ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) એ જણાવતા આનંદ અનુભવે છે કે ફાઇનાન્શિયલ ફ્રોડ રિસ્ક ઇન્ડિકેટર (FRI)ની નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) અને નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (NPCI)ના સક્રિય સમર્થન દ્વારા સંચાલિત છે, જે ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ પ્લેટફોર્મ (DIP) પર બેંકો, નાણાકીય સંસ્થાઓ અને થર્ડ-પાર્ટી એપ્લિકેશન પ્રોવાઇડર્સ (TPAPs)ને મોટા પાયે જોડવા તરફ દોરી જાય છે. આજની તારીખે, 1000 થી વધુ બેંકો, TPAPs અને પેમેન્ટ સિસ્ટમ ઓપરેટરો (PSOs) DIP પર જોડાયા છે અને FRI ને સક્રિયપણે અપનાવવાનું શરૂ કર્યું છે. DoT હિતધારકોમાં જાગૃતિ લાવવા અને FRIના અસરકારક અમલીકરણ માટે નિયમિત જ્ઞાન-વહેંચણી સત્રો પણ યોજી રહ્યું છે, જેમાં અત્યાર સુધીમાં 16 સત્રો યોજાયા છે.

ફાઇનાન્શિયલ ફ્રોડ રિસ્ક ઇન્ડિકેટર (FRI)ની મદદથી, 22 મે, 2025ના રોજ તેના લોન્ચિંગ પછીના માત્ર 6 મહિનામાં ₹660 કરોડના સાયબર છેતરપિંડીના નુકસાનને અટકાવવામાં આવ્યું છે. વિવિધ જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો, ખાનગી ક્ષેત્રની બેંકો, સહકારી બેંકો, TPAPs અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓ દ્વારા અહેવાલ મુજબ, DoTના DIP પર ઉપલબ્ધ FRI નો ઉપયોગ કરીને મોટી સંખ્યામાં શંકાસ્પદ વ્યવહારો કાં તો નકારી કાઢવામાં આવ્યા છે અથવા તો તેના પર ચેતવણીઓ જારી કરવામાં આવી છે, જેનાથી સમગ્ર બેંકિંગ ઇકોસિસ્ટમમાં અંદાજે ₹660 કરોડના સંભવિત નાણાકીય નુકસાનને અટકાવવામાં આવ્યું છે.

ભારતનું સાયબર ક્રાઇમ લેન્ડસ્કેપ તાજેતરના વર્ષોમાં નાટકીય રીતે બદલાયું છે, જેમાં છેતરપિંડી કરનારાઓ સુવ્યવસ્થિત ડિજિટલ કાર્ટેલની જેમ કાર્ય કરે છે. ડિજિટલ અરેસ્ટ કૌભાંડોથી લઈને કાયદેસરના ટેલિકોમ રૂટ્સને બાયપાસ કરતા અત્યાધુનિક સિમ-બોક્સ નેટવર્ક્સ સુધી, જોખમ પહેલા કરતા વધુ ઝડપથી વિકસી રહ્યું છે. છતાં, આ જટિલતા વચ્ચે, એક પરિબળ સાયબર ક્રાઇમ સામે લડવામાં સૌથી નિર્ણાયક શક્તિ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે: જન ભાગીદારી. નાગરિકો, 'સંચાર સાથી' દ્વારા, જે ભારતનું સૌથી શક્તિશાળી ક્રાઉડસોર્સ્ડ સાયબર-ઇન્ટેલિજન્સ સાધન બનીને ઉભરી આવ્યું છે, તે ફાઇનાન્શિયલ ફ્રોડ રિસ્ક ઇન્ડિકેટર માટે સતત ઇનપુટ્સ પ્રદાન કરી રહ્યા છે.

DoT તમામ જાગ્રત નાગરિકો અને સાયબર વોરિયર્સના પ્રયત્નોની પ્રશંસા કરે છે જેઓ શંકાસ્પદ છેતરપિંડીના સંદેશાવ્યવહારની જાણ કરવા, તેમના નામે મેળવેલા છેતરપિંડીયુક્ત કનેક્શન્સ અને ખોવાયેલા/ચોરાયેલા મોબાઇલ હેન્ડસેટની જાણ કરવા માટે 'સંચાર સાથી' પ્લેટફોર્મ (www.sancharsaathi.gov.in પર અને એન્ડ્રોઇડ અને iOS બંને પર મોબાઇલ એપ દ્વારા ઉપલબ્ધ) નો સક્રિયપણે ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. સંચાર સાથી મોબાઇલ એપના ડાઉનલોડ અને વપરાશમાં તાજેતરના વલણો આ પ્લેટફોર્મમાં નાગરિકો દ્વારા મૂકવામાં આવેલા વિશ્વાસ અને સાયબર છેતરપિંડી રોકવામાં તેમની સક્રિય ભૂમિકાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ મોટા પાયે નાગરિક જોડાણ છેતરપિંડી કરનારાઓ દ્વારા ટેલિકોમ સંસાધનોના દુરુપયોગને ઘટાડવામાં અને સુરક્ષિત અને વધુ સ્થિતિસ્થાપક ડિજિટલ ઇકોસિસ્ટમ બનાવવામાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપી રહ્યું છે.

જાગૃત વપરાશકર્તાઓ પહેલાથી જ ઘણા છેતરપિંડીના કોલ ઓળખી લે છે અને તેમને અવગણે છે અથવા કાપી નાખે છે, જે પોતાનું રક્ષણ કરે છે પરંતુ તે જ છેતરપિંડી કરનારને ઓછા માહિતી ધરાવતા નાગરિકોને લક્ષ્ય બનાવતા રોકવા માટે કંઈ કરતું નથી. કોલ લોગમાંથી થોડા ટેપમાં આવા શંકાસ્પદ છેતરપિંડી સંદેશાઓની જાણ કરવાનું સરળ બનાવીને, સંચાર સાથી એવા લોકોને જેઓ જોખમ સમજે છે તેઓને જેઓ નથી સમજતા તેમનું સક્રિયપણે રક્ષણ કરવાની મંજૂરી આપે છે, અધિકારીઓ અને ટેલિકોમ ઓપરેટરોને પેટર્ન ઓળખવા, વાંધાજનક નંબરોને અવરોધિત કરવા, નકલી કનેક્શનને અક્ષમ કરવા અને વારંવાર ગુનેગારોને રોકવા સક્ષમ બનાવે છે.

DoT તમામ નાગરિકોને નાગરિક કેન્દ્રીત સેવાઓનો લાભ લેવા માટે સંચાર સાથી વેબ પોર્ટલ અને મોબાઇલ એપનો ઉપયોગ કરવા વિનંતી કરે છે. DoT આંતર-એજન્સી સહયોગ, સક્રિય છેતરપિંડી શોધ અને ઇન્ટેલિજન્સ-આધારિત નીતિ વિષયક હસ્તક્ષેપો દ્વારા સુરક્ષિત ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇકોસિસ્ટમ કેળવવા માટે તેની પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કરે છે. RBI, NPCI, SEBI, PFRDA, તમામ બેંકો, નાણાકીય સંસ્થાઓ, પેમેન્ટ ઓપરેટરો અને જન ભાગીદારીનો સતત સહયોગ ભારતની ઝડપથી વિસ્તરી રહેલી ડિજિટલ અર્થવ્યવસ્થાને સુરક્ષિત રાખવા માટે નિર્ણાયક છે.

સંચાર સાથી એ ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) ની એક નાગરિક કેન્દ્રિત પહેલ છે જેનો હેતુ મોબાઇલ સબ્સ્ક્રાઇબર્સને સશક્ત બનાવવા, તેમની સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવા અને સરકારની નાગરિક કેન્દ્રિત પહેલો વિશે જાગૃતિ વધારવાનો છે. સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન અને વેબ પોર્ટલ (www.sancharsaathi.gov.in) ના સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ છે. સંચાર સાથી વિવિધ નાગરિક કેન્દ્રિત સેવાઓ પૂરી પાડે છે.

સંચાર સાથી પહેલની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ:

• ચક્ષુ (Chakshu) – શંકાસ્પદ છેતરપિંડીના સંદેશાવ્યવહારની જાણ કરો: મોબાઇલ ફોન લોગ્સમાંથી સીધા જ શંકાસ્પદ કોલ્સ અને SMSની તુરંત જાણ કરો.
• તમારા નામે મોબાઇલ કનેક્શન્સ જાણો: તમારા નામે નોંધાયેલા તમામ મોબાઇલ નંબરો જુઓ અને મેનેજ કરો, જે અનધિકૃત કનેક્શન્સ શોધવા અને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
• ખોવાયેલા અથવા ચોરાયેલા મોબાઇલ હેન્ડસેટ્સને બ્લોક કરવા: તમારું મોબાઇલ ઉપકરણ ખોવાઈ જાય કે ચોરાઈ જાય તેવા કિસ્સામાં તેને ઝડપથી બ્લોક કરો, ટ્રેસ કરો અને રિકવર કરો.
• મોબાઇલ હેન્ડસેટની અસલિયત જાણો: ખરીદી કરતા પહેલા હેન્ડસેટ અસલી છે કે કેમ તેની સરળતાથી ચકાસણી કરો.
• વિશ્વાસપાત્ર સંપર્ક વિગતો: બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ માટે ચકાસાયેલ સંપર્ક માહિતી મેળવો.

સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ અહીંથી ડાઉનલોડ કરી શકાય છે: Android: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.dot.app.sancharsaathi iOS: https://apps.apple.com/app/sanchar-saathi/id6739700695

ફાઇનાન્શિયલ ફ્રોડ રિસ્ક ઇન્ડિકેટર (FRI) વિશે FRI એ જોખમ-આધારિત મેટ્રિક છે જે શંકાસ્પદ મોબાઇલ નંબરને નાણાકીય છેતરપિંડીના મધ્યમ (Medium), ઉચ્ચ (High), અથવા અત્યંત ઉચ્ચ (Very High) જોખમ સાથે સંકળાયેલા તરીકે વર્ગીકૃત કરે છે. આ વર્ગીકરણ ઇન્ડિયન સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C) ના નેશનલ સાયબર ક્રાઇમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ (NCRP) પર રિપોર્ટિંગ, DoT ના ચક્ષુ પ્લેટફોર્મ, બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ દ્વારા શેર કરવામાં આવેલી ઇન્ટેલિજન્સ, TSPs વગેરે સહિત વિવિધ હિતધારકો પાસેથી મેળવેલા ઇનપુટ્સનું પરિણામ છે. તે હિતધારકોને - ખાસ કરીને બેંકો, NBFCs અને UPI સેવા પ્રદાતાઓને - જો કોઈ મોબાઇલ નંબર FRIના ભાગ રૂપે દેખાય તો ગ્રાહક સુરક્ષાના વધારાના પગલાં લેવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.

ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ પ્લેટફોર્મ (DIP) વિશે ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ પ્લેટફોર્મ (DIP) DoT દ્વારા વિવિધ હિતધારકો વચ્ચે ટેલિકોમ સંસાધનોના દુરુપયોગ સંબંધિત માહિતી શેર કરવા માટે ઓનલાઇન સુરક્ષિત પ્લેટફોર્મ તરીકે વિકસાવવામાં આવ્યું છે. તેમાં લગભગ 1050+ સંસ્થાઓ છે જેમાં કેન્દ્રીય સુરક્ષા એજન્સીઓ, 36 રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશની પોલીસ, I4C, GSTN, બેંકો, નાણાકીય સંસ્થાઓ, TSPs, વોટ્સએપ જેવા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ, CBDT, UIDAI, MORTH, PFMS વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

વધુ માહિતી માટે DoT હેન્ડલ્સને ફોલો કરો: -

X - https://x.com/DoT_India

Insta- https://www.instagram.com/department_of_telecom?igsh=MXUxbHFjd3llZTU0YQ==

Fb - https://www.facebook.com/DoTIndia

Youtube: https://youtube.com/@departmentoftelecom?si=DALnhYkt89U5jAaa

SM/BS/GP/JD