પરિચય

ભારતમાં વિશ્વની સૌથી વધુ યુવા વસ્તી છે , જેમાં લગભગ 65% લોકો 35 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના છે. આ વસ્તી વિષયક લાભાંશની સંભાવનાને ઓળખીને, યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલય યુવા વિકાસ અને રમતગમતને પ્રોત્સાહન આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તે વિવિધ પહેલ દ્વારા વ્યક્તિત્વ નિર્માણ, કૌશલ્ય વૃદ્ધિ અને રાષ્ટ્રીય એકતાને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

ભારતના રમતગમતના ભવિષ્યને વેગ આપવાના પગલામાં, સરકારે નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલયને ₹ 3794 કરોડની રેકોર્ડ ફાળવણી કરી છે. મુખ્ય ભાગ, એટલે કે ₹2,191.01 કરોડ, કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજનાઓ માટે ફાળવવામાં આવ્યા છે, જેમાં મુખ્ય ખેલો ઇન્ડિયા કાર્યક્રમને ₹1,000 કરોડ પ્રાપ્ત થયા છે. નાણાકીય વર્ષ 2014-15માં મંત્રાલયને બજેટ ફાળવણી ₹1643 કરોડ હતી, જે 2025-26માં 130.9%  વધારો દર્શાવે છે .

ખેલો ઇન્ડિયા યોજના

2016-17માં શરૂ કરાયેલ, ખેલો ઇન્ડિયા - રમતગમતના વિકાસ માટેનો રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ્ય ગ્રામીણ અને શહેરી બંને વિસ્તારોમાં સામૂહિક ભાગીદારી અને રમતગમતની શ્રેષ્ઠતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. આ યોજનાને 2021માં પાંચ વર્ષ માટે લંબાવવામાં આવી હતી. જેમાં ₹33,790.50 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો. મુખ્ય સિદ્ધિઓમાં સામેલ છે:

• ₹ 3,124.12 કરોડના 326 નવા રમતગમત માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી.
• પાયાના સ્તરે તાલીમ અને સહાય માટે 1,045 ખેલો ઇન્ડિયા કેન્દ્રો (KICs)ની સ્થાપના.
• 34 ખેલો ઇન્ડિયા સ્ટેટ સેન્ટર્સ ઓફ એક્સેલન્સ (KISCE)ની સૂચના અને 306 એકેડેમીની માન્યતા.
• 2,845 ખેલો ઇન્ડિયા એથ્લેટ્સ (KIAs)ને કોચિંગ, સાધનો, તબીબી સંભાળ અને માસિક ખર્ચ ભથ્થા સાથે સહાય.

ખેલો ઇન્ડિયા ગેમ્સ

ખેલો ઇન્ડિયા ચળવળ હેઠળ, ખેલો ઇન્ડિયા યુથ ગેમ્સ (KIYG), ખેલો ઇન્ડિયા યુનિવર્સિટી ગેમ્સ (KIUG), ખેલો ઇન્ડિયા પેરા ગેમ્સ અને ખેલો ઇન્ડિયા વિન્ટર ગેમ્સ (KIWG) વાર્ષિક રાષ્ટ્રીય રમત સ્પર્ધાઓ તરીકે શરૂ કરવામાં આવી હતી. જ્યાં યુવાનો, અનુક્રમે તેમના રાજ્યો અને યુનિવર્સિટીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા હતા, તેમની કુશળતા દર્શાવતા હતા અને મેડલ માટે સ્પર્ધા કરતા હતા. આ પહેલ 2018માં નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલી ખેલો ઇન્ડિયા સ્કૂલ ગેમ્સથી શરૂ થઈ હતી. તે વર્ષના અંતમાં ભારતીય ઓલિમ્પિક એસોસિએશન (IOA) આ પહેલ સાથે સંકળાયેલા પછી મોટો ધસારો આવ્યો અને પરિણામે 2019થી ખેલો ઇન્ડિયા સ્કૂલ ગેમ્સનું નામ બદલીને ખેલો ઇન્ડિયા યુથ ગેમ્સ રાખવામાં આવ્યું છે.

KIYGની શરૂઆત 2018માં 18 રમતો સાથે થઈ હતી. 2025માં જ્યારે KIYG ની 7મી આવૃત્તિ બિહારમાં યોજાઈ હતી, ત્યારે તેમાં 27 રમતોનો સમાવેશ થતો હતો. અત્યાર સુધીમાં, ખેલો ઈન્ડિયા ગેમ્સની 17 આવૃત્તિઓ યોજાઈ છે, જેમાં 50,000થી વધુ ખેલાડીઓએ ભાગ લીધો છે .

ખેલો ઇન્ડિયા પેરા ગેમ્સ 2023 અને 2025માં 1,300થી વધુ ખેલાડીઓએ ભાગ લીધો હતો.

કીર્તિ ( ખેલો ઇન્ડિયા રાઇઝિંગ ટેલેન્ટ આઇડેન્ટિફિકેશન)

KIRTI એ 9 થી 18 વર્ષની વયના બાળકોમાં રમતગમતની પ્રતિભાને ઓળખવા અને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક રાષ્ટ્રવ્યાપી પહેલ છે. આ કાર્યક્રમ પારદર્શક, યોગ્યતા-આધારિત પસંદગી માટે દેશભરમાં પ્રતિભા મૂલ્યાંકન કેન્દ્રો (TACs), પ્રમાણિત પ્રોટોકોલ અને અદ્યતન IT સાધનો (AI અને ડેટા એનાલિટિક્સ સહિત)નો ઉપયોગ કરે છે. હાલમાં દેશમાં 174 TACs છે.

 

ટાર્ગેટ ઓલિમ્પિક પોડિયમ સ્કીમ (TOPS)

સરકાર ભારતના ટોચના રમતવીરોને ઓલિમ્પિક અને પેરાલિમ્પિક રમતોની તૈયારીઓ માટે સહાય પૂરી પાડે છે. પસંદગી પામેલા રમતવીરોને રાષ્ટ્રીય રમત વિકાસ ભંડોળ (NSDF)માંથી કસ્ટમાઇઝ્ડ તાલીમ અને મંત્રાલયની સામાન્ય યોજનાઓ હેઠળ ઉપલબ્ધ ન હોય તેવી અન્ય સહાય માટે ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે. કોર ગ્રુપના ખેલાડીઓને દર મહિને 5૦,૦૦૦ રૂપિયાનું આઉટ ઓફ પોકેટ એલાઉન્સ (OPA) આપવામાં આવે છે. વધુમાં, જુનિયર રમતવીરોને દર મહિને રૂ.25,000/-ના સ્ટાઇપેન્ડ સાથે સહાય કરવા માટે એક વિકાસ જૂથ ઉમેરવામાં આવ્યું હતું. ટોક્યો 2020 અને પેરિસ 2024 ઓલિમ્પિકમાં ભારતની મેડલ જીતવામાં TOPS એ ફાળો આપ્યો હતો.

 

ફિટ ઇન્ડિયા ચળવળ

ફિટનેસને આપણા રોજિંદા જીવનનો અભિન્ન ભાગ બનાવવાના હેતુથી ફિટ ઇન્ડિયા ચળવળ શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ ચળવળનો ઉદ્દેશ્ય વર્તણૂકીય ફેરફારો લાવવા અને વધુ શારીરિક રીતે સક્રિય જીવનશૈલી તરફ આગળ વધવાનો છે. આ યોજના હેઠળ મુખ્ય સિદ્ધિઓ છે:

• સૌપ્રથમ ફિટ ઇન્ડિયા કાર્નિવલ, ત્રણ દિવસનો ફિટનેસ અને વેલનેસ ફેસ્ટિવલ, માર્ચ 2025માં નવી દિલ્હીમાં યોજાયો હતો.
• 'ફિટ ઇન્ડિયા- હેલ્ધી હિન્દુસ્તાન' કાર્યક્રમ નામની એક ખાસ ઓનલાઇન શ્રેણી, જે પ્રખ્યાત ફિટનેસ નિષ્ણાતો અને ફિટ ઇન્ડિયા આઇકોન્સ દ્વારા એક ટોક શો છે, તે 2023માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.
• ફિટ ઇન્ડિયા ફેમિલી સત્રો યોજવામાં આવ્યા હતા, જેનો ઉદ્દેશ્ય  વિશેષજ્ઞની સાથે ફિટનેસ માટે સરળ અને આસાન સુત્રો દ્વારા પરિવારોમાં ફિટનેસ રૂટિન કેળવવાનો હતો.
• ઓક્ટોબર 2019માં 1500થી વધુ ફિટ ઇન્ડિયા મૂવમેન્ટ હેઠળ દેશભરમાં ફિટ ઇન્ડિયા પ્લોગ રનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

 

મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્ધાઓમાં ભારતીય પ્રદર્શન

 

ઓલિમ્પિક્સ

ભારતની ઓલિમ્પિક યાત્રામાં 2016 અને 2024 વચ્ચે નોંધપાત્ર ફેરફારો જોવા મળ્યા, જે એથ્લેટિક શ્રેષ્ઠતાના નવા યુગને રેખાંકિત કરે છે. રિયો 2016માં 117 સભ્યોની ટુકડીમાંથી સામાન્ય 2 મેડલ જીત્યા બાદ, ભારતે ટોક્યો 2020માં 7 મેડલ જીત્યા અને પેરિસ 2024માં 6 મેડલ સાથે મજબૂત પ્રદર્શન જાળવી રાખ્યું, બંને ટુકડીમાં 117-119 ખેલાડીઓ હતા. આ સમયગાળામાં નોંધપાત્ર પ્રદર્શન કરનારાઓમાં એથ્લેટિક્સ (ભાલા ફેંક)માં ભારતના પ્રથમ ઓલિમ્પિક સુવર્ણ ચંદ્રક વિજેતા (ટોક્યો 2020) નીરજ ચોપરા અને વેઇટલિફ્ટિંગમાં સતત ચંદ્રક વિજેતા મીરાબાઈ ચાનુનો ​​સમાવેશ થાય છે.

પેરાલિમ્પિક્સ

છેલ્લી ત્રણ આવૃત્તિઓમાં ભારતની પેરાલિમ્પિક સિદ્ધિઓમાં ઝડપથી વધારો થયો છે, જે દિવ્યાંગ ખેલાડીઓ માટે મજબૂત સપોર્ટ સિસ્ટમ દર્શાવે છે. રિયો 2016માં 19 ખેલાડીઓ સાથે 4 મેડલથી, ટોક્યો 2020માં મેડલની સંખ્યા વધીને 19 થઈ ગઈ અને પેરિસ 2024માં 29 મેડલ થયા, જ્યાં 84 ભારતીય ખેલાડીઓએ ભાગ લીધો હતો. આ સફળતામાં 2024માં 7 ગોલ્ડ, 9 સિલ્વર અને 13 બ્રોન્ઝનો સમાવેશ થાય છે, જે પેરા-સ્પોર્ટ્સમાં ભારતની વધતી જતી તાકાતનો પુરાવો છે. અગ્રણી સ્ટાર્સમાં શૂટિંગમાં અવની લેખારા, ભાલા ફેંકમાં સુમિત એન્ટિલ અને બેડમિન્ટનમાં પ્રમોદ ભગતનો સમાવેશ થાય છે. TOPS અને Khelo India પેરા ગેમ્સ જેવા કાર્યક્રમોમાં પેરા-એથ્લીટ્સનો કેન્દ્રિત સમાવેશ ભારતને વૈશ્વિક પેરા-સ્પોર્ટ્સમાં શક્તિ તરીકે ઉભરી આવવામાં મદદ કરી છે.

 

 

એશિયન ગેમ્સ

 

 

એશિયન ગેમ્સમાં ભારતનું પ્રદર્શન ભાગીદારી અને પોડિયમ ફિનિશ બંનેમાં સતત વધારો દર્શાવે છે. ઇંચિયોન 2014માં 541 રમતવીરોની ભારતીય ટુકડીએ 57 મેડલ જીત્યા હતા. જકાર્તા 2018 સુધીમાં આ સંખ્યા વધીને 570 રમતવીરોની અને 69 ચંદ્રકો સુધી પહોંચી ગઈ. આ સફળતા 2023માં હાંગઝોઉમાં આવી, જ્યાં ભારતે 655 રમતવીરોની તેની અત્યાર સુધીની સૌથી મોટી ટુકડી મોકલી અને ઐતિહાસિક 107 ચંદ્રકો સાથે પરત ફર્યા - જેમાં 28 ગોલ્ડ, 38 સિલ્વર અને 41 બ્રોન્ઝનો સમાવેશ થાય છે. ભાલા ફેંકવામાં નીરજ ચોપરા જેવા ખેલાડીઓ, લોવલિના બોક્સિંગમાં બોર્ગોહેન અને સાત્વિકસાઈરાજ​ બેડમિન્ટનમાં રેન્કીરેડ્ડી અને ચિરાગ શેટ્ટીએ આ રેકોર્ડ ટેલીમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું હતું.

કોમનવેલ્થ ગેમ્સ

ભારતે કોમનવેલ્થ ગેમ્સમાં સતત શ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કર્યું છે. ગ્લાસગો 2014માં, 215 સભ્યોની ટુકડીએ 64 મેડલ જીત્યા હતા. ગોલ્ડ કોસ્ટ 2018માં 218 એથ્લેટ્સ સાથે આ સંખ્યા વધીને 66 થઈ ગઈ હતી અને બર્મિંગહામ 2022માં 210 એથ્લેટ્સ સાથે 61 મેડલ સાથે તે સ્થિર રહ્યું હતું. આ મેડલ કુસ્તી, વેઈટલિફ્ટિંગ, ટેબલ ટેનિસ અને એથ્લેટિક્સ જેવી વિવિધ રમતોમાં છે. મુખ્ય પ્રદર્શન કરનારાઓમાં બેડમિન્ટનમાં પીવી સિંધુ, કુસ્તીમાં વિનેશ ફોગાટ અને વેઈટલિફ્ટિંગમાં અચિંતા શિયુલીનો સમાવેશ થાય છે..​

 

 

અન્ય વૈશ્વિક સિદ્ધિઓ

• ભારતે બુડાપેસ્ટમાં 2024 FIDE ચેસ ઓલિમ્પિયાડમાં ડબલ ગોલ્ડ જીત્યો.
• જોર્ડનમાં 2023 ITTF Fa20 AI- વાતાની પેરા ટેબલ ટેનિસ ચેમ્પિયનશિપમાં ભારતીય ખેલાડીઓએ 22 મેડલ જીત્યા.
• બુડાપેસ્ટમાં વર્લ્ડ એથ્લેટિક્સ ચેમ્પિયનશિપ 2023માં ભારતે ભાલા ફેંકમાં ગોલ્ડ મેડલ જીત્યો.
• ભારતીય બેડમિન્ટન પુરુષ ટીમે મે 2022માં થોમસ કપ જીતીને ઇતિહાસ રચ્યો.
• ભારતીય ટુકડીએ ઇજિપ્તમાં આયોજિત ISSF રાઇફલ/પિસ્તોલ વર્લ્ડ ચેમ્પિયનશિપ 2022 (સિનિયર અને જુનિયર)માં 34 મેડલ જીત્યા.
• ભારતીય ટીમ જર્મનીમાં આયોજિત ISSF જુનિયર વર્લ્ડ કપ 2023માં ટોચ પર રહી.

વૈશ્વિક જોડાણો અને રાજદ્વારી

• FIFA અંડર-17 મહિલા ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપ ૨૦૨૨ વર્ષ 2022માં ભુવનેશ્વરમાં યોજાયો હતો. છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં આ બીજી મોટી ફૂટબોલ ઇવેન્ટ હતી.
• ભારતે રમતગમત સંબંધિત અનેક મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • ઓક્ટોબર 2023માં મુંબઈમાં 141મું આંતરરાષ્ટ્રીય ઓલિમ્પિક સમિતિ (IOC) સત્ર.
  • 2022માં ચેન્નાઈમાં FIDE ચેસ ઓલિમ્પિયાડ.
  • 2024માં નવી દિલ્હીમાં BIMSTEC એક્વેટિક્સ ચેમ્પિયનશિપ.
  • 2023માં નોઈડામાં મોટોજીપી ભારત .
• 2023માં સચિવ (રમતગમત)ના નેતૃત્વમાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળે યુનેસો દ્વારા બાકુ, અઝરબૈજાનમાં આયોજિત શારીરિક શિક્ષણ અને રમતગમત માટે જવાબદાર મંત્રીઓ અને વરિષ્ઠ અધિકારીઓના સાતમા આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદ (MINEPS VII)માં ભાગ લીધો હતો. ભારતની ભાગીદારી નોંધપાત્ર હતી, જેમાં પ્રતિનિધિઓ માટે એક ખાસ યોગ સત્રનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

જમ્મુ અને કાશ્મીરના રમતગમતના માળખાગત વિકાસ માટે ખાસ પેકેજ

જમ્મુ અને કાશ્મીર રાજ્યમાં રમતગમતના માળખાગત વિકાસ માટે 200 કરોડ રૂપિયાનું ખાસ પેકેજ 2015માં મંજૂર કરવામાં આવ્યું હતું. રાજધાની જિલ્લાઓ એટલે કે શ્રીનગર અને જમ્મુ માટે હાલના સ્ટેડિયમના નવીનીકરણ/અપગ્રેડેશન અને અન્ય કાર્યો મંત્રાલય દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા. આ કાર્યો માટે અંદાજિત ખર્ચ 84 કરોડ રૂપિયા નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો .

ભારતમાં ખેલાડીઓને ટેકો આપવા માટેની યોજનાઓ અને કાર્યક્રમો

ભારતનો તેના ખેલાડીઓ માટેનો ટેકો હવે પહેલા કરતા વધુ સુવ્યવસ્થિત અને કેન્દ્રિત છે. આ અભિગમ સર્વાંગી છે - જે રમતવીરની યાત્રાના દરેક તબક્કાને આવરી લે છે. ગામડાઓમાં નવી પ્રતિભા શોધવાથી લઈને ઓલિમ્પિક મેડલ વિજેતાઓને ટેકો આપવા સુધી, સરકારે મોટા પાયે આગળ વધ્યું છે. રમતવીરોની વાસ્તવિક જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે હવે વિવિધ પ્રકારની યોજનાઓ અસ્તિત્વમાં છે - તાલીમ, ભંડોળ, સુવિધાઓ અને રમત પછીનું જીવન. દરેક પગલું રમતવીરોને ટોચ પર રહેવા અને ઉપર રહેવામાં મદદ કરવા માટે રચાયેલ છે.

 

પુરસ્કારો અને માન્યતા

રાષ્ટ્રીય રમતગમત પુરસ્કારો ભારતમાં સર્વોચ્ચ રમતગમત સન્માન તરીકે ઊભરી આવે છે, જે ભારતને વૈશ્વિક રમતગમતના નકશા પર સ્થાન અપાવનારા ખેલાડીઓની અસાધારણ સિદ્ધિઓની ઉજવણી કરે છે. દર વર્ષે રજૂ કરવામાં આવતા, આ પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારો રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમોમાં અસાધારણ પ્રદર્શનને માન્યતા આપે છે, સાથે સાથે સરહદો પાર કરતી રમતગમતની ભાવનાને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે. ભારતમાં ખેલાડીઓને કુલ છ શ્રેણીના પુરસ્કારો આપવામાં આવે છે.

નહેરુ યુવા કેન્દ્ર સંગઠન

નહેરુ યુવા કેન્દ્ર સંગઠન (NYKS) વિશ્વના સૌથી મોટા યુવા સંગઠનોમાંનું એક છે. નહેરુ યુવા કેન્દ્રો (NYK) દ્વારા NYKS 623 જિલ્લાઓમાં હાજરી ધરાવે છે. NYKS પ્રવૃત્તિઓના મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં સાક્ષરતા અને શિક્ષણ, આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ, સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા, પર્યાવરણીય સંરક્ષણ, સામાજિક મુદ્દાઓ પર જાગૃતિ, મહિલા સશક્તિકરણ, ગ્રામીણ વિકાસ, કૌશલ્ય વિકાસ અને સ્વ-રોજગાર, ઉદ્યોગસાહસિકતા વિકાસ, નાગરિક શિક્ષણ, આપત્તિ રાહત અને પુનર્વસન વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

નિષ્કર્ષ

 

વધતી ભાગીદારીથી લઈને વૈશ્વિક પોડિયમ ફિનિશ સુધી, 2014 થી 2025 વચ્ચે ભારતની રમતગમત યાત્રા દ્રષ્ટિ, સમાવેશકતા અને અમલીકરણ દ્વારા ચિહ્નિત થયેલ છે. ખેલો ઇન્ડિયા, TOPS અને KIRTI જેવા મુખ્ય મુખ્ય કાર્યક્રમોએ દરેક સ્તરે પ્રતિભાને ઓળખવા, તાલીમ આપવા અને ઉછેરવા માટે જરૂરી મહત્વપૂર્ણ માળખાગત સુવિધાઓ અને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડી છે. પરિણામો ફક્ત આંતરરાષ્ટ્રીય મેડલ ટેબલમાં જ નહીં પરંતુ દેશની અંદર વધતી જતી રમતગમત સંસ્કૃતિમાં પણ દૃશ્યમાન છે. 2036 અને તે પછી ઓલિમ્પિક રમતો માટે સ્પષ્ટ રોડમેપ સાથે, ભારત ટોચના 10 રમતગમત રાષ્ટ્ર બનવાના તેના લક્ષ્ય તરફ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે.

સંદર્ભ

Ministry of Youth Affairs and Sports

https://youth.kheloindia.gov.in/

https://dashboard.kheloindia.gov.in/

https://www.pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=2092084

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2078544

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2041702

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2098454

https://www.pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1795442

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2123815

https://sportsauthorityofindia.gov.in/sai/assets/news/1734078812_Tendernotice_1-4.pdf

https://mdsd.kheloindia.gov.in/gratee-type-wise-progress

https://dashboard.kheloindia.gov.in/kirti-sports

https://sansad.in/getFile/annex/267/AU3836_OurEnI.pdf?source=pqars

https://static.pib.gov.in/WriteReadData/userfiles/Link%20Doc.pdf

https://www.olympics.com/en/news/khelo-india-games-youth-university-school-history-winners

https://ficci.in/public/storage/sector/37/Add_docs/FICCI-reactions-on-Sports-to-budget-2014.pdf

https://www.issf-sports.org/competitions/3074

PDF માટે અહીં ક્લકી કરો.

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2135318)