कौशल विकास एवं उद्यमिता मंत्रालय
azadi ka amrit mahotsav

हाशिए पर पड़े समुदायों के लिए पीएमकेके

प्रविष्टि तिथि: 08 DEC 2025 3:44PM by PIB Delhi

प्रधानमंत्री कौशल केंद्र (पीएमकेके) एक आदर्श प्रशिक्षण केंद्र के रूप में स्थापित किए गए हैं। इनका उद्देश्य दिव्यांगजनों, महिलाओं, वंचित समुदायों आदि सहित समाज के सभी वर्गों को सार्वजनिक-निजी भागीदारी (पीपीपी) के अंतर्गत कौशल प्रशिक्षण प्रदान करना है। इसके अतिरिक्त पंजाब के साहिबज़ादा अजीत सिंह नगर जिले में दिव्यांगजनों के प्रशिक्षण के लिए विशेष रूप से 'मेंटर स्किल्स' नामक एक पीएमकेके की स्थापना की गई है। वर्तमान में देश में 597 पीएमकेके कार्यरत हैं। देश भर में कार्यरत पीएमकेके की राज्य/संघ राज्य क्षेत्रवार और ज़िलावार संख्या अनुबंध I में दी गई है ।

योजना के पहले तीन संस्करणों में पीएमकेवीवाई के लघु अवधि प्रशिक्षण (एसटीटी) घटक के अंतर्गत प्लेसमेंट को ट्रैक किया गया था। यह पीएमकेवीवाई 1.0, पीएमकेवीवाई 2.0 और पीएमकेवीवाई 3.0 है। इन्हें वित्त वर्ष 2015-16 से वित्त वर्ष 2021-22 तक लागू किया गया था। पीएमकेवीवाई के अंतर्गत वित्तीय वर्ष 2020-21 से 2022-23 के दौरान पीएमकेके में महिलाओं, दिव्यांगजनों और अनुसूचित जाति (एससी), अनुसूचित जनजाति (एसटी) और अन्य पिछड़ा वर्ग (ओबीसी) जैसे हाशिए के समुदायों के उम्मीदवारों की संख्या अनुबंध II में दी गई है ।

पीएमकेवीवाई 4.0 के अंतर्गत, प्लेसमेंट घटक को कौशल विकास से अलग कर दिया गया है, ताकि प्रशिक्षित अभ्यर्थियों को विभिन्न ऑन-द-जॉब प्रशिक्षण (ओजेटी) सन्निहित, उद्योग प्रासंगिक पाठ्यक्रमों में कौशल विकास के माध्यम से अपने विविध कैरियर चुनने के लिए सशक्त बनाने पर बल  दिया जा सके।

अनुलग्नक 1

देश भर में कार्यरत पीएमकेके की राज्य/संघ राज्य क्षेत्रवार और जिलावार संख्या

राज्य/केंद्र शासित प्रदेश

जिला

पीएमकेके की संख्या

अंडमान और निकोबार द्वीप समूह

उत्तर और मध्य अंडमान

1

दक्षिण अंडमान

1

आंध्र प्रदेश

अनंतपुर

1

चित्तूर

2

पूर्वी गोदावरी

3

गुंटूर

2

कडप्पा

1

कृष्णा

2

कुरनूल

1

नेल्लोर

1

प्रकाशम

2

श्रीकाकुलम

2

विशाखापत्तनम

2

विजयनगरम

1

पश्चिम गोदावरी

2

अरुणाचल प्रदेश

पूर्वी कामेंग

1

पूर्वी सियांग

1

निचला सियांग

1

निचला सुबनसिरी

1

तिरप

1

असम

बक्सा

1

बारपेटा

1

विश्वनाथ

1

बोंगाईगांव

1

कछार

1

चिरांग

1

दरांग

1

धुबरी

1

दीमा हसाओ

1

गोलपाड़ा

1

गोलाघाट

1

हैलाकांडी

1

होजाई

1

जोरहाट

1

कामरूप

1

कामरूप मेट्रो

1

कार्बी आंगलोंग

1

करीमगंज

1

कोकराझार

1

लखीमपुर

1

माजुली

1

मारीगांव

1

नागांव

1

नलबाड़ी

1

सोनितपुर

1

दक्षिण सलमारा मनकाचर

1

उदलगुरी

1

पश्चिम कार्बी आंगलोंग

1

बिहार

अररिया

1

अरवल

1

औरंगाबाद

1

बांका

1

बेगूसराय

1

भोजपुर

1

बक्सर

1

दरभंगा

1

गया

1

गोपालगंज

1

जमुई

1

जहानाबाद

1

कैमूर (भभुआ)

1

कटिहार

1

खगड़िया

1

किशनगंज

1

मधेपुरा

1

मधुबनी

2

मुंगेर

1

मुजफ्फरपुर

2

नालंदा

1

नवादा

1

पश्चिम चंपारण

1

पटना

2

पूर्वी चंपारण

1

पूर्णिया

1

रोहतास

2

सहरसा

1

समस्तीपुर

1

सारण

5

शेखपुरा

1

शिवहर

1

सीतामढ़ी

1

सीवान

2

सुपौल

1

वैशाली

1

चंडीगढ़

चंडीगढ़

1

छत्तीसगढ़

बलौदा बाजार

1

बलरामपुर

1

बीजापुर

1

बिलासपुर

1

दुर्ग

1

गरियाबंद

1

जांजगीर-चांपा

1

जशपुर

1

कबीरधाम

1

कोंडागांव

1

कोरबा

1

कोरिया

1

महासमुंद

1

नारायणपुर

1

रायगढ़

1

रायपुर

1

राजनांदगांव

1

सूरजपुर

1

सरगुजा

1

दादरा और नगर हवेली, दमन और दीव

दादरा और नगर हवेली

1

दमन

1

दिल्ली

पूर्वी दिल्ली

1

उत्तर पूर्वी दिल्ली

1

दक्षिणी दिल्ली (ओखला)

1

दक्षिण पूर्व दिल्ली

1

दक्षिण पश्चिम दिल्ली (नजफगढ़)

1

गोवा

दक्षिण गोवा

1

गुजरात

अहमदाबाद

1

अमरेली

1

आणंद

1

भरूच

1

भावनगर

1

बोटाद

1

छोटा उदयपुर

1

दाहोद

1

गांधीनगर

1

जामनगर

1

जूनागढ़

1

कच्छ

1

खेड़ा

1

महिसागर

1

मोरबी

1

नर्मदा

1

नवसारी

1

पंचमहल

1

पोरबंदर

1

सूरत

1

सुरेंद्रनगर

1

तापी

1

डांग

1

वडोदरा

1

वलसाड

1

हरियाणा

अंबाला

1

भिवानी

1

फरीदाबाद

2

गुरुग्राम

1

झज्जर

1

करनाल

1

कुरुक्षेत्र

1

महेंद्रगढ़

1

मेवात

1

पलवल

1

पंचकूला

1

पानीपत

1

रेवाड़ी

1

रोहतक

1

सोनीपत

1

यमुनानगर

1

हिमाचल प्रदेश

बिलासपुर

1

हमीरपुर

1

किन्नौर

1

कुल्लू

1

शिमला

1

सिरमौर

1

सोलन

1

जम्मू और कश्मीर

अनंतनाग

1

बांदीपोरा

1

बारामूला

1

बडगाम

2

गंदेरबल

1

जम्मू

1

कठुआ

1

किश्तवाड़

1

कुलगाम

1

कुपवाड़ा

1

पुंछ

1

पुलवामा

1

रामबन

1

रियासी

1

सांबा

1

श्रीनगर

1

उधमपुर

1

झारखंड

चतरा

1

धनबाद

1

दुमका

1

गढ़वा

1

गुमला

1

हजारीबाग

1

जामताड़ा

1

खूंटी

1

कोडरमा

1

लातेहार

1

लोहरदगा

1

पाकुड़

1

पलामू

1

पश्चिमी सिंहभूम

1

पूर्वी सिंहभूम

1

रांची

1

साहिबगंज

1

सरायकेला-खरसावां

1

सिमडेगा

1

कर्नाटक

बागलकोट

1

बैंगलोर ग्रामीण

1

बैंगलोर शहरी

3

बेलगाम

1

बीजापुर

1

चिक्कबल्लापुर

1

चिकमगलूर

1

चित्रदुर्ग

1

दावणगेरे

1

धारवाड़

1

गडग

1

हासन

1

हावेरी

1

कोलार

1

कोप्पल

1

रामनगर

1

शिमोगा

1

तुमकुर

1

उडुपी

1

उत्तर कन्नड़

1

केरल

अलापुज़ा

1

कन्नूर

2

कासरगोड

1

कोल्लम

1

कोझिकोड

1

पट्टनमथिट्टा

1

तिरुवनंतपुरम

1

वायनाड

1

लद्दाख

कारगिल

1

लेह

1

मध्य प्रदेश

आगर मालवा

1

अलीराजपुर

1

अनूपपुर

1

अशोक नगर

1

बालाघाट

1

बड़वानी

1

बैतूल

1

भोपाल

1

बुरहानपुर

1

छिंदवाड़ा

1

दतिया

1

देवास

1

डिंडोरी

1

गुना

1

ग्वालियर

1

हरदा

1

होशंगाबाद

1

इंदौर

1

जबलपुर

1

झाबुआ

1

कटनी

1

मंडला

1

मंदसौर

1

मुरैना

1

नरसिंहपुर

1

नीमच

1

रायसेन

1

राजगढ़

1

रतलाम

1

रीवा

1

सतना

1

सीहोर

1

सिवनी

1

शहडोल

1

शाजापुर

1

श्योपुर

1

शिवपुरी

1

सीधी

1

सिंगरौली

1

उज्जैन

1

उमरिया

1

विदिशा

1

पश्चिम निमाड़ (खरगोन)

1

महाराष्ट्र

अहमदनगर

2

अकोला

1

अमरावती

1

औरंगाबाद

1

बीड

1

बुलढाणा

1

हिंगोली

1

जलगांव

1

जालना

1

कोल्हापुर

1

मुंबई शहर

1

मुंबई उपनगरीय

2

नागपुर

1

नासिक

1

उस्मानाबाद

1

परभणी

1

पुणे

2

रायगढ़

2

सांगली

1

सतारा

1

सोलापुर

2

ठाणे

2

वर्धा

1

वाशिम

1

यवतमाल

1

मणिपुर

बिष्णुपुर

1

चंदेल

1

चूड़चंदपुर

1

इम्फाल पश्चिम

1

जिरीबाम

1

कामजोंग

1

नोनी

1

फेर्ज़वाल

1

तेंगनोपाल

1

थौबल

1

उखरुल

1

मेघालय

पूर्वी जयंतिया हिल्स

1

पूर्वी खासी हिल्स

1

री भोई

1

पश्चिमी गारो हिल्स

1

पश्चिमी जयंतिया हिल्स

1

पश्चिमी खासी हिल्स

1

मिजोरम

आइज़ोल

1

चम्फाई

1

कोलासिब

1

नागालैंड

दीमापुर

1

मोकोकचुंग

1

पेरेन

1

ओडिशा

बलांगीर

1

बालासोर

1

बरगढ़

1

बौध

1

कटक

1

ढेंकनाल

1

गजपति

1

गंजम

2

जगतसिंहपुर

1

कंधमाल

1

केंद्रपाड़ा

1

खोरधा

1

कोरापुट

1

मलकानगिरी

1

नबरंगपुर

1

नयागढ़

1

नुआपाड़ा

1

पुरी

1

रायगढ़

1

सुबरनपुर (सोनपुर)

1

सुंदरगढ़

1

पुडुचेरी

कराईकल

1

माहे

1

यनम

1

पंजाब

अमृतसर

1

बठिंडा

1

फरीदकोट

1

फतेहगढ़ साहिब

1

फाजिल्का

1

फिरोजपुर

1

होशियारपुर

1

जालंधर

1

कपूरथला

1

लुधियाना

1

मानसा

1

मोगा

1

पठानकोट

1

पटियाला

1

रूपनगर / रोपड़

1

साहिबज़ादा अजीत सिंह नगर

2

संगरूर

1

शहीद भगत सिंह नगर

1

श्री मुक्तसर साहिब

1

तरनतारन

1

राजस्थान

अजमेर

1

अलवर

1

बांसवाड़ा

1

बारां

1

बाड़मेर

1

भरतपुर

1

भीलवाड़ा

1

बीकानेर

1

बूंदी

1

चित्तौड़गढ़

1

चूरू

1

दौसा

1

डूंगरपुर

1

गंगानगर

1

हनुमानगढ़

1

जयपुर

3

जैसलमेर

1

जालौर

1

झालावाड़

1

झुंझुनूं

1

जोधपुर

1

कोटा

1

नागौर

1

पाली

1

प्रतापगढ़

1

राजसमंद

1

सीकर

1

सिरोही

1

टोंक

1

उदयपुर

1

सिक्किम

सिक्किम पूर्व

1

दक्षिण सिक्किम

1

पश्चिम सिक्किम

1

तमिलनाडु

अरियालुर

1

चेन्नई

3

कोयंबटूर

1

कुड्डालोर

1

धर्मपुरी

1

इरोड

1

कांचीपुरम

1

करूर

1

कृष्णगिरि

1

नागपट्टिनम

2

नमक्कल

1

नीलगिरी

1

पेरम्बलुर

1

तंजावुर

1

तिरुवल्लूर

2

तिरुवरूर

1

तिरुचिरापल्ली

1

वेल्लोर

1

विलुप्पुरम

1

तेलंगाना

आदिलाबाद

1

भद्राद्री कोठागुडेम

1

हैदराबाद

2

जगतियाल

1

जनगांव

1

जयशंकर भूपालपल्ली

1

जोगुलम्बा गडवाल

1

कामारेड्डी

1

करीमनगर

1

खम्मम

1

कोमाराम भीम

1

महबूबनगर

1

मंचेरियल

1

मेडचल-मलकजगिरी

1

नगरकुरनूल

1

नलगोंडा

1

निर्मल

1

निज़ामाबाद

1

पेड्डापल्ली

1

राजन्ना सिरिसिला

1

रंगारेड्डी

1

संगारेड्डी

1

सिद्दीपेट

1

सूर्यापेट

1

विकाराबाद

1

वानापर्थी

1

वारंगल ग्रामीण

1

यदाद्रि भुवनगिरी

1

त्रिपुरा

धलाई

1

गोमती

1

उत्तरी त्रिपुरा

1

दक्षिण त्रिपुरा

1

पश्चिम त्रिपुरा

1

उत्तर प्रदेश

आगरा

1

अलीगढ़

1

इलाहाबाद

2

अमरोहा / ज्योतिबा फुले नगर

1

औरैया

1

आजमगढ़

2

बदायूं

1

बहराइच

2

बलिया

1

बरेली

1

बस्ती

1

देवरिया

2

एटा

1

इटावा

1

फर्रुखाबाद

1

फिरोजाबाद

1

गौतम बुद्ध नगर

1

गाजियाबाद

1

गाजीपुर

1

गोरखपुर

1

हरदोई

1

हाथरस

1

जौनपुर

2

झांसी

1

कन्नौज

1

कानपुर देहात

1

कानपुर नगर

2

कासगंज (काशीराम नगर)

1

कौशाम्बी

1

खीरी/लखीमपुर खीरी

1

कुशीनगर

1

ललितपुर

1

लखनऊ

2

महाराजगंज

1

मैनपुरी

1

मऊ

1

मेरठ

1

मिर्जापुर

1

पीलीभीत

1

प्रतापगढ़

1

रामपुर

1

संभल

1

संत रविदास नगर

1

शाहजहांपुर

1

श्रावस्ती

1

सीतापुर

1

सोनभद्र

1

सुल्तानपुर

1

उन्नाव

1

वाराणसी

1

उत्तराखंड

अल्मोड़ा

1

बागेश्वर

1

चमोली

1

चंपावत

1

देहरादून

1

हरिद्वार

1

नैनीताल

1

पौड़ी गढ़वाल

1

पिथौरागढ़

1

रुद्रप्रयाग

1

टिहरी गढ़वाल

1

उधम सिंह नगर

1

उत्तरकाशी

1

पश्चिम बंगाल

अलीपुरद्वार

1

बांकुरा

1

बर्धमान पश्चिम

2

बर्धमान पूर्व

1

बीरभूम

2

कूच बिहार

1

दक्षिण दिनाजपुर

1

दार्जिलिंग

1

हुगली

4

हावड़ा

2

जलपाईगुड़ी

1

कोलकाता

2

मालदा

2

मिदनापुर पूर्व

2

मिदनापुर पश्चिम

3

मुर्शिदाबाद

2

नादिया

3

उत्तर 24 परगना

7

पुरुलिया

1

दक्षिण 24 परगना

3

उत्तर दिनाजपुर

1

कुल

597

 

अनुलग्नक II

पीएमकेवीवाई के तहत वित्तीय वर्ष 2020-21 से 2022-23 के दौरान पीएमकेके में शामिल महिलाओं, दिव्यांगजनों (पीडब्ल्यूडी) और अनुसूचित जाति (एससी), अनुसूचित जनजाति (एसटी) और अन्य पिछड़ा वर्ग (ओबीसी) जैसे हाशिए के समुदायों के उम्मीदवारों की संख्या

 

 

वित्तीय वर्ष

महिला

दिव्यांग

अनुसूचित जाति

अनुसूचित जनजाति

अन्य पिछड़ा वर्ग

रिपोर्ट की गई नियुक्ति

रिपोर्ट की गई नियुक्ति

रिपोर्ट की गई नियुक्ति

रिपोर्ट की गई नियुक्ति

रिपोर्ट की गई नियुक्ति

वित्तीय वर्ष 20-21

46,605

7

16,404

7,204

40,623

वित्तीय वर्ष 2021-22

31,885

14

10,667

5,153

28,763

*वित्त वर्ष 22-23

1,900

-

735

286

1,351

*डेटा पीएमकेवीवाई 3.0 से संबंधित है।

यह जानकारी कौशल विकास और उद्यमिता मंत्रालय (एमएसडीई) के राज्य मंत्री (स्वतंत्र प्रभार), श्री जयंत चौधरी ने आज लोकसभा में एक लिखित उत्तर में दी

***

 

पीके/ केसी/ एसके


(रिलीज़ आईडी: 2200554) आगंतुक पटल : 27
इस विज्ञप्ति को इन भाषाओं में पढ़ें: English , Urdu , Tamil