ભારત આંતરરાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન ઉત્સવ (IISF) 2025, જે 6 ડિસેમ્બરના રોજ શરૂ થયો હતો, તે વર્ષની સૌથી અસરકારક વિજ્ઞાન ઘટનાઓમાંની એક તરીકે ઉભરી આવ્યો છે, જે યુવા મનને પ્રેરણા આપી રહ્યો છે અને વિકસિત ભારત@2047ના ભારતના ધ્યેયને મજબૂત બનાવી રહ્યો છે. ત્રીજા દિવસે “AI અને AGI: ઇન્ટેલિજન્સનું ભવિષ્ય” શીર્ષકવાળી એક ઉચ્ચ-સંચાલિત પેનલ ચર્ચામાં શિક્ષણવિદો, ઉદ્યોગ અને સંશોધનના અગ્રણી અવાજો એકસાથે આવ્યા, જેથી એ જાણવા મળે કે આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સમાંથી આર્ટિફિશિયલ જનરલ ઇન્ટેલિજન્સ તરફનું ઉત્ક્રાંતિ વિજ્ઞાન, નવીનતા અને માનવતાના ભવિષ્યને કેવી રીતે આકાર આપશે.

આ સત્રમાં મુખ્ય વક્તાઓ તરીકે પ્રો. રાજીવ આહુજા, ડાયરેક્ટર, IIT રોપર; ગોપાલ કૃષ્ણ ભટ્ટ, ડાયરેક્ટર – ડેટા સેન્ટર કસ્ટમર એન્જિનિયરિંગ, ઇન્ટેલ; વિવેક કુમાર રાય, વડા – વ્યૂહાત્મક વ્યવસાય, HPC અને AI, NVIDIA; અને પ્રત્યુષ કુમાર, સહ-સ્થાપક, સર્વમ AI, હાજર રહ્યા હતા.

AI મિશન PMના વિકસિત ભારતના વિઝન સાથે સુસંગત છે

શાળાના વિદ્યાર્થીઓને સંબોધતા, પ્રો. રાજીવ આહુજા, ડાયરેક્ટર, IIT રોપર, એ જણાવ્યું હતું કે ભારત યુવા પ્રતિભા અને દેશના ડેટા-સમૃદ્ધ ઇકોસિસ્ટમ દ્વારા સંચાલિત, 2035 સુધીમાં વૈશ્વિક AI નેતા બનવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે પ્રધાનમંત્રી દ્વારા જાહેર કરાયેલ ઇન્ડિયા AI મિશન, એક કરોડ યુવાનોને AI માં તાલીમ આપવા, રાષ્ટ્રીય કમ્પ્યુટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું નિર્માણ કરવા, સ્વદેશી AI મોડેલ્સ વિકસાવવા અને જવાબદાર તથા નૈતિક AI ને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રચાયેલું છે.

તેમણે નોંધ્યું કે IIT રોપર શિક્ષણ મંત્રાલયની ડિજિટલ આરોગ્ય, સ્માર્ટ સિટીઝ અને એગ્રીટેક જેવા અગ્રતા ક્ષેત્રોમાં AI સોલ્યુશન્સને તૈનાત કરવાની પહેલના ભાગરૂપે – કૃષિ પર કેન્દ્રિત – ભારતના ત્રણ રાષ્ટ્રીય સેક્ટોરલ AI સેન્ટર્સ ઑફ એક્સલન્સમાંથી એકનું આયોજન કરે છે.

પ્રો. આહુજાએ સમજાવ્યું કે મેનપાવર, ડેટા અને વૈજ્ઞાનિક જિજ્ઞાસામાં ભારતની શક્તિ દેશને સેમિકન્ડક્ટર મેન્યુફેક્ચરિંગનું વૈશ્વિક હબ બનવાની સ્થિતિમાં મૂકે છે – જે PMના તકનીકી આત્મનિર્ભરતા અને વિકસિત ભારતના વિઝનનો એક આવશ્યક સ્તંભ છે.

ઉદ્યોગના અગ્રણીઓએ ભારતની ઉભરતી ડીપ-ટેક શક્તિ પર પ્રકાશ પાડ્યો

શ્રી ગોપાલ કૃષ્ણ ભટ્ટ, ડાયરેક્ટર – ડેટા સેન્ટર કસ્ટમર એન્જિનિયરિંગ, ઇન્ટેલ, એ વર્ણન કર્યું કે ભારત સર્વર ડિઝાઇન, ચિપ ડેવલપમેન્ટ અને હાઇ-પર્ફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગ હાર્ડવેરમાં કેવી રીતે ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. તેમણે ચાલી રહેલા સહયોગો – જેમ કે 'રુદ્ર' સર્વર પ્લેટફોર્મ પર CDAC સાથે ઇન્ટેલની ભાગીદારી – ને ભારતમાં ચિપ આયાત પરની નિર્ભરતામાંથી સ્વદેશી સિસ્ટમ ડિઝાઇન અને મેન્યુફેક્ચરિંગ તરફનું સંક્રમણના ઉદાહરણ તરીકે ટાંક્યા.

તેમણે નોંધ્યું કે ડઝનેક ભારત-આધારિત સર્વર અને ડેટા-સેન્ટર હાર્ડવેર ડિઝાઇન્સ હાલમાં પ્રગતિમાં છે, જે સરકારના સેમિકન્ડક્ટર અને ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને પ્રોત્સાહન આપવાના પ્રયાસો દ્વારા સર્જાયેલી ગતિને પ્રતિબિંબિત કરે છે. તેમણે વિદ્યાર્થીઓને જિજ્ઞાસુ રહેવા પ્રોત્સાહિત કર્યા – ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે જિજ્ઞાસા એ નવીનતાનો પાયો છે.

NVIDIA એ વિજ્ઞાન અને સમાજમાં AI એપ્લિકેશન્સનું પ્રદર્શન કર્યું

શ્રી વિવેક કુમાર રાય, વડા – HPC અને AI, NVIDIA, એ પ્રકાશ પાડ્યો કે કેવી રીતે AI દવા વિકાસ, આબોહવા મોડેલિંગ, સામગ્રી વિજ્ઞાન અને ઓટોમોટિવ ડિઝાઇન સહિત વૈજ્ઞાનિક શોધમાં પરિવર્તન લાવી રહ્યું છે.

તેમણે સમજાવ્યું કે GPU-આધારિત કમ્પ્યુટિંગ રાષ્ટ્રીય મિશનને કેવી રીતે વેગ આપી રહ્યું છે – હવામાનની આગાહીથી લઈને સુપરકમ્પ્યુટિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુધી – જ્યાં NVIDIA ભારતીય સંશોધન સંસ્થાઓ અને મંત્રાલયો સાથે નજીકથી કામ કરે છે.

તેમણે નોંધ્યું કે AI ભાષાકીય અવરોધોને તોડી રહ્યું છે અને ભારતની વિવિધ વસ્તીને ટેકો આપી રહ્યું છે – જે પ્રધાનમંત્રીના ટેક્નોલોજીને દરેક નાગરિકને લાભ આપતી લોકશાહી શક્તિ તરીકેના વિઝન સાથે સુસંગત છે.

ડિજિટલ સમાવેશના કેન્દ્રમાં ભારતીય-ભાષા AI

શ્રી પ્રત્યુષ કુમાર, સહ-સ્થાપક, સર્વમ AI, એ ઇન્ડિયાAI મિશન હેઠળ બનાવવામાં આવી રહેલી બહુભાષી AI સિસ્ટમ્સનું પ્રદર્શન કર્યું, જેમાં ભારતીય ભાષાઓ માટે ભારતનું પ્રથમ સાર્વભૌમ ફાઉન્ડેશનલ લાર્જ લેંગ્વેજ મોડેલ (LLM) નો સમાવેશ થાય છે – આ એક એવી પહેલ છે જે આ વર્ષની શરૂઆતમાં સરકાર દ્વારા પસંદ કરવામાં આવી હતી.

તેમણે સત્રની થીમ "વિજ્ઞાન સે સમૃદ્ધિ" ને કૃષિ, અર્થશાસ્ત્ર અને આબોહવા ઉકેલોમાંની એપ્લિકેશન્સ સહિત વૈજ્ઞાનિક પૂછપરછ, નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા અને જાહેર નીતિને આગળ વધારવામાં AIની ભૂમિકા સાથે જોડી હતી.

તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે AI દરેક વ્યવસાય માટે અભિન્ન બની જશે અને સમાન સમૃદ્ધિ સુનિશ્ચિત કરવા માટે ભારત-કેન્દ્રિત ડેટા, મોડેલ્સ અને ભાષાકીય તકનીકોની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો – જે સર્વસમાવેશક વિકાસ અને ટેક્નોલોજી-સંચાલિત વિકાસ પર PMના ધ્યાન કેન્દ્રિતને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

પેનલ ચર્ચા: AI અને AGI – આગામી સીમા

મુખ્ય વક્તવ્યો પછી ઝેવિયર કુરિયન (Neysa), ગણેશ ગોપાલન (Gnani.ai), અને ડૉ. મનીષ મોદાણી (NVIDIA) ની રસપ્રદ પેનલ યોજાઈ. ઝેવિયર કુરિયને નોંધ્યું કે ભારતમાં એન્ટરપ્રાઇઝ AI અપનાવવું એ હવે એક પ્રયોગને બદલે આવશ્યકતા છે, જેમાં BFSI, મેન્યુફેક્ચરિંગ, હેલ્થકેર અને નાગરિક સેવાઓ ઝડપથી AI-સંચાલિત સોલ્યુશન્સનું વિસ્તરણ કરી રહ્યા છે. તેમણે નવીનતા-સંચાલિત વિચારસરણીના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો અને ઇન્ડિયા AI મિશન દ્વારા સરકારના સક્રિય સમર્થનની પ્રશંસા કરી.

ગણેશ ગોપાલને પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ સરકારની સ્પષ્ટ દિશા પર ભાર મૂક્યો, જે વિકસિત ભારતનું નિર્માણ કરવા માટે AI ને રાષ્ટ્રીય વિભેદક તરીકે ઓળખે છે. તેમણે સમજાવ્યું કે ઇન્ડિયા AI મિશન હેઠળ સાર્વભૌમ ડેટાસેટ્સ, ફાઉન્ડેશનલ મોડેલ્સ અને ઇનોવેશન ઇકોસિસ્ટમ્સ કેવી રીતે Gnani.ai જેવી કંપનીઓને અનન્ય ભારતીય મોડેલો બનાવવામાં સક્ષમ બનાવી રહ્યા છે જે વૈશ્વિક સ્તરે વિસ્તરી શકે છે. તેમણે જણાવ્યું કે સરકારી વિભાગો અભૂતપૂર્વ સ્કેલ પર AI અપનાવી રહ્યા છે, જેમાં બહુભાષી વૉઇસ ઓટોમેશન દરરોજ અબજો ટોકન્સનું સંચાલન કરે છે – જે ભારતને AI જમાવટમાં કેટલાક વિકસિત રાષ્ટ્રો કરતાં આગળ મૂકે છે.

ડૉ. મનીષ મોદાણીએ પ્રકાશ પાડ્યો કે ભારતનું ઝડપથી વિસ્તરતું HPC અને GPU-સમર્થિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર આબોહવા મોડેલિંગથી લઈને ભાષા તકનીકો સુધીના ક્ષેત્રોમાં સંશોધન આઉટપુટને વધારી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે ભારતનો ડેટા સ્કેલ, ભાષાકીય વિવિધતા અને વૈજ્ઞાનિક પ્રતિભા દેશને AI થી AGI માં વૈશ્વિક પરિવર્તનનું નેતૃત્વ કરવા માટે અનન્ય રીતે સ્થાન આપે છે.

તમામ વક્તવ્યોમાં, વક્તાઓએ વારંવાર ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ભારતની વસ્તી વિષયક શક્તિ, માનનીય પ્રધાનમંત્રીના નેતૃત્વ હેઠળ સરકારના મજબૂત નીતિગત સમર્થન સાથે મળીને, રાષ્ટ્રને AI અને AGI માં વૈશ્વિક નેતૃત્વ તરફના નિર્ણાયક માર્ગ પર મૂકે છે.

વિદ્યાર્થીઓને AI સાધનો અપનાવવા, ડીપ-ટેક ક્ષેત્રોમાં આગળ વધવા અને 2047 સુધીમાં જ્ઞાન-સંચાલિત, નવીનતા-સંચાલિત વિકસિત ભારત બનવાના ભારતના વિઝનમાં યોગદાન આપવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા.

SM/BS/GP/JD