શન (IASP) દ્વારા 2003થી વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ સરકારો, સંગઠનો અને જનતાને એક સંદેશ ફેલાવવા એકત્ર કરે છે: આત્મહત્યા અટકાવી શકાય છે. વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ (2024-2026)ની ત્રિમાસિક થીમ "આત્મહત્યા અંગેની ધારણાઓ બદલવી" છે. આ થીમ આપણા બધાને હાનિકારક દંતકથાઓને પડકારવા, કલંક ઘટાડવા અને આત્મહત્યા વિશે ખુલ્લી, કરુણાપૂર્ણ વાતચીતને પ્રોત્સાહન આપવાનું આહ્વાન કરે છે.

આ દિવસ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે દર વર્ષે, વિશ્વભરમાં 7,27,000થી વધુ લોકો આત્મહત્યાથી મૃત્યુ પામે છે (2021ના આંકડા) અને દરેક મૃત્યુ માટે, અંદાજે 20 આત્મહત્યાના પ્રયાસો થાય છે. 2021માં વિશ્વભરમાં 15-29 વર્ષની વયના લોકોમાં આત્મહત્યા મૃત્યુનું ત્રીજું મુખ્ય કારણ હતું, જે વ્યાપક નિવારણ વ્યૂહરચનાઓ માટેની તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે.

ભારતમાં આત્મહત્યા: તીવ્રતા, વલણો અને મુખ્ય વસ્તી વિષયક માહિતી

દર વર્ષે વૈશ્વિક સ્તરે થતી આત્મહત્યાઓમાં ભારતનો હિસ્સો એક તૃતીયાંશ અને પુરુષોમાં લગભગ એક ચતુર્થાંશ આત્મહત્યાનો છે. ભારતમાં દર વર્ષે સરેરાશ 100,000થી વધુ લોકો આત્મહત્યાને કારણે મૃત્યુ પામે છે. મુખ્ય પરિબળો નીચે મુજબ છે:

એકંદર વ્યાપકતા: ભારતમાં, નેશનલ ક્રાઇમ રેકોર્ડ્સ બ્યુરો (NCRB)ના ડેટા આત્મહત્યા દરમાં સતત અને ચિંતાજનક વધારો દર્શાવે છે, જે 2017માં પ્રતિ લાખ વસ્તીએ 9.9થી વધીને 2022માં પ્રતિ લાખ વસ્તીએ 12.4 થયો છે.

ભૌગોલિક ભિન્નતા: આત્મહત્યાના બનાવોનો દર રાજ્યોમાં બદલાય છે, બિહારમાં પ્રતિ 100,000 વસ્તી દીઠ 0.6 થી સિક્કિમમાં પ્રતિ 100,000 વસ્તી દીઠ 43.1 સુધીનો છે. દક્ષિણ ભારતના શહેરો વિજયવાડા (પ્રતિ 100,000 વસ્તી દીઠ 42.6) અને કોલ્લમ (પ્રતિ 100,000 વસ્તી દીઠ 42.5) એ 2022માં સૌથી વધુ દર નોંધાવ્યા હતા.

દિલ્હી મેટ્રોનું 2024નું વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસ પર ખાસ અભિયાન

2024માં દિલ્હી મેટ્રો રેલ કોર્પોરેશન (DMRC)એ વિશ્વ આત્મહત્યા નિવારણ દિવસની ઉજવણી માટે એક ખાસ જાગૃતિ અભિયાન શરૂ કર્યું. આ પહેલનો ઉદ્દેશ્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય પડકારોનો સામનો કરી રહેલા વ્યક્તિઓ પ્રત્યે વધુ સમજણ, કરુણા અને સમર્થનને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો.

અભિયાનના ભાગ રૂપે, DMRCએ દિલ્હીના મુખ્ય મેટ્રો સ્ટેશનો પર આશા અને સ્થિતિસ્થાપકતાના સંદેશાઓ સાથે બેનરો અને ડિજિટલ ડિસ્પ્લે લગાવ્યા હતાં. જાગૃતિ અભિયાન ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ પર પણ ફેલાયું, અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય વિશે વાતચીતને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સોશિયલ મીડિયા પર પણ સક્રિય જોડાણ કરવામાં આવ્યું હતું.

દ્રશ્ય અને ડિજિટલ બંને માધ્યમો દ્વારા મુસાફરો સુધી પહોંચીને, 2024ના અભિયાને DMRCની સહાયક વાતાવરણ બનાવવા અને માનસિક સ્વાસ્થ્યના મહત્વ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવાની પ્રતિબદ્ધતાને વધુ મજબૂત બનાવી.

મનોદર્પણ પહેલ

મનોદર્પણ એ શિક્ષણ મંત્રાલય (અગાઉ માનવ સંસાધન વિકાસ મંત્રાલય) દ્વારા વ્યાપક આત્મનિર્ભર ભારત અભિયાન હેઠળ શરૂ કરાયેલ એક રાષ્ટ્રવ્યાપી પહેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને પરિવારોના માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને ભાવનાત્મક સુખાકારી માટે મનોવૈજ્ઞાનિક સહાય પૂરી પાડવાનો છે.

આ પહેલના મુખ્ય ઘટકોમાં સામેલ છે:

વેબ પોર્ટલ: સંસાધનો, વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો, પોસ્ટરો, વિડિયોઝ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે ટિપ્સ.

24x7 ટોલ-ફ્રી હેલ્પલાઇન (8448440632): પ્રશિક્ષિત મનોવૈજ્ઞાનિકો દ્વારા ટેલિ-કાઉન્સેલિંગ.

કાઉન્સેલર ડિરેક્ટરી: શાળાઓ, કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓના કાઉન્સેલરોનો રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝ.

પ્રકાશન: સ્થિતિસ્થાપકતા અને જીવન કૌશલ્ય વિકસાવવા માટે 21મી સદીની કુશળતા હેન્ડબુક.

ઇન્ટરેક્ટિવ પ્લેટફોર્મ: મનોવૈજ્ઞાનિક સહાય માટે ઑનલાઇન સાધનો, ચેટબોટ્સ અને એપ્લિકેશનો.

તમે કેવી રીતે મદદ કરી શકો છો

આગળનો રસ્તો

ભારત વ્યાપક પહેલ દ્વારા આત્મહત્યા નિવારણને આગળ ધપાવી રહ્યું છે. 2022માં શરૂ કરાયેલ રાષ્ટ્રીય આત્મહત્યા નિવારણ વ્યૂહરચના (NSPS)નો ઉદ્દેશ્ય 2030 સુધીમાં આત્મહત્યા મૃત્યુદરમાં 10% ઘટાડો કરવાનો છે. પહોંચ વધારવા માટે, ટેલિ-માનસ હેલ્પલાઇન હવે 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 53 સેલ ચલાવે છે, જે 10 લાખથી વધુ કોલ્સનું સંચાલન કરે છે, જ્યારે જિલ્લા માનસિક આરોગ્ય કાર્યક્રમ (DMHP) 767 જિલ્લાઓમાં સમુદાય-સ્તરની કટોકટી સંભાળ પૂરી પાડે છે. માનસિક આરોગ્ય સેવાઓને 1.78 લાખથી વધુ આયુષ્માન આરોગ્ય મંદિરોમાં પણ એકીકૃત કરવામાં આવી છે, તેમજ AIIMS, શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્રો અને સરકારી તબીબી કોલેજોમાં ક્ષમતા મજબૂત બનાવવામાં આવી છે. યુવાનો માટે, રાષ્ટ્રીય કિશોર સ્વાસ્થ્ય કાર્યક્રમ (RKSK), શાળા આરોગ્ય અને સુખાકારી કાર્યક્રમ અને મનોદર્પણ પહેલ શાળાઓ અને સમુદાયોમાં મહત્વપૂર્ણ સહાય પૂરી પાડે છે. એકસાથે, આ પ્રયાસો મુખ્ય પ્રવાહના માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને આત્મહત્યા ઘટાડવા માટે ભારતના સર્વાંગી, બહુ-પક્ષીય અભિગમને પ્રતિબિંબિત કરે છે.