સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA) એ વિઝન IAS (અજયવિઝન એજ્યુકેશન પ્રાઈવેટ લિમિટેડ) પર ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ના ઉલ્લંઘનમાં, UPSC સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષા (CSE) 2022 અને 2023ના પરિણામો અંગે તેની સત્તાવાર વેબસાઇટ પર ભ્રામક જાહેરાતો પ્રકાશિત કરવા બદલ ₹11 લાખનો દંડ ફટકાર્યો છે.

સંસ્થાએ “CSE 2023 માં ટોપ 10માં 7 અને ટોપ 100 પસંદગીઓમાં 79” અને “CSE 2022માં ટોપ 50 પસંદગીઓમાં 39” જેવા દાવાઓની જાહેરાત કરી હતી, જેમાં સફળ ઉમેદવારોના નામ, ફોટોગ્રાફ્સ અને રેન્કને મુખ્યત્વે દર્શાવવામાં આવ્યા હતા.

તપાસ દરમિયાન, CCPAએ શોધી કાઢ્યું કે જ્યારે સંસ્થાએ શ્રી શુભમ કુમાર (AIR 1, UPSC CSE 2020) દ્વારા પસંદ કરાયેલા ચોક્કસ કોર્સ એટલે કે, GS ફાઉન્ડેશન બેચ (ક્લાસરૂમ સ્ટુડન્ટ) નો ખુલાસો કર્યો હતો, ત્યારે તેણે તે જ વેબપેજ પર તેમની સાથે પ્રદર્શિત કરાયેલા અન્ય સફળ ઉમેદવારોના નામ અને ફોટોગ્રાફ્સ ધરાવતા ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરાયેલા અભ્યાસક્રમો અંગેની માહિતી ઈરાદાપૂર્વક છુપાવી હતી.

આ ગોપનીયતાએ એવી ભ્રામક છાપ ઊભી કરી હતી કે બાકીના તમામ ઉમેદવારો પણ GS ફાઉન્ડેશન બેચ ક્લાસરૂમ કોર્સમાં નોંધાયેલા હતા, જે વાસ્તવમાં નહોતું. વધુમાં, તે જ જાહેરાતમાં, સંસ્થાએ તેના "ફાઉન્ડેશન કોર્સ" ને મુખ્ય રીતે પ્રમોટ કર્યો હતો, જેમાં લાખો રૂપિયાની ફી લેવામાં આવે છે. આવા વર્તનની અસર વિદ્યાર્થીઓને ખોટા, અતિશયોક્તિભર્યા અને બિન-ચકાસાયેલ દાવાઓના આધારે સંસ્થાના કાર્યક્રમોમાં નોંધણી કરવા માટે પ્રેરિત કરવાની હતી.

વિગતવાર તપાસ પછી, CCPA એ શોધી કાઢ્યું કે સંસ્થાએ UPSC CSE 2022 અને 2023માં 119+ સફળ ઉમેદવારો હોવાનો દાવો કર્યો હતો. જો કે, માત્ર ત્રણ ઉમેદવારોએ ફાઉન્ડેશન કોર્સમાં નોંધણી કરાવી હતી, જ્યારે બાકીના 116 ઉમેદવારોએ પ્રારંભિક અને મુખ્ય પરીક્ષાઓ માટે ટેસ્ટ સિરીઝ, અભ્યાસ ટેસ્ટ (એક વખતના ટેસ્ટ) અને મોક ઇન્ટરવ્યુ કાર્યક્રમો જેવી સેવાઓ પસંદ કરી હતી. ભૌતિક માહિતી છુપાવવાના આ ઇરાદાપૂર્વકના કૃત્યએ ઉમેદવારો અને વાલીઓને એવું માનવા માટે ગેરમાર્ગે દોર્યા કે વિઝન IAS એ UPSC સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષાના તમામ તબક્કાઓમાં ઉમેદવારોની સફળતા માટે જવાબદાર હતું, જે ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 ની કલમ 2(28) હેઠળ ભ્રામક જાહેરાત ગણાય છે.

ઓથોરિટીએ વધુમાં અવલોકન કર્યું હતું કે સંસ્થાની સત્તાવાર વેબસાઇટ પરની જાહેરાતો, જેમાં સફળ ઉમેદવારોના નામ અને ફોટોગ્રાફ્સ સાથે મોટા દાવાઓ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા, તે ભ્રામક હતા. વિદ્યાર્થીઓની યોગ્ય સત્તા કે સંમતિ વિના આવા દાવાઓ રજૂ કરીને, સંસ્થાએ સંભવિત ઉમેદવારોને ગેરમાર્ગે દોર્યા છે. પ્રિન્ટ મીડિયાથી વિપરીત, વેબસાઇટ વૈશ્વિક સ્તરે સુલભ છે અને લાંબા સમય સુધી ઉપલબ્ધ રહે છે. તે પ્રાથમિક પ્લેટફોર્મ પણ છે જેના દ્વારા ઉમેદવારો, ખાસ કરીને ડિજિટલ યુગમાં, કોચિંગ સંસ્થાઓનું સંશોધન કરે છે, તેમના દાવાઓનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને જાણકાર પસંદગી કરે છે.

CCPA એ એમ પણ નોંધ્યું હતું કે વિઝન IAS સામે અગાઉ પણ ભ્રામક જાહેરાતો પ્રકાશિત કરવા બદલ કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી. નિયમનકારી હસ્તક્ષેપ અને ચેતવણી છતાં સંસ્થાએ તેની પછીની જાહેરાતોમાં સમાન દાવા કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું, જે તેમના તરફથી યોગ્ય સતર્કતા અને નિયમનકારી પાલનનો અભાવ દર્શાવે છે. ઉલ્લંઘનના વારંવાર થતા સ્વરૂપને ધ્યાનમાં રાખીને, વર્તમાન કિસ્સાને પુનરાવર્તિત ઉલ્લંઘન તરીકે ગણવામાં આવ્યો હતો, જે ગ્રાહકોના રક્ષણના હિતમાં ઉચ્ચ દંડ લાદવાની ખાતરી આપે છે.

ઓથોરિટીએ વધુમાં નોંધ્યું છે કે UPSC સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષા જેવી અત્યંત સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓમાં જ્યાં લાખો ઉમેદવારો નોંધપાત્ર સમય, મહેનત અને નાણાકીય સંસાધનોનું રોકાણ કરે છે, ત્યાં આવા અપૂર્ણ અને પસંદગીના ખુલાસા વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓને પરિણામો અને કોચિંગ સેવાઓની અસરકારકતા અંગે ખોટી અપેક્ષાઓ ઊભી કરીને ગેરમાર્ગે દોરે છે.

અત્યાર સુધીમાં, CCPAએ ભ્રામક જાહેરાતો અને અયોગ્ય વેપાર પદ્ધતિઓ માટે વિવિધ કોચિંગ સંસ્થાઓને 57 નોટિસ પાઠવી છે. 28 કોચિંગ સંસ્થાઓ પર ₹1,09,60,000નો દંડ ફટકારવામાં આવ્યો છે, સાથે આવા ભ્રામક દાવાઓ બંધ કરવાના નિર્દેશો આપવામાં આવ્યા છે.

ઓથોરિટીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું છે કે તમામ કોચિંગ સંસ્થાઓએ તેમની જાહેરાતોમાં સંપૂર્ણ સત્ય અને પારદર્શક માહિતી સ્પષ્ટપણે સુનિશ્ચિત કરવો જોઈએ, જેથી વિદ્યાર્થીઓ નિષ્પક્ષ અને જાણકાર શૈક્ષણિક નિર્ણયો લઈ શકે.

(અંતિમ આદેશ સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટીની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ છે: https://doca.gov.in/ccpa/orders-advisories.php?page_no=1)

SM/DK/GP/JD