17 સપ્ટેમ્બર 2025ના રોજ, પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી 8મા પોષણ માસની સાથે 'સ્વસ્થ નારી, સશક્ત પરિવાર અભિયાન' શરૂ કરશે, જે સમગ્ર ભારતમાં મહિલાઓ, કિશોરીઓ અને બાળકો માટે આરોગ્યસંભાળ અને પોષણ સેવાઓને મજબૂત બનાવવા તરફ એક ઐતિહાસિક પગલું છે.

આ પહેલ આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય (MoHFW) અને મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય (MoWCD) દ્વારા સંયુક્ત રીતે હાથ ધરવામાં આવી રહી છે, જે મહિલાઓ અને બાળકોના સ્વાસ્થ્ય અને પોષણ પ્રત્યેની તેમની સહિયારી પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. MoHFW દેશભરમાં આરોગ્ય શિબિરો અને સુવિધાઓ દ્વારા નિવારક, પ્રોત્સાહનાત્મક અને ઉપચારાત્મક આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવાનું કાર્ય કરશે, જ્યારે MoWCD પોષણ માસ પ્રવૃત્તિઓને અભિયાન સાથે એકીકૃત કરશે, આંગણવાડી કેન્દ્રો દ્વારા મહિલાઓ અને કિશોરીઓને એકત્ર કરશે અને મોટા પાયે પોષણ સલાહ અને વાનગી પ્રદર્શનોનું નેતૃત્વ કરશે. સાથે મળીને, બંને મંત્રાલયો એનિમિયા નિવારણ, સંતુલિત આહાર અને માસિક સ્રાવ સ્વચ્છતા પર જાગૃતિ ઝુંબેશ પણ ચલાવશે, જેથી ખાતરી કરી શકાય કે મહિલાઓ અને કિશોરીઓની આરોગ્ય અને પોષણ જરૂરિયાતોને સર્વાંગી અને સંકલિત રીતે સંબોધવામાં આવે.

સ્વસ્થ નારી, સશક્ત પરિવાર અભિયાનનો ઉદ્દેશ્ય 2047 સુધીમાં માનનીય પ્રધાનમંત્રીના આરોગ્ય, પોષણ (પોષણ), તંદુરસ્તી અને વિકાસ ભારતના વિઝનને આગળ વધારવાનો છે. આ રાષ્ટ્રવ્યાપી સઘન અભિયાન સમુદાય સ્તરે મહિલા-કેન્દ્રિત નિવારક, પ્રોત્સાહનાત્મક અને ઉપચારાત્મક આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો છે. તે બિન-ચેપી રોગો, એનિમિયા, ક્ષય રોગ અને સિકલ સેલ રોગ માટે સ્ક્રીનીંગ, વહેલા નિદાન અને સારવાર જોડાણોને મજબૂત બનાવશે, સાથે સાથે પ્રસૂતિ પહેલાની સંભાળ, રસીકરણ, પોષણ, માસિક સ્વચ્છતા, જીવનશૈલી અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય જાગૃતિ પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા માતા, બાળક અને કિશોરોના સ્વાસ્થ્યને પ્રોત્સાહન આપશે. તે જ સમયે, આ અભિયાન સમુદાયોને સ્વસ્થ જીવનશૈલી પ્રથાઓ તરફ પ્રેરિત કરશે જેમાં સ્થૂળતા નિવારણ, સુધારેલ પોષણ અને સ્વૈચ્છિક રક્તદાન પર ખાસ ભાર મૂકવામાં આવશે.

X (અગાઉ ટ્વિટર) પર એક પોસ્ટમાં, માનનીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રી શ્રી જે.પી. નડ્ડાએ ભાર મૂક્યો હતો કે આ પહેલનો હેતુ સમગ્ર ભારતમાં મહિલાઓ અને બાળકો માટે આરોગ્યસંભાળ સેવાઓને મજબૂત બનાવવાનો છે, જેથી વધુ સારી પહોંચ, ગુણવત્તાયુક્ત સંભાળ અને જાગૃતિ સુનિશ્ચિત થાય. તેમણે તમામ ખાનગી હોસ્પિટલો અને આરોગ્યસંભાળ હિસ્સેદારોને આગળ આવવા અને આ જન ભાગીદારી અભિયાનનો અભિન્ન ભાગ બનવા અપીલ કરી.

રાષ્ટ્રવ્યાપી શરૂઆત અને આરોગ્ય શિબિરો

આ અભિયાન 17 સપ્ટેમ્બરથી 2 ઓક્ટોબર 2025 સુધી દેશભરમાં આયુષ્માન આરોગ્ય મંદિરો, સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રો (CHC), જિલ્લા હોસ્પિટલો અને અન્ય સરકારી આરોગ્ય સુવિધાઓ ખાતે યોજાશે.

એક લાખથી વધુ આરોગ્ય શિબિરોનું આયોજન કરવામાં આવશે, જે દેશમાં મહિલાઓ અને બાળકો માટે અત્યાર સુધીનો સૌથી મોટો આરોગ્ય સંપર્ક બનશે.

દેશભરમાં તમામ સરકારી આરોગ્ય સુવિધાઓમાં દૈનિક આરોગ્ય શિબિરો યોજાશે.

કેન્દ્ર અને રાજ્યના મંત્રીઓ, સાંસદો અને અન્ય જનપ્રતિનિધિઓ સહિત જનપ્રતિનિધિઓ આ અભિયાનમાં જોડાશે. આશા, ANM, આંગણવાડી કાર્યકરો, SHG, PRI, શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓ, MY Bharat સ્વયંસેવકો અને યુવા જૂથો પાયાના સ્તરે સમુદાય ગતિશીલતાનું નેતૃત્વ કરે તેવી અપેક્ષા છે.

મુખ્ય આરોગ્ય સેવાઓ

સ્ત્રીરોગ, બાળરોગ, આંખ, ENT, દંત, ત્વચારોગ અને મનોચિકિત્સા સહિત વિશેષજ્ઞ સેવાઓ મેડિકલ કોલેજો, જિલ્લા હોસ્પિટલો, કેન્દ્ર સરકારની સંસ્થાઓ અને ખાનગી હોસ્પિટલો દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવશે.

કેન્દ્ર સરકારની સંસ્થાઓ જેમ કે AIIMS, સંરક્ષણ અને રેલવે હોસ્પિટલો, ESIC હોસ્પિટલો, CGHS કેન્દ્રો અને રાષ્ટ્રીય મહત્વની સંસ્થાઓ (INIs) આ પ્રયાસોને પૂરક બનાવશે, જેથી નિષ્ણાત સેવાઓ અને સંભાળની સાતત્યતા લાસ્ટ માઇલ સુધી પહોંચે તે સુનિશ્ચિત કરી શકાય. ખાનગી ક્ષેત્રની ઘણી આરોગ્ય સુવિધાઓએ પણ આ પહેલને ટેકો આપવાની ઓફર કરી છે. આનાથી પહેલનો સ્કેલ, ગુણવત્તા અને આઉટરીચનો વિસ્તાર થવાની અપેક્ષા છે.

આ પખવાડિયાના કાર્યક્રમ દરમિયાન, જે સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવશે તે નીચે મુજબ છે:

બિન-સંક્રમિત રોગો અને સુખાકારી: શિબિરોમાં બ્લડ પ્રેશર, બ્લડ સુગર અને BMI તપાસ દ્વારા હાયપરટેન્શન, ડાયાબિટીસ અને સ્થૂળતા માટે સ્ક્રીનીંગ આપવામાં આવશે. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર, પોષણ, શારીરિક પ્રવૃત્તિ અને તમાકુ છોડવા અંગે જોખમ પ્રોફાઇલિંગ, રેફરલ્સ અને કાઉન્સેલિંગ ક્રોનિક રોગોના વહેલા નિદાન અને સંચાલનમાં મદદ કરશે.

કેન્સર સ્ક્રીનીંગ: મહિલાઓને મૌખિક પોલાણની તપાસ, ક્લિનિકલ સ્તન પરીક્ષણ, સ્તન સ્વ-પરીક્ષણ પ્રશિક્ષણ અને સર્વાઇકલ કેન્સર સ્ક્રીનીંગનો લાભ મળશે. મેમોગ્રાફી અને ઓન્કોલોજી સંભાળ માટે રેફરલ સેવાઓ પણ ઉપલબ્ધ રહેશે, સાથે મૌખિક, સ્તન અને સર્વાઇકલ કેન્સર પર જાગૃતિ સત્રો પણ ઉપલબ્ધ રહેશે.

એનિમિયા અને પોષણ: કિશોરવયની છોકરીઓ અને મહિલાઓ માટે મોટા પાયે Hb પરીક્ષણ અને એનિમિયા સ્ક્રીનીંગ હાથ ધરવામાં આવશે, જેમાં IFA સપ્લિમેન્ટ્સ અને કૃમિનાશક ગોળીઓની જોગવાઈનો સમાવેશ થશે. પોષણ પરામર્શ, સંતુલિત આહાર પ્રદર્શન, અન્નપ્રાશન સમારંભો અને સ્વસ્થ રેસીપી પ્રદર્શનો પોષણ જાગૃતિને મજબૂત બનાવશે, જ્યારે માસિક સ્વચ્છતાને પ્રોત્સાહન કિશોરવયની છોકરીઓને સશક્ત બનાવશે. આ પ્રયાસોને FSSAI ની ઇટ રાઇટ પહેલ દ્વારા વધુ સમર્થન આપવામાં આવશે, જે સમુદાયોમાં સલામત, સ્વસ્થ અને ટકાઉ આહાર પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપે છે.

ટ્યુબરક્યુલોસિસ (ટીબી): સંવેદનશીલ મહિલાઓનું ટીબી સ્ક્રીનીંગ, ગળફાનું સંગ્રહ અને મોબાઇલ એક્સ-રે યુનિટ વહેલા નિદાનમાં મદદ કરશે. દર્દીઓને સારવાર માટે DOTS કેન્દ્રો સાથે જોડવામાં આવશે, જ્યારે સ્વયંસેવકોને પોષણ અને મનોસામાજિક સહાય પૂરી પાડવા માટે નિક્ષય મિત્ર તરીકે એકત્ર કરવામાં આવશે.

સિકલ સેલ રોગ: લક્ષિત સિકલ સેલ સ્ક્રીનીંગ, સિકલ સેલ કાર્ડનું વિતરણ અને કાઉન્સેલિંગ સેવાઓ દ્વારા આદિવાસી વસ્તી પર ખાસ ધ્યાન આપવામાં આવશે. આનુવંશિક પરામર્શ અને રેફરલ્સ લાંબા ગાળાની સંભાળ અને રોગ વ્યવસ્થાપન સુનિશ્ચિત કરશે.

માતૃત્વ અને બાળ આરોગ્ય: હિમોગ્લોબિન પરીક્ષણ, બ્લડ પ્રેશર મોનિટરિંગ, વજન તપાસ અને ગર્ભ વૃદ્ધિ ટ્રેકિંગ સહિત વ્યાપક પ્રસૂતિ પહેલાની સંભાળ પૂરી પાડવામાં આવશે. માતા અને બાળ સુરક્ષા (MCP) કાર્ડ વિતરણ, સલામત ગર્ભાવસ્થા અને સંસ્થાકીય પ્રસૂતિ પર કાઉન્સેલિંગ, બાળકોના વિકાસનું નિરીક્ષણ, શિશુ અને નાના બાળકોને ખોરાક આપવાનું કાઉન્સેલિંગ અને રસીકરણ સેવાઓ માતા અને બાળ આરોગ્ય પરિણામોને વધુ મજબૂત બનાવશે.

રસીકરણ: બાળકો અને કિશોરો માટે કેચ-અપ રસીકરણ, સગર્ભા સ્ત્રીઓ માટે ટીડી રસીકરણને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવશે.

જાગૃતિ અને પરામર્શ: શિબિરો માસિક સ્રાવ દરમિયાન સ્વચ્છતાને પ્રોત્સાહન આપશે, સેનિટરી પેડ્સનું વિતરણ કરશે અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પરામર્શ સત્રો યોજશે. SHG, PRI વગેરેના નેતૃત્વમાં ઝુંબેશ તેલ અને ખાંડના વપરાશમાં ઘટાડો કરવા, સ્વસ્થ આહારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રોત્સાહિત કરશે.

રક્તદાન: ટ્રોમા કેર, સર્જરી અને રક્ત વિકૃતિઓની સારવારને મજબૂત બનાવવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી રક્તદાન ઝુંબેશનું આયોજન કરવામાં આવશે. દાતાઓની નોંધણી e-Raktkosh પોર્ટલ (https://eraktkosh.mohfw.gov.in) પર કરવામાં આવશે અને પ્રતિજ્ઞા ઝુંબેશ MyGov (www.mygov.in) દ્વારા ચલાવવામાં આવશે.

ડિજિટલ આરોગ્ય સેવાઓ: લાભાર્થીઓની નોંધણી PM-JAY, આયુષ્માન વય વંદના અને ABHA હેઠળ કરવામાં આવશે. કાર્ડ ચકાસણી અને ફરિયાદ નિવારણ માટે આરોગ્ય શિબિરોમાં હેલ્પડેસ્ક સ્થાપિત કરવામાં આવશે.

આયુષ સેવાઓ: મહિલાઓ અને પરિવારો માટે સર્વાંગી આરોગ્ય અને સુખાકારી પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે યોગ સત્રો, આયુર્વેદ પરામર્શ અને અન્ય આયુષ સેવાઓનું આયોજન કરવામાં આવશે.

યુવાનો અને નાગરિકોનું એકત્રીકરણ: આ અભિયાન જનભાગીદારીના આ પ્રયાસમાં ભારતના યુવાનો અને સમુદાયોને જોડવા પર ખાસ ભાર મૂકશે. માય ભારત સ્વયંસેવકો જાગૃતિ અભિયાનો, આરોગ્ય પ્રતિજ્ઞાઓ, સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ અને સમુદાય એકત્રીકરણ અભિયાનોમાં સક્રિયપણે સામેલ થશે. નાગરિકોને MyGov પોર્ટલ (www.mygov.in) દ્વારા સ્વૈચ્છિક રક્ત અને અંગદાન માટેના પ્રતિજ્ઞાઓમાં ભાગ લેવા અને પોષણ, પરામર્શ અને સંભાળ સાથે ટીબીના દર્દીઓને ટેકો આપવા માટે સમર્પિત પ્લેટફોર્મ (www.nikshay.in) પર નિક્ષય મિત્ર તરીકે નોંધણી કરાવવા માટે પણ પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવશે. આ સમગ્ર સમાજનો અભિગમ અભિયાનની શક્ય તેટલી વ્યાપક પહોંચ અને અસર સુનિશ્ચિત કરવામાં મદદ કરશે.

સમગ્ર સરકારનું એકત્રીકરણ

MoWCD ઉપરાંત, અન્ય ઘણા મંત્રાલયો અભિયાનને મજબૂત સમર્થન આપશે. ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય અને પંચાયતી રાજ મંત્રાલય SHG અને PRI દ્વારા મહિલાઓને એકત્ર કરશે. શિક્ષણ મંત્રાલય શાળાઓ અને ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ સાથે સંકલન કરશે જ્યારે યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલય આરોગ્ય જાગૃતિ અને આઉટરીચને મજબૂત બનાવવા માટે માય ભારત સ્વયંસેવકો સાથે સંકલન કરશે. આદિવાસી બાબતોનું મંત્રાલય આદિવાસી સમુદાયો સુધી પહોંચવામાં મદદ કરશે. સામાજિક ન્યાય અને સશક્તીકરણ મંત્રાલયના દિવ્યાંગજનોના સશક્તીકરણ વિભાગ (DEPwD) પણ દિવ્યાંગજનોના સંદર્ભમાં સહાય કરશે. વધુમાં, સંરક્ષણ મંત્રાલય, રેલ્વે મંત્રાલય, શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલય, આયુષ મંત્રાલય, ભારે ઉદ્યોગ મંત્રાલય, ગૃહ મંત્રાલય વગેરે તેમની સંબંધિત તબીબી સંસ્થાઓમાં આરોગ્ય શિબિરોનું આયોજન કરશે.

SM/DK/GP/JD