ભારત સરકારના સંસ્કૃતિ મંત્રાલય હેઠળની સ્વાયત્ત સંસ્થા, ઇન્દિરા ગાંધી નેશનલ સેન્ટર ફોર ધ આર્ટસ (IGNCA) ના મીડિયા સેન્ટરે અહીં સમવેત ઓડિટોરિયમ ખાતે 'સ્ટાર્સ શાઇન ઇન એડ્સ: એક અનોખું જાહેરાત પ્રદર્શન' શીર્ષક હેઠળ એક વિશેષ પ્રદર્શનનું આયોજન કર્યું હતું. આ પ્રદર્શનનું ઉદ્ઘાટન ફિલ્મ અને થિયેટર દિગ્દર્શક અને લેખિકા સુશ્રી રમા પાંડે, IGNCAના સભ્ય સચિવ ડૉ. સચ્ચિદાનંદ જોશી, અને કોમ્યુનિકેશન સ્ટ્રેટેજિસ્ટ શ્રી સુશીલ પંડિત દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. મીડિયા સેન્ટરના કંટ્રોલર શ્રી અનુરાગ પુનેથાએ ઉદ્ઘાટન પ્રવચન આપ્યું હતું. આ પ્રદર્શન IGNCA, મીડિયા સેન્ટરના શ્રી ઇકબાલ રિઝવી દ્વારા ક્યુરેટ કરવામાં આવ્યું છે. આ કાર્યક્રમના ભાગરૂપે આ વિષય પર એક પેનલ ચર્ચાનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

સિનેમાની દુનિયાથી આગળ વધીને, આ પ્રદર્શને સિનેમેટિક હસ્તીઓને દૈનિક જીવનના તાણાવાણામાં લાવવામાં જાહેરાતોએ ભજવેલી નિર્ણાયક ભૂમિકા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. ફિલ્મ સ્ટાર્સે લોકોનો સ્વાદ, ફેશન અને આકાંક્ષાઓને આકાર આપ્યો હતો, અને તેઓએ પ્રેરિત કરેલો વિશ્વાસ તેમને ભારતીય જાહેરાતની ઉત્ક્રાંતિમાં કેન્દ્રસ્થાને લાવ્યો. ઉત્પાદનો સાથેનો તેમનો જોડાણ ભારતના વિઝ્યુઅલ અને સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસમાં એક મહત્વપૂર્ણ તબક્કો દર્શાવે છે, જે દર્શાવે છે કે કેવી રીતે લોકપ્રિય છબીઓ અને વ્યાવસાયિક સંચાર સાથે મળીને સામાજિક સ્મૃતિ અને ગ્રાહક સંસ્કૃતિને પ્રભાવિત કરે છે. જાહેરાતની દુનિયામાં જેમનું યોગદાન ભારતીય સંચારની ભાષા, કલ્પના અને સાંસ્કૃતિક પડઘાને ફરીથી આકાર આપ્યો છે તેવા સુપ્રસિદ્ધ સ્વર્ગસ્થ પીયૂષ પાંડે ને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે વિરામ લેવો યોગ્ય છે.

આ પ્રસંગે, રમા પાંડેએ કહ્યું, “જાહેરાતની દુનિયાને માત્ર ભાવનાઓના ક્ષેત્ર તરીકે અથવા બજારની ભાષા તરીકે ન જોવી જોઈએ. તે પોતે જ સાહિત્યનું એક નવું, જીવંત અને સમકાલીન સ્વરૂપ છે.” જેમ કવિતા થોડા શબ્દોમાં ઊંડી ભાવનાઓ વ્યક્ત કરે છે, વાર્તાઓ સામાન્ય જીવનને અર્થ આપે છે, અને નાટક સંવાદ દ્વારા મનુષ્યોને એકબીજા સાથે જોડે છે, તેવી જ રીતે જાહેરાત પણ થોડી પંક્તિઓ, કેટલાક વિઝ્યુઅલ્સ અને ક્ષણિક પળો દ્વારા સમાજ સાથે સંવાદ કરે છે.

જાહેરાતનો હેતુ માત્ર ઉત્પાદન વેચવાનો નથી; તે ગ્રાહકોના મનમાં વિશ્વાસ, સંબંધની ભાવના અને જોડાણનું નિર્માણ કરે છે. જ્યારે જાહેરાત સામાન્ય માણસની ભાષામાં રજૂ કરવામાં આવે છે, તેમના અનુભવો, યાદો અને જીવન સાથે જોડાય છે, ત્યારે તે બજારની સીમાઓથી પર થઈને એક સાંસ્કૃતિક દસ્તાવેજ બની જાય છે. આ જ કારણ છે કે ઘણી જાહેરાતો વર્ષો સુધી આપણા મનમાં અંકિત રહે છે—તે આપણને હસાવે છે, વિચારવા મજબૂર કરે છે, અને ઘણીવાર તેમના સમયની ભાવનાને વ્યાખ્યાયિત કરે છે.

આજે, માધ્યમો ઝડપથી વિકસિત થઈ રહ્યા છે — રેડિયોથી ટેલિવિઝન, પ્રિન્ટથી ડિજિટલ અને મોબાઇલ સ્ક્રીન સુધી — જાહેરાતના પડકારો અને જવાબદારીઓ વધી છે. આવા સમયમાં, જાહેરાતના પ્રવાસને જાળવી રાખવો, આર્કાઇવ કરવો અને સમજવો આવશ્યક બની જાય છે, કારણ કે તે માત્ર બ્રાન્ડ્સનો ઇતિહાસ જ નહીં, પણ સમાજની વિકસતી પ્રકૃતિ, આકાંક્ષાઓ અને સાંસ્કૃતિક તાણાવાણાનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ પ્રદર્શન જાહેરાતને એક સર્જનાત્મક અને બૌદ્ધિક સ્વરૂપ તરીકે જોવાની તક આપે છે—એક માધ્યમ જે ભાવનામાંથી જન્મેલું છે, ભાષા દ્વારા આકાર પામેલું છે, અને સાહિત્યની જેમ, સમય જતાં તેનું મહત્વ સ્થાપિત કરે છે.

આ પ્રસંગે, શ્રી સુશીલ પંડિતે કહ્યું, “વર્ષો પહેલા, જ્યારે મેં ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ અને પછી ધ ટેલિગ્રાફ માટે લખ્યું, ત્યારે તેમના જીવન અને કાર્યને સમજતી વખતે, મેં ઊંડાણપૂર્વક અનુભવ્યું કે જાહેરાત માત્ર ઉત્પાદનો વેચવાનું માધ્યમ નથી—તે હંમેશા તેના સમયના સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક ફેરફારોને પ્રતિબિંબિત કરતી રહી છે.”

તેમણે નોંધ્યું કે, એક સમય હતો જ્યારે અખબારો એક કે દોઢ રૂપિયામાં વેચાતા હતા, અને તે કિંમત પણ પ્રિન્ટિંગ ખર્ચને આવરી લેતી ન હતી. આવી પરિસ્થિતિઓમાં, પ્રિન્ટ મીડિયાને ટકાવી રાખતી સાચી શક્તિ જાહેરાત હતી. પત્રકારોની સ્વતંત્રતા, લેખનનું સાતત્ય, અને અખબારો અને સામયિકોનું અસ્તિત્વ તેના પર નિર્ભર હતું. જાહેરાતે માત્ર સમાચાર ઉદ્યોગને ટેકો જ નહોતો આપ્યો, પરંતુ સાહિત્ય, કવિતા અને સાંસ્કૃતિક વાર્તાલાપને પણ પોષણ આપ્યું છે. રેડિયો અને અખબારોના યુગથી લઈને ટેલિવિઝનના આગમન સુધી, જાહેરાતો રોજિંદા જીવનનો અભિન્ન ભાગ બની ગઈ અને ધીમે ધીમે સામૂહિક સ્મૃતિમાં સમાઈ ગઈ છે.

શ્રી પંડિતે પ્રકાશ પાડ્યો, “પીયૂષ પાંડેનું સૌથી મોટું યોગદાન જાહેરાતની ભાષાને ઔપચારિકતામાંથી બદલીને રોજિંદા વાતચીતની સરળ, આત્મીય શૈલીમાં રૂપાંતરિત કરવાનું હતું. તે એવી ભાષા હતી જે વિશ્વાસને પ્રોત્સાહન આપે, જેમ કે મિત્રો વચ્ચેનો સંવાદ, ગ્રાહકો સાથે સમાન તરીકે વાત કરે.” તેમણે વધુમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે, “ટેકનોલોજી, ઉત્પાદનો અને સુવિધાઓ સમય જતાં બદલાઈ શકે છે અને તેનું અનુકરણ પણ કરી શકાય છે, પરંતુ બ્રાન્ડ અને તેના ગ્રાહક વચ્ચેનું ભાવનાત્મક બંધન અમૂર્ત છે—તેનું પુનઃઉત્પાદન કરી શકાતું નથી. જાહેરાતની સાચી શક્તિ આ સંબંધના નિર્માણમાં રહેલી છે, જે માત્ર જરૂરિયાતથી આગળ વધીને ઇચ્છા, નિષ્ઠા અને વિશ્વાસનું સર્જન કરે છે.” ડિજિટલ યુગ પર પ્રતિબિંબિત કરતાં તેમણે કહ્યું, “આજે, જાહેરાતના માધ્યમો બદલાઈ ગયા છે, અને સંચાર વધુ લક્ષિત બન્યો છે, પરંતુ પડકારો પણ વધ્યા છે. નવી પેઢીની ભાષા, આકાંક્ષાઓ અને વિશ્વ દૃષ્ટિકોણ અલગ છે. તેમની સાથે જોડાવા માટે, તે સમજવું આવશ્યક છે કે સંચાર માત્ર શું કહેવામાં આવ્યું છે તેના વિશે જ નહીં, પણ તે કેવી રીતે કહેવામાં આવ્યું છે તેના વિશે પણ છે.”

પોતાના સમાપન વક્તવ્યમાં શ્રી પંડિતે કહ્યું, “આ પ્રદર્શન ભારતીય જાહેરાતના લાંબા પ્રવાસને સમજવાની તક આપે છે, જેણે ગ્રાહક સંસ્કૃતિ, સર્જનાત્મક અભિવ્યક્તિ અને સામાજિક વર્તનને આકાર આપ્યો છે. હું આ પ્રયાસ માટે આયોજકોને અભિનંદન આપું છું, કારણ કે ભૂતકાળને સમજ્યા વિના ભવિષ્યની દિશા નક્કી કરવી મુશ્કેલ છે.”

આ પ્રસંગે, શ્રી અનુરાગે તેમના ઉદ્ઘાટન પ્રવચન દરમિયાન નોંધ્યું કે IGNCAની જાહેરાત આર્કાઇવિંગ પહેલ આ મૂલ્યવાન વિઝ્યુઅલ રેકોર્ડને સમૃદ્ધ બનાવવા અને વિસ્તૃત કરવા માટે સમર્પિત છે. આ પ્રદર્શન દ્વારા, આ પહેલ માત્ર જાહેરાતોનું સંરક્ષણ જ નહીં, પરંતુ ભારતના સર્જનાત્મક માર્કેટિંગ પ્રવાસ — તેના સૌંદર્ય શાસ્ત્ર, ભાષા, રમૂજ, સામાજિક અસર અને નોસ્ટાલ્જિયા — નું એક માળખાગત આર્કાઇવ પણ બનાવે છે. આ પ્રસંગે જાહેરાતના વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધકો, ઉત્સાહીઓ અને પ્રેક્ષકો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

SM/IJ/GP/JD

(रिलीज़ आईडी: 2204907) आगंतुक पटल : 20