પરિચય

વંદે ભારત એક્સપ્રેસ કટરા અને શ્રીનગર વચ્ચે વધુ ઝડપી દોડવા માટે તૈયાર છે, જેનાથી મુસાફરીનો સમય ઘટશે અને જમ્મુ અને કાશ્મીરના લોકો માટે સુવિધાનું એક નવું ધોરણ સ્થાપિત કરશે. આ વિકાસ ફક્ત એક નવી ટ્રેન સેવા કરતાં વધુ છે. તે છેલ્લા 11 વર્ષમાં પ્રદેશનું રેલવે નેટવર્ક કેટલું આગળ આવ્યું તેનું પ્રતીક છે.

6 જૂને, પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી આ પ્રગતિને ચિહ્નિત કરવા માટે જમ્મુ અને કાશ્મીરની મુલાકાત લેશે. તેઓ નવી વંદે ભારત ટ્રેનોને લીલી ઝંડી આપશે અને બે એન્જિનિયરિંગ અજાયબીઓ, ચિનાબ પર વિશ્વનો સૌથી ઊંચો રેલવે પુલ અને અંજી ખાતે ભારતનો પ્રથમ કેબલ-સ્ટેડ રેલ પુલનું ઉદ્ઘાટન કરશે.

જમ્મુ અને કાશ્મીરનો રેલ નકશો ચોકસાઈ અને હેતુ સાથે ફરીથી બનાવવામાં આવ્યો છે. એક સમયે દૂરના સપના તરીકે જોવામાં આવતા પ્રોજેક્ટ્સ જીવન, આજીવિકા અને લેન્ડસ્કેપ્સને જોડતી કાર્યાત્મક કડીઓ બની ગયા છે. સંપૂર્ણ વિદ્યુતીકરણ, સમર્પિત રેલવે વિભાગ અને સ્ટેશન આધુનિકીકરણ સાથે, આ પ્રદેશ હવે ઝડપી, સ્વચ્છ અને વધુ સમાવિષ્ટ વિકાસ માટે મજબૂતીથી આગળ વધી રહ્યો છે.

ચિનાબ રેલ પુલ

આ પુલના એક મુખ્ય પ્રભાવ તરીકે જમ્મુ અને શ્રીનગર વચ્ચે સંપર્કને યોગ્ય બનાવવાનો છે. વંદે ભારત એક્સપ્રેસ તેના પરથી પસાર થવાથી, કટરા અને શ્રીનગર વચ્ચેનો મુસાફરીનો સમય લગભગ ત્રણ કલાક ઘટી જશે, જે વર્તમાન મુસાફરીમાં બે થી ત્રણ કલાકનો ઘટાડો કરશે.

અંજી ખડ્ડ પુલ

અંજી ખડ્ડ પુલ હિમાલયના ખડકાળ ભૂપ્રદેશમાં મજબૂત રીતે ઉભો છે, જે ભારતનો પ્રથમ કેબલ રેલવે પુલ છે. તે ચિનાબની દક્ષિણમાં ઊંડી અંજી નદીની ખીણમાં ફેલાયેલો છે, જે ઉધમપુર શ્રીનગર બારામુલા રેલવે લાઇનના કટરા બનિહાલ વિભાગને જોડે છે.

જમ્મુ શહેરથી લગભગ 80 કિમી દૂર, આ પુલ બરફથી ઢંકાયેલા શિખરોની આકર્ષક પૃષ્ઠભૂમિ સામે બનાવવામાં આવ્યો છે. નદીની સપાટીથી 331 મીટર ઉપર અને 725 મીટર પહોળો, આ પુલ 96 હાઈ ટેન્સિલ કેબલ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. તેના કેન્દ્રમાં એક ઊંધો Y-આકારનો પાયલોન છે. જે તેના પાયાથી 193 મીટર ઉપર ચઢે છે. પુલમાં ઉપયોગમાં લેવાતા કેબલ સ્ટ્રેન્ડ્સની કુલ લંબાઈ પ્રભાવશાળી 653 કિલોમીટર છે. નોંધપાત્ર રીતે, સમગ્ર માળખું ફક્ત 11 મહિનામાં પૂર્ણ થયું હતું.

તેના બાંધકામમાં 8,200 મેટ્રિક ટનથી વધુ માળખાકીય સ્ટીલનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, જે અશાંત પર્વતોથી બનેલા આ પ્રદેશમાં મજબૂતાઈ અને ટકાઉપણું સુનિશ્ચિત કરે છે. ભૂકંપ, તીવ્ર પવન અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય ફેરફારોનો સામનો કરવા માટે બનાવવામાં આવેલ, અંજી ખાડ પુલ એન્જિનિયરિંગની ઉપલબ્ધિ કરતાં વધુ છે. તે માનવ ઇચ્છાશક્તિ અને દૂરંદેશીનું પ્રતીક છે. ઉધમપુર શ્રીનગર બારામુલા રેલ લિંકના ભાગ રૂપે, તે પ્રદેશમાં સરળ મુસાફરી, ઝડપી પરિવહન અને વધુ આર્થિક તકો લાવવાનું વચન આપે છે.

USBRL અને વંદે ભારત ટ્રેનો

ઉધમપુર-શ્રીનગર-બારામુલ્લા રેલ લિંક (USBRL) એ સ્વતંત્ર ભારતમાં હાથ ધરવામાં આવેલા સૌથી મહત્વાકાંક્ષી રેલવે પ્રોજેક્ટ્સમાંનો એક છે. હિમાલયની ખડકાળ ટેકરીઓ પર 272 કિમી સુધી ફેલાયેલો આ પ્રોજેક્ટ 43,780 કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે બનાવવામાં આવ્યો છે. તેમાં 119 કિમી સુધી ફેલાયેલી 36 ટનલ અને ખીણો, શિખરો અને પર્વતીય માર્ગોને જોડતા 943 પુલનો સમાવેશ થાય છે. પ્રદેશની પડકારજનક ભૌગોલિક સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને રચાયેલ, આ પ્રોજેક્ટ દૂરના વિસ્તારોને રાષ્ટ્રીય રેલ નેટવર્ક સાથે જોડે છે અને જમ્મુ અને કાશ્મીર માટે ગતિશીલતા, વેપાર અને પર્યટનમાં એક નવો અધ્યાય ખોલે છે.

આ કનેક્ટિવિટીની અસરને મહત્તમ બનાવવા માટે, વંદે ભારત એક્સપ્રેસ જમ્મુ અને શ્રીનગર વચ્ચે શરૂ કરવામાં આવી રહી છે. તેના પ્રકારની અન્ય ટ્રેનોથી વિપરીત, આ ટ્રેન કઠોર હિમાલયી શિયાળા માટે બનાવવામાં આવી છે. તે માઈનસ 20 ડિગ્રી સેલ્સિયસ જેટલા નીચા તાપમાનમાં સરળતાથી ચાલે છે. ગરમ વિન્ડશિલ્ડ, અદ્યતન હીટિંગ સિસ્ટમ અને ઇન્સ્યુલેટેડ ટોઇલેટ ખાતરી કરે છે કે ટ્રેન આખું વર્ષ કાર્યરત અને આરામદાયક રહે.

આ રૂટ પરથી બરફ દૂર કરવાની કામગીરી એક ટ્રેનના સપોર્ટથી કરવામાં આવે છે જે ટ્રેક સાફ કરવા માટે ફરે છે, જે આખું વર્ષ સેવાઓ સુનિશ્ચિત કરે છે. સિસ્મિક ડેમ્પર્સ પણ લગાડવામાં આવ્યા છે કે જેનાથી ભૂકંપના આંચકાની અસર ઓછી કરી શકાય. પરિણામે આ ઉચ્ચ જોખમવાળા પ્રદેશમાં સલામત અને સરળ મુસાફરી પ્રદાન કરે છે. સાથે આ પ્રયાસો જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં જાહેર પરિવહનને ફરીથી આકાર આપી રહ્યા છે, જે તેને વધુ સ્થિતિસ્થાપક, વિશ્વસનીય અને ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરે છે.

અન્ય મુખ્ય પહેલ

છેલ્લા 11 વર્ષોમાં, સરકારે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં રેલવે માળખાને મજબૂત કરવા માટે સતત અને કેન્દ્રિત પગલાં લીધા છે. યાત્રાધામ માર્ગોનો વિસ્તાર કરવા અને વિશ્વસ્તરીય સ્ટેશનો બનાવવાથી લઈને નવી લાઇનો શરૂ કરવા અને ઇલેક્ટ્રિક ટ્રેનો શરૂ કરવા સુધી, દરેક પ્રયાસે પ્રદેશને મૂર્ત લાભો પહોંચાડ્યા છે. T-50 ટનલ, સમર્પિત રેલવે વિભાગની રચના અને સંપૂર્ણ ટ્રેક વિદ્યુતીકરણ જેવા વ્યૂહાત્મક પ્રોજેક્ટ્સ ટકાઉ કનેક્ટિવિટી, આર્થિક વિકાસ અને સમાવિષ્ટ વિકાસ પ્રત્યે ઊંડી પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે.

કટરા રેલ લિંક કનેક્ટિવિટી અને યાત્રાધામને પ્રોત્સાહન આપે છે (જુલાઈ 2014)

વર્ષ 2014માં કાર્યરત થયેલ 25.6 કિમી લાંબો ઉધમપુર-શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી કટરા રેલ સેક્શન, જે ₹1,132.75 કરોડના ખર્ચે બનાવવામાં આવ્યું હતું, તે જમ્મુ અને કાશ્મીરના રેલ વિસ્તરણમાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ હતું. ઉધમપુર-શ્રીનગર-બારામુલ્લા રેલ લિંક (USBRL)ના ભાગ રૂપે, તેમાં 10.9 કિમી ટનલ, 36 પુલ અને આધુનિક કટરા સ્ટેશનનો સમાવેશ થાય છે. ઉપરાંત, આ પ્રોજેક્ટ માટે જે 700 જમીનમાલિકો પાસેથી તેમની જમીન 75%થી વધુ સંપાદિત કરવામાં આવી હતી, તેમને રેલવેમાં કાયમી નોકરીઓ આપવામાં આવી છે.

શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી કટરા સ્ટેશનનું બાંધકામ (જુલાઈ 2014)

4 જુલાઈ, 2014ના રોજ ઉદ્ઘાટન કરાયેલા શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી કટરા સ્ટેશન એક આધુનિક ચાર-લાઇન ક્રોસિંગ સ્ટેશન છે, જે મુસાફરોને અનુકૂળ સુવિધાઓથી સજ્જ છે. પ્લેટફોર્મ 1, 2 અને 3 મુખ્ય પેસેન્જર પ્લેટફોર્મ છે, જેમાંથી દરેક 550 મીટર લાંબો છે અને 400 મીટર ઊંચા આશ્રયસ્થાનોથી ઢંકાયેલો છે.

સ્ટેશન બધા પ્લેટફોર્મ પર પાણીના બૂથ, જાહેર સુવિધાઓ, પાણીના નળ, બેન્ચ અને અન્ય આવશ્યક સુવિધાઓથી સજ્જ છે. શહેરના સ્થાનિક રહેવાસીઓને સરળ ઍક્સેસ પ્રદાન કરવા માટે એક સમર્પિત ફૂટ ઓવર બ્રિજ પણ બનાવવામાં આવ્યો છે.

શ્રી શક્તિ એસી સુપરફાસ્ટ એક્સપ્રેસ (જુલાઈ 2014)

4 જુલાઈ, 2014ના રોજ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા લીલી ઝંડી આપવામાં આવેલી, શ્રી શક્તિ એસી સુપરફાસ્ટ એક્સપ્રેસ (22461/22462) નવી દિલ્હીને શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી કટરા સ્ટેશન સાથે જોડે છે. તેનું લોન્ચિંગ 25 કિમી લાંબી ઉધમપુર-કટરા રેલ લાઇનના કમિશનિંગ સાથે થયું, જેનાથી શ્રદ્ધાળુઓ માટે પવિત્ર મંદિર સુધી પહોંચવામાં મદદ મળી છે.

કાશ્મીર ખીણમાં નવી રેલ લાઇન અને પ્રથમ ઇલેક્ટ્રિક ટ્રેન (ફેબ્રુઆરી 2024)

ફેબ્રુઆરી 2024માં 185.66 કિલોમીટર લાંબા બારામુલા-શ્રીનગર-બનિહાલ-સંગલદાન સેક્શનના વીજળીકરણ સાથે, બનિહાલ, ખારી, સુમ્બર અને સાંગલદાન વચ્ચે 48 કિલોમીટરની નવી રેલ લાઇન શરૂ કરવામાં આવી હતી. પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ખીણની પ્રથમ ઇલેક્ટ્રિક ટ્રેનને લીલી ઝંડી આપી હતી અને સાંગલદાન અને બારામુલા સ્ટેશનો વચ્ચે ટ્રેન સેવાઓ પણ શરૂ કરી હતી. બનિહાલ-સંગલદાન સેક્શનમાં બેલાસ્ટ લેસ ટ્રેક (BLT) છે, જે મુસાફરો માટે સરળ અને વધુ આરામદાયક મુસાફરી સુનિશ્ચિત કરે છે.

બનિહાલ-કટરા સેક્શન પૂર્ણ થવાના આરે છે (જાન્યુઆરી 2025)

જાન્યુઆરી 2025માં જમ્મુ વિભાગમાં 111 કિલોમીટર લાંબા બનિહાલ-કટરા સેક્શન પર અંતિમ સલામતી નિરીક્ષણ શરૂ થયું, જેનાથી જમ્મુ અને કાશ્મીર ખીણ વચ્ચે સંપૂર્ણ ટ્રેન કનેક્ટિવિટીનો માર્ગ મોકળો થયો. આ સેક્શનમાં 97 કિલોમીટર ટનલ અને 7 કિલોમીટર સુધી ફેલાયેલા 4 મુખ્ય પુલ છે. દરમિયાન, જમ્મુ સ્ટેશનને 8 પ્લેટફોર્મ અને આધુનિક સુવિધાઓ સાથે પુનઃવિકાસ કરવામાં આવી રહ્યું છે જેથી વિશ્વ કક્ષાનો પ્રવાસ અનુભવ મળી શકે.

જમ્મુ રેલવે વિભાગની રચના (જાન્યુઆરી 2025)

જાન્યુઆરી 2025માં ભારતીય રેલવેએ ઉત્તરી રેલવે હેઠળ નવા જમ્મુ રેલવે વિભાગનું ઉદ્ઘાટન કર્યું, જેનું મુખ્ય મથક જમ્મુ શહેરમાં છે. 6 જાન્યુઆરીના રોજ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા લોન્ચ કરાયેલ, આ વિભાગને ફિરોઝપુર વિભાગમાંથી અલગ કરીને જમ્મુ અને કાશ્મીર, લદ્દાખ, હિમાચલ પ્રદેશ અને પંજાબના કેટલાક ભાગોની રેલ પરિવહન જરૂરિયાતોને વધુ સારી રીતે પૂર્ણ કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ વિભાગમાં 11 મુખ્ય માલવાહક ટર્મિનલનો સમાવેશ થાય છે, જે સમગ્ર પ્રદેશમાં ખાદ્યાન્ન, સિમેન્ટ, કોલસો, બળતણ અને નાશવંત ઉત્પાદનોની હેરફેરને સરળ બનાવે છે.

USBRL પ્રોજેક્ટ હેઠળ T-50 ટનલ અને રોડ કનેક્ટિવિટી

12.77 કિમી લાંબી ટનલ T50 જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ખારી અને સુમ્બરને જોડે છે. તે દેશની સૌથી લાંબી પરિવહન ટનલ છે અને ઉધમપુર-શ્રીનગર-બારામુલ્લા રેલ લિંક (USBRL) પ્રોજેક્ટ હેઠળ બાંધવામાં આવેલી સૌથી લાંબી ટનલ છે. કાશ્મીર ખીણ અને બાકીના ભારત વચ્ચે સીમલેસ રેલ કનેક્ટિવિટી સુનિશ્ચિત કરવામાં આ ટનલ એક મહત્વપૂર્ણ કડી બની ગઈ છે.

ન્યૂ ઑસ્ટ્રિયન ટનલિંગ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવેલી, ટનલ ક્વાર્ટઝાઇટ, ગ્નીસ અને ફાયલાઇટ સહિત જટિલ અને વૈવિધ્યસભર ભૂસ્તરશાસ્ત્રમાંથી પસાર થાય છે. આ રૂટમાં ઉચ્ચ-પાણીના પ્રવેશ, ભૂસ્ખલન, શીયર ઝોન અને સંયુક્ત જ્વાળામુખી ખડકોની રચના જેવા મુખ્ય બાંધકામ અવરોધોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે, ઇજનેરોએ ત્રણ એડિટ (એક્સેસ ટનલ) બનાવી જેણે એકસાથે અનેક ચહેરાઓથી કામ શરૂ કરવાની મંજૂરી આપી, જેણે બાંધકામ સમયરેખાને ઝડપી બનાવવામાં મદદ કરી છે. ડિઝાઇનમાં એક મુખ્ય ટનલ અને સમાંતર એસ્કેપ ટનલનો સમાવેશ થાય છે, જે સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે દર 375 મીટરે ક્રોસ-પેસેજ દ્વારા જોડાયેલ છે.

ટનલ T50 સંપૂર્ણપણે સજ્જ છે અને તેમાં દર 50 મીટરે CCTV કેમેરા લગાવવામાં આવ્યા છે. સલામતી અને સરળ કામગીરી માટે તમામ ફીડનું નિરીક્ષણ કેન્દ્રીય નિયંત્રણ ખંડમાંથી કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, ભારતીય રેલવેએ પ્રોજેક્ટ સ્થળો સુધી પહોંચવા માટે 215 કિલોમીટરના એક્સેસ રોડ બનાવ્યા, જેનાથી નજીકના સમુદાયો માટે પરિવહન અને કનેક્ટિવિટીમાં સુધારો થયો છે.

જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં રેલવેનું સંપૂર્ણ વીજળીકરણ

જમ્મુ અને કાશ્મીરે તેના રેલવે ટ્રેકનું 100% વીજળીકરણ હાંસલ કર્યું છે, જે આ ક્ષેત્રમાં વધુ કાર્યક્ષમ અને ટકાઉ રેલ પરિવહન તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.

જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં અમૃત ભારત સ્ટેશન યોજના

અમૃત ભારત સ્ટેશન યોજના હેઠળ, રેલવે મંત્રાલયે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ચાર સ્ટેશનો - બડગામ, જમ્મુ તાવી, શ્રી માતા વૈષ્ણો દેવી કટરા અને ઉધમપુર -નો પુનઃવિકાસ કર્યો છે જેમાં આધુનિક સુવિધાઓ, મુસાફરોના અનુભવમાં સુધારો અને સંકલિત શહેરી વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.

કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26માં જમ્મુ અને કાશ્મીર માટે રેલવે ફાળવણી

કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26માં જમ્મુ અને કાશ્મીરને રેલવે વિકાસ માટે ₹844 કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી હતી, જેનો હેતુ સમગ્ર પ્રદેશમાં ચાલી રહેલા પ્રોજેક્ટ્સને ઝડપી બનાવવા અને રેલ માળખાગત સુવિધાને વધારવાનો હતો.

નિષ્કર્ષ

છેલ્લા 11 વર્ષોમાં સરકારે જમ્મુ અને કાશ્મીરના રેલવે લેન્ડસ્કેપને વિઝન અને સંકલ્પ સાથે સુધાર્યો છે. ચિનાબ અને અંજી ખડ્ડ પુલ જેવા એન્જિનિયરિંગ અજાયબીઓથી લઈને USBRL અને વંદે ભારત ટ્રેનો દ્વારા ઓલ-વેધર કનેક્ટિવિટી સુધી, દરેક પગલાએ આ પ્રદેશને દેશના બાકીના ભાગની નજીક લાવ્યો છે. સંપૂર્ણ વિદ્યુતીકરણ, અપગ્રેડેડ સ્ટેશનો અને કેન્દ્રિત બજેટ સપોર્ટે આ ગતિને વધુ મજબૂત બનાવી છે. જે પ્રદેશ એક સમયે એકાંત હતો તે હવે આધુનિક માળખાગત સુવિધાઓના લયમાં ધબકતો થઈ રહ્યો છે, જે વિકાસ, વ્યવસાય અને પર્યટન માટે નવા રસ્તાઓ ખોલી રહ્યો છે.

સંદર્ભ:          

• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2133723
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2091259
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1920671
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1709652
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1910926
• https://www.pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=106074
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2007344
• https://x.com/PIB_India/status/1889534071803617779
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2115511
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1983976
• https://x.com/RailMinIndia/status/1912064602474492274

PDF ફાઈલ અહીંથી ડાઉનલોડ કરો

 

AP/IJ/GP/JT

 

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2134464)