કેન્દ્રીય ગ્રામીણ વિકાસ અને કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે આજે લોકસભામાં વિકસિત ભારત - રોજગાર અને આજીવિકા ગેરંટી મિશન (ગ્રામીણ): VB G RAM G (વિકસિત ભારત - જી રામ જી) બિલ, 2025 રજૂ કર્યું. વિકસિત ભારત - રોજગાર અને આજીવિકા ગેરંટી મિશન (ગ્રામીણ): VB G RAM G (વિકસિત ભારત - જી રામ જી) બિલ, 2025નો ઉદ્દેશ્ય 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતના રાષ્ટ્રીય દ્રષ્ટિકોણ સાથે સુસંગત ગ્રામીણ વિકાસ માળખું સ્થાપિત કરવાનો છે. તે દરેક ગ્રામીણ પરિવારને દરેક નાણાકીય વર્ષમાં 125 દિવસની રોજગારની કાનૂની ગેરંટી પ્રદાન કરશે, જેના વયસ્ક સભ્યો કોઈપણ ખાસ કૌશલ્ય વિના મેન્યુઅલ કામ કરવા તૈયાર છે; સમૃદ્ધ અને મજબૂત ગ્રામીણ ભારત માટે સશક્તિકરણ, વિકાસ, સંકલન અને સંપૂર્ણ કવરેજને પ્રોત્સાહન આપવા માટે.

આ ઐતિહાસિક બિલનો ઉદ્દેશ્ય ફ્યુચર રેડી, કનવર્ઝેસ અને સંમિશ્રણ-આધારિત ગ્રામીણ વિકાસ માળખું સ્થાપિત કરવાનો છે. આ 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતના દ્રષ્ટિકોણને અનુરૂપ ઝડપી ગ્રામીણ વિકાસને ટેકો આપશે, રોજગારીની તકોમાં વધારો કરીને ગ્રામીણ પરિવારોને સશક્ત બનાવશે. આ બિલ વિકસિત ગ્રામ પંચાયત યોજના પર આધારિત સંકલિત આયોજન પ્રક્રિયા દ્વારા તમામ સંબંધિત યોજનાઓના સંકલનની જોગવાઈ કરે છે, જેને વિકસિત ભારત રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ માળખાગત માળખામાં એકીકૃત કરવામાં આવશે. વધુમાં, ટેકનોલોજી-સક્ષમ માળખા અને કાનૂની અને વહીવટી જોગવાઈઓ દ્વારા મજબૂત પારદર્શિતા અને જવાબદારી પદ્ધતિઓ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે.

વિકસિત ભારત - રોજગાર અને આજીવિકા મિશન (ગ્રામીણ): VB G RAM G (વિકસિતભારત-ગ્રામજી) બિલ, 2025, દરેક ગ્રામીણ પરિવાર માટે, જે પુખ્ત વયના લોકો અકુશળ મેન્યુઅલ કામ કરવા તૈયાર છે, તેમના માટે નાણાકીય વર્ષમાં વૈધાનિક વેતન રોજગાર ગેરંટી 125 દિવસ સુધી વધારશે.

આ બિલ હેઠળ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં હાથ ધરવામાં આવેલા તમામ કાર્યોને વિકસિત ભારત રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ માળખાગત માળખામાં સમાવવામાં આવશે, જે ગ્રામીણ જાહેર કાર્યો માટે એક મજબૂત અને સંકલિત રાષ્ટ્રીય માળખું બનાવશે.

પાણી સુરક્ષા અને પાણી સંબંધિત કાર્યો; મુખ્ય ગ્રામીણ માળખાગત સુવિધાઓ; આજીવિકા સંબંધિત માળખાગત સુવિધાઓ અને ભારે હવામાન ઘટાડાના કાર્યોને વિષયોનું પ્રાથમિકતા આપવામાં આવશે. આ અભિગમ દેશભરમાં ઉત્પાદક, ટકાઉ, સ્થિતિસ્થાપક અને પરિવર્તનશીલ ગ્રામીણ સંપત્તિઓનું નિર્માણ સુનિશ્ચિત કરશે.

આ બિલ હેઠળના તમામ કાર્યો વિકસિત ગ્રામ પંચાયત યોજનાઓ દ્વારા અમલમાં મૂકવામાં આવશે, જે નીચેથી ઉપરના અભિગમ, સંકલન અને પરિપૂર્ણતા પર આધારિત હશે. આ યોજનાઓને બ્લોક, જિલ્લા અને રાજ્ય સ્તરે એકીકૃત કરવામાં આવશે જેથી વ્યાપક પ્રાદેશિક પ્રાથમિકતાઓ સાથે સંકલિત કરી શકાય અને એક સંકલિત, સંપૂર્ણ સરકારી ગ્રામીણ વિકાસ માળખું બનાવવામાં આવે. આ વિકસિત ગ્રામ પંચાયત યોજનાઓ GPS જેવી અવકાશી તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને તૈયાર કરવામાં આવશે અને PM ગતિ-શક્તિ સાથે સંકલિત કરવામાં આવશે.

રાજ્યોને અગાઉથી સૂચનાઓ જારી કરવાની સત્તા આપવામાં આવશે, જેમાં નાણાકીય વર્ષમાં 60 દિવસ સુધીનો સમયગાળો નક્કી કરવામાં આવશે, જે દરમિયાન આ બિલ હેઠળ કામો હાથ ધરવામાં આવશે નહીં, જેથી વાવણી અને લણણીની ટોચની ઋતુ દરમિયાન કૃષિ મજૂરોની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

દરેક રાજ્ય સરકારે આ બિલ હેઠળ પ્રસ્તાવિત ગેરંટીઓને અમલમાં મૂકવા માટે કાયદાની શરૂઆતની તારીખથી છ મહિનાની અંદર એક યોજના તૈયાર કરવાની રહેશે. આ યોજના કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના (CSS) તરીકે ચલાવવામાં આવશે, જેમાં ઉત્તર-પૂર્વ અને હિમાલયના રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે 90:10 અને વિધાનસભાઓ સાથે અન્ય તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે 60:40ના ભંડોળ વહેંચણી પેટર્ન હશે.

સમાવેશક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા અને નાણાકીય સંસાધનોના સમાન વિતરણને સુનિશ્ચિત કરવા માટે બિલ ઉદ્દેશ્ય પરિમાણોના આધારે રાજ્યોને પ્રમાણભૂત ફાળવણીની જોગવાઈ કરે છે. રાજ્ય સરકારો જિલ્લાઓ અને ગ્રામ પંચાયતો વચ્ચે ભંડોળનું પારદર્શક અને જરૂરિયાત-આધારિત વિતરણ સુનિશ્ચિત કરશે, જેમાં પંચાયતોની શ્રેણી અને સ્થાનિક વિકાસની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે, જેનાથી સમાનતા, પારદર્શિતા અને જવાબદારી મજબૂત થશે.

આ બિલ ડિજિટલ જાહેર માળખા પર આધારિત એક વ્યાપક શાસન ઇકોસિસ્ટમને ફરજિયાત બનાવે છે, જેમાં બાયોમેટ્રિક પ્રમાણીકરણ, અવકાશી ટેકનોલોજી-આધારિત આયોજન અને દેખરેખ, મોબાઇલ-આધારિત રિપોર્ટિંગ સાથે રીઅલ-ટાઇમ ડેશબોર્ડ, AI-સક્ષમ વિશ્લેષણ અને પારદર્શક, કાર્યક્ષમ અને ઉચ્ચ-અખંડિતતા અમલીકરણ સુનિશ્ચિત કરવા માટે મજબૂત સામાજિક ઓડિટ મિકેનિઝમનો સમાવેશ થાય છે.

ગ્રામ પંચાયતો ગ્રામ પંચાયત ઇમારતોમાં સાપ્તાહિક માહિતી બેઠકો યોજશે જેથી કાર્ય સ્થિતિ, ચુકવણીઓ, ફરિયાદો, કાર્ય પ્રગતિ, મસ્ટર રોલ વગેરે રજૂ કરી શકાય. વધુમાં, સાપ્તાહિક માહિતી આપમેળે જનરેટ થશે તથા ભૌતિક અને ડિજિટલ બંને સાર્વજનિક રીતે સુલભ સ્વરુપોમાં પ્રદર્શિત કરાશે.

આ બિલ હેઠળ વેતન દરો કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા સૂચિત કરવામાં આવશે. જ્યાં સુધી નવા દરો જારી ન થાય ત્યાં સુધી, મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (MGNREGA) હેઠળ હાલના વેતન દરો અમલમાં રહેશે. જો 15 દિવસની અંદર રોજગારી પૂરો પાડવામાં નહીં આવે તો નિર્ધારિત દરે બેરોજગારી ભથ્થું પૂરું પાડવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે, જે રાજ્ય સરકારો દ્વારા ચૂકવવામાં આવશે.

પૃષ્ઠભૂમિ: ગ્રામીણ ભારતનું પરિવર્તન

છેલ્લા બે દાયકામાં ગ્રામીણ ભારતમાં નોંધપાત્ર ફેરફારો થયા છે, જેમાં મુખ્ય સરકારી યોજનાઓના સંતૃપ્તિ-આધારિત અમલીકરણનો સમાવેશ થાય છે; ગ્રામીણ જોડાણ, આવાસ, પીવાનું પાણી, સ્વચ્છતા અને વીજળીકરણનો વિસ્તરણ; સુધારેલ ડિજિટલ ઍક્સેસ સાથે નાણાકીય સમાવેશ; ગ્રામીણ કાર્યબળનું વૈવિધ્યકરણ; અને સારી આવક, ઉત્પાદક માળખાગત સુવિધાઓ અને વધુ આબોહવા સ્થિતિસ્થાપકતા માટેની વધતી આકાંક્ષાઓ. આ ફેરફારો બદલાતી આકાંક્ષાઓને અનુરૂપ પુનઃસંતુલિત અભિગમની માંગ કરે છે, ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે અને કેન્દ્ર, રાજ્ય અને સ્થાનિક યોજનાઓ વચ્ચે અસરકારક સંકલન સુનિશ્ચિત કરે છે.

આ બદલાતી આકાંક્ષાઓને પૂર્ણ કરવા માટે બહુવિધ પૂરક સરકારી યોજનાઓને સમાવિષ્ટ કરતું સર્વગ્રાહી ગ્રામીણ વિકાસ માળખું સ્થાપિત કરવા માટે મજબૂત સંકલનની જરૂર છે. ગ્રામીણ માળખાગત બાંધકામ ટુકડાઓમાં નહીં, પણ વ્યવસ્થિત અને ભવિષ્યલક્ષી રીતે હાથ ધરવામાં આવે તે જરૂરી છે અને સંસાધનોનું વિતરણ ઉદ્દેશ્ય ધોરણોના આધારે સમાન રીતે કરવામાં આવે, અસમાનતાઓ ઘટાડે અને દેશના તમામ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સમાવિષ્ટ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે.

જેમ જેમ રાષ્ટ્રીય વિકાસ આગળ વધે છે, તેમ તેમ ગ્રામીણ વિકાસ કાર્યક્રમોની સમયાંતરે સમીક્ષા કરવાની જરૂર છે જેથી ખાતરી કરી શકાય કે તેઓ ઉભરતી જરૂરિયાતો અને આકાંક્ષાઓ સાથે સુસંગત રહે છે. આજના બદલાયેલા સંજોગોમાં, 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતના ઉદ્દેશ્યોને પ્રાપ્ત કરવા માટે ગ્રામીણ વિકાસ માટે પરિવર્તનશીલ અભિગમ જરૂરી છે. વિકાસ કાર્યનો વ્યાપ વધવાથી ગ્રામીણ પરિવારો માટે વધુ રોજગારીની તકો ઊભી થવાની અપેક્ષા છે. તેથી, મજબૂત આજીવિકા ગેરંટી દ્વારા ગ્રામીણ કાર્યબળને વધુ અસરકારક રીતે જોડવું જરૂરી છે જેથી તેમને સશક્ત બનાવી શકાય અને વિકસિત ભારતના વિઝનને સાકાર કરી શકાય. આ માટે, સરકારે ગ્રામીણ સંપત્તિ નિર્માણને મજબૂત બનાવવા માટે યોગ્ય કાયદા દ્વારા ગ્રામીણ પરિવારો માટે વેતન રોજગાર ગેરંટી 100 દિવસથી વધારીને 125 દિવસ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.

SM/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com