વર્તમાનમાં, ભારતીય રેલવે નેટવર્ક પર 164 વંદે ભારત ટ્રેન સેવાઓ (ચેર કાર સાથે) કાર્યરત છે. તદુપરાંત, વંદે ભારત એક્સપ્રેસ સેવાઓ અને તેના પ્રકારો સહિત નવી ટ્રેન સેવાઓ રજૂ કરવાની પ્રક્રિયા ભારતીય રેલવે પર સતત ચાલુ રહે છે, જે વિવિધ પરિબળો પર આધાર રાખે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• તે વિભાગની ક્ષમતા
• પાથની ઉપલબ્ધતા
• જરૂરી રોલિંગ સ્ટોકની ઉપલબ્ધતા
• રોલિંગ સ્ટોક માટે મેચિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની ઉપલબ્ધતા
• રેલવે ટ્રેક અને અન્ય સંપત્તિઓની જાળવણીની જરૂરિયાત

કોવિડ-19 રોગચાળાના ફેલાવાને નિયંત્રિત કરવાના ઉદ્દેશ્યથી, ભારતીય રેલવે (IR) એ 23મી માર્ચ, 2020થી તમામ નિયમિત પેસેન્જર વહન કરતી ટ્રેનોની સેવા બંધ કરી દીધી હતી અને ફક્ત વિશેષ ટ્રેન સેવાઓનું સંચાલન કરવામાં આવતું હતું. આ ઉપરાંત, ભારતીય રેલવેએ IIT-બોમ્બેની સહાયથી વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિથી સમયપત્રકનું યુક્તિપૂર્ણકરણ (રેશનલાઇઝેશન) પણ કર્યું, જેમાં ટ્રેન સેવાઓ અને રોકાણોની યુક્તિપૂર્ણ વ્યવસ્થા સામેલ હતી.

આ પ્રક્રિયા અન્ય હેતુઓ સાથે મુસાફરોની સુરક્ષા વધારવા માટે જાળવણી માટેના કોરિડોર બ્લોક્સ ઊભા કરવા, ટ્રેન સેવાઓની ગતિ વધારવા તથા સમયપાલન સુધારવા માટે હાથ ધરવામાં આવી હતી. નવેમ્બર-2021થી એક્સપ્રેસ ટ્રેન સેવાઓ યુક્તિપૂર્ણ કરેલા સમયપત્રક મુજબ અને નિયમિત ટ્રેન નંબર સાથે ચલાવવામાં આવી રહી છે.

ભારતીય રેલવે નેટવર્ક પર દૈનિક સરેરાશ ટ્રેન સેવાઓની સંખ્યા 11,740 (નવેમ્બર 2025) છે, જે કોવિડ-19 પહેલાં કાર્યરત 11,283 સેવાઓ કરતાં વધુ છે. ભારતીય રેલવે નેટવર્ક પર મેલ/એક્સપ્રેસ સેવાઓની દૈનિક સરેરાશ સંખ્યા 2,238 (નવેમ્બર 2025) છે, જે કોવિડ-પહેલાં કાર્યરત 1,768 સેવાઓ કરતાં વધુ છે.

વંદે ભારત સ્લીપર ટ્રેન

લાંબા અને મધ્યમ અંતરની રાત્રિ મુસાફરીને પહોંચી વળવા માટે, વંદે ભારત ટ્રેનના સ્લીપર વેરિઅન્ટને સ્વદેશી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે. આવા બે રેકનું ઉત્પાદન કરવામાં આવ્યું છે અને તે ટ્રાયલ/કમિશનિંગ હેઠળ છે.

વંદે ભારત સ્લીપર ટ્રેનોમાં પ્રદાન કરાયેલ મુખ્ય તકનીકી પ્રગતિઓ અને સલામતી સુવિધાઓ નીચે મુજબ છે:

• કવચ (KAVACH) સાથે ફીટ કરેલ.
• 180/160 KMPH ની ડિઝાઇન/ઓપરેટિંગ સ્પીડ સાથે ઉચ્ચ પ્રવેગક (Higher acceleration).
• ક્રેશવર્ધી (Crashworthy) અને આંચકા-મુક્ત સેમી-પરમેનન્ટ કપલર્સ અને એન્ટિ ક્લાઇમ્બર્સ.
• EN ધોરણોનું પાલન કરતી કાર્બોડીની ક્રેશવર્ધી ડિઝાઇન.
• EN-45545 HL3 અગ્નિ સલામતી ધોરણો.
• દરેક કોચના અંતે ફાયર બેરિયર દરવાજા.
• ઇલેક્ટ્રિકલ કેબિનેટ અને શૌચાલયમાં સુધારેલ અગ્નિ સલામતી એરોસોલ-આધારિત ફાયર ડિટેક્શન અને સપ્રેસન સિસ્ટમ.
• ઉર્જા કાર્યક્ષમતા માટે પુનર્જનિત બ્રેકિંગ સિસ્ટમ (Regenerative braking system).
• એર કન્ડીશનીંગ એકમો સ્વદેશી રીતે વિકસિત UV-C લેમ્પ-આધારિત ડિસઇન્ફેક્શન સિસ્ટમ્સથી સજ્જ.
• કેન્દ્રીય નિયંત્રિત સ્વચાલિત પ્લગ ડોર અને સંપૂર્ણપણે સીલ કરેલા પહોળા ગૅંગવે (Gangways).
• તમામ કોચમાં CCTV.
• કટોકટીના કિસ્સામાં મુસાફર અને ટ્રેન મેનેજર/લોકો પાઇલટ વચ્ચે વાતચીત માટે ઇમરજન્સી ટૉક-બૅક યુનિટ.
• દિવ્યાંગજન મુસાફરો માટે દરેક છેડે ડ્રાઇવિંગ કોચમાં એક વિશેષ શૌચાલય.
• એર કન્ડીશનીંગ, સલૂન લાઇટિંગ વગેરે જેવી મુસાફરોની સુવિધાઓના વધુ સારા કન્ડિશન મોનિટરિંગ માટે કેન્દ્રીયકૃત કોચ મોનિટરિંગ સિસ્ટમ.
• ઉપલા બર્થ પર ચઢવાની સરળતા માટે અર્ગોનોમિકલી ડિઝાઇન કરેલી સીડી (ladder).

આ માહિતી કેન્દ્રીય રેલવે, માહિતી અને પ્રસારણ અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રી, શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે આજે લોકસભામાં પ્રશ્નોના લેખિત જવાબોમાં આપી હતી.

SM/BS/GP/JD