મુખ્ય મુદ્દાઓ

જૂન 2025 સુધીમાં,

કેન્દ્ર દ્વારા નાણાકીય વર્ષ 2020-21થી નાણાકીય વર્ષ 2025-26 સુધી વિવિધ ઘટકોના અમલીકરણ માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને રૂ. 3,791.1 કરોડ જારી કરવામાં આવ્યા હતા.

દેશભરમાં વ્યક્તિગત સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા એકમો અને જૂથોને ક્રેડિટ-આધારિત સબસિડી માટે રૂ. 11,501.79 કરોડની કુલ 1,44,517 લોન મંજૂર કરવામાં આવી છે.

PMFME યોજના હેઠળ દેશભરમાં 1,16,666 લાભાર્થીઓને તાલીમ આપવામાં આવી છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે, ક્રેડિટ-આધારિત સબસિડી હેઠળ 50875 લોન મંજૂર કરવામાં આવી છે.

1,03,201 સ્વ-સહાય જૂથના સભ્યો માટે ₹376.98ની પ્રારંભિક મૂડી સહાય મંજૂર કરવામાં આવી.

પરિચય

કેરળના એર્નાકુલમમાં સ્થિત રૂબી ફ્રેશ સ્નેક્સ, એક નાના સ્વપ્નને એક સમૃદ્ધ ઉદ્યોગ બનવાની વાર્તા દર્શાવે છે. શ્રી પી. એમ. જલીલે 2011માં મગફળીના લાડુ સાથે શરુ કરેલું  આ યુનિટ પ્રધાનમંત્રી માઇક્રો ફૂડ પ્રોસેસિંગ એન્ટરપ્રાઇઝ ફોર્મલાઇઝેશન સ્કીમના સમર્થનથી વિકસ્યું હતું. 2021માં 3 લાખ રૂપિયાથી વધુની લોનથી તેમને નવા મશીનો ખરીદવા, ઉત્પાદન બમણું કરવામાં અને તેમના ઉત્પાદનોનો વિસ્તાર કરવામાં મદદ મળી હતી. દૈનિક નફો લગભગ 12,000 રૂપિયાથી વધીને લગભગ 20,000 રૂપિયા થયો અને 2021-22માં તેમનું ટર્નઓવર 32 લાખ રૂપિયાને વટાવી ગયું. આજે, રૂબી ફ્રેશ સ્નેક્સ માત્ર ગુણવત્તાયુક્ત સ્થાનિક સ્વાદિષ્ટ વાનગીઓનો સ્ત્રોત નથી પણ સરકારી સહાય નાના ઉદ્યોગસાહસિકોને પ્રેરણાદાયી સફળતાની વાર્તાઓમાં કેવી રીતે ફેરવી શકે છે તેનું પ્રતીક પણ છે.

પ્રધાનમંત્રી સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા સાહસો ઔપચારિકીકરણ યોજના 29 જૂન 2020ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ એક કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના છે. જે દેશભરમાં સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા એકમોના વિકાસ અને ઔપચારિકરણ પર કેન્દ્રિત છે. આ યોજના આત્મનિર્ભર ભારત અભિયાનનો એક ભાગ છે અને ખાદ્ય પ્રક્રિયા ક્ષેત્રમાં વોકલ ફોર લોકલ અભિગમને સમર્થન આપે છે. તે ઉદ્યોગસાહસિકોને નવા એકમો સ્થાપવા અથવા હાલના એકમોને અપગ્રેડ કરવા માટે નાણાકીય, તકનીકી અને વ્યવસાયિક સહાય પૂરી પાડે છે. આ યોજના 2020-21 થી 2025-26 સુધી ચાલશે જેનો ખર્ચ 10,000 કરોડ રૂપિયા છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગોને વધુ સ્પર્ધાત્મક બનાવવા, તેમને સંગઠિત ક્ષેત્રમાં લાવવા અને વિકાસ માટે નવી તકો પૂરી પાડવાનો છે.

આ યોજના હેઠળનો ખર્ચ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો વચ્ચે 60:40, ઉત્તર પૂર્વ અને હિમાલયના રાજ્યો સાથે 90:10, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સાથે વિધાનસભા સાથે 60:40 અને અન્ય કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે કેન્દ્ર દ્વારા 100%ના ગુણોત્તરમાં વહેંચવામાં આવશે.

આ યોજનાનો ઉદ્દેશ ક્રેડિટ-આધારિત સબસિડી દ્વારા 2 લાખ સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા એકમોને સીધી સહાય પૂરી પાડવાનો છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય આ ક્ષેત્રમાં ઝડપી વિકાસ માટે વહેંચાયેલ માળખાગત સુવિધાઓ બનાવવા અને સંસ્થાકીય સહાયને મજબૂત બનાવવાનો પણ છે.

ભારતના ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગે છેલ્લા 11 વર્ષોમાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ જોઈ છે, જે તેના મજબૂત કૃષિ આધાર, વધતી માંગ અને સહાયક સરકારી નીતિઓ દ્વારા પ્રેરિત છે. દેશ આ ક્ષેત્રમાં સતત વૃદ્ધિ સાથે વૈશ્વિક નેતા બનવા માટે તૈયાર છે. કૃષિ ખાદ્ય પ્રક્રિયાનો આધાર રહેલો છે, જ્યારે GDP, રોજગાર અને નિકાસમાં તેના વધતા હિસ્સા દ્વારા આ ક્ષેત્ર અર્થતંત્ર માટે વધુને વધુ મહત્વપૂર્ણ બન્યું છે.

જુલાઈ 2025 સુધીમાં, નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે, કૃષિ અને પ્રક્રિયા કરેલ ખાદ્ય નિકાસ લગભગ US$ 49.4 બિલિયન સુધી પહોંચી ગઈ, જેમાં પ્રક્રિયા કરેલ ખાદ્ય નિકાસ લગભગ 20.4% હતી, જે ભારતને ખાદ્ય પ્રક્રિયામાં ઉભરતા વૈશ્વિક નેતા તરીકે સ્થાપિત કરે છે. નોંધાયેલા ખાદ્ય વ્યવસાય સંચાલકોની સંખ્યા 25 લાખથી વધીને 64 લાખ થઈ છે, જે વધતા ઔપચારિકીકરણને પ્રતિબિંબિત કરે છે. 24 મેગા ફૂડ પાર્ક, 22 એગ્રો-પ્રોસેસિંગ ક્લસ્ટરની સ્થાપના અને 289 કોલ્ડ ચેઇન પ્રોજેક્ટ્સ તેમજ 305 પ્રોસેસિંગ અને પ્રિઝર્વેશન યુનિટ્સ પૂર્ણ થવાથી માળખાગત સુવિધા પણ મજબૂત બની છે, જેનાથી નોંધપાત્ર વધારાની ક્ષમતા ઊભી થઈ છે. વધુમાં, ઓપરેશન ગ્રીન્સ હેઠળના 10 પ્રોજેક્ટ્સે મૂલ્યવર્ધનમાં વધારો કર્યો છે, જ્યારે 225 સંશોધન અને વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સે 20 પેટન્ટ અને 52 વ્યાપારીકૃત ટેકનોલોજી તરફ દોરી છે.

યોજનાના મુખ્ય ઘટકો

આ કાર્યક્રમમાં 4 વ્યાપક ઘટકો છે જે ક્ષેત્રની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરે છે:

વ્યક્તિઓ અને સૂક્ષ્મ-ઉદ્યોગોના જૂથોને સહાય.

વ્યક્તિગત એકમો માટે સહાય

પ્રોજેક્ટ ખર્ચના 35% લોન-આધારિત મૂડી સબસિડી.

મહત્તમ મર્યાદા ₹10 લાખ પ્રતિ યુનિટ.

ન્યૂનતમ 10% લાભાર્થી યોગદાન, બેંક લોન દ્વારા બાકી રકમ.

ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનો (FPOs) અને ઉત્પાદક સહકારી મંડળીઓને સહાય

ક્રેડિટ લિંકેજ સાથે 35% ગ્રાન્ટ સહાય.

તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્માણ પૂરું પાડવામાં આવે છે.

યોજના ધોરણો મુજબ મહત્તમ ધિરાણ.

સ્વસહાય જૂથો (SHGs)ને સહાય

પ્રારંભિક મૂડી સહાય

કાર્યકારી મૂડી અને નાના સાધનો માટે દરેક SHG સભ્યને ₹40,000.

ODOP (એક જિલ્લો એક અભિગમ) ઉત્પાદનો પર કામ કરતા SHGને પસંદગી.

યુનિયન સ્તરે પ્રારંભિક મૂડી પૂરી પાડવામાં આવે છે અને સભ્યોને ચૂકવવાપાત્ર લોન તરીકે વહેંચવામાં આવે છે.

બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ સપોર્ટ

ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનો (FPOs), સ્વ-સહાય જૂથો (SHGs), સહકારી મંડળીઓ અથવા સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા એકમોના SPV (વિશેષ હેતુ વાહનો)ના જૂથોને માર્કેટિંગ અને બ્રાન્ડિંગ સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. આ સહાય ODOP (એક જિલ્લો એક અભિગમ) સાથે સુસંગત છે અને રાજ્ય અથવા પ્રાદેશિક સ્તરે પ્રમોટ કરાયેલા ઉત્પાદનો સુધી મર્યાદિત છે.

સહાય માટે યોગ્ય વસ્તુઓ

આ યોજના હેઠળ સંપૂર્ણપણે ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતી માર્કેટિંગ તાલીમ.

સામાન્ય બ્રાન્ડ્સ, પેકેજિંગ અને માનકીકરણનો વિકાસ.

રાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક રિટેલ ચેઇન્સ અને રાજ્ય સંસ્થાઓ સાથે જોડાણને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.

ઉત્પાદનો નિર્ધારિત ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે તેની ખાતરી કરવા માટે ગુણવત્તા નિયંત્રણ પગલાં.

વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ્સ (DPRs)

પ્રસ્તાવો માટે વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ (DPR) જરૂરી છે. તેમાં ઉત્પાદન પ્રોફાઇલ, વ્યૂહરચના, ગુણવત્તા નિયંત્રણ, ઉત્પાદનોનું એકત્રીકરણ, પેકેજિંગ અને બ્રાન્ડિંગ, કિંમત નિર્ધારણ, પ્રમોશન, વેરહાઉસિંગ અને માર્કેટિંગ ચેનલો જેવી પ્રોજેક્ટ વિગતો સામેલ હોવી જોઈએ. વેચાણ વૃદ્ધિ યોજનાઓ પણ રૂપરેખાંકિત થવી જોઈએ.

માર્કેટિંગ અને બ્રાન્ડિંગ સંબંધિત વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ (DPR) તૈયાર કરવા માટે રાજ્ય નોડલ એજન્સી (SNA) તરફથી ₹5 લાખ સુધીની નાણાકીય સહાય ઉપલબ્ધ છે.

DPRમાં કાચા માલની ખરીદીથી લઈને માર્કેટિંગ સુધીની પ્રવૃત્તિઓ દર્શાવતો ફ્લો ચાર્ટ પણ હોવો જોઈએ. તેમાં ગુણવત્તા નિયંત્રણ મુદ્દાઓને પ્રકાશિત કરવા જોઈએ અને પ્રમોશનલ પ્રવૃત્તિઓ, ઉત્પાદક ભાગીદારીનો વિસ્તરણ અને ટર્નઓવર વૃદ્ધિને આવરી લેતી પાંચ વર્ષની યોજના સબમિટ કરવી જોઈએ.

આ યોજનાના ભાગ રૂપે, મંત્રાલય બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ (DPR) તૈયાર કરવા માટે માર્ગદર્શિકા (મોડેલ DPR) પ્રદાન કરે છે. આ ઉદ્યોગસાહસિકો, FPOs, SHGs, સહકારી સંસ્થાઓ અથવા SPVને બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ સહાય માટે અરજી કરવા માટે જરૂરી નમૂનાઓ, તકનીકી સંદર્ભ શરતો અને ફોર્મેટ સાથે સુવ્યવસ્થિત દરખાસ્તો વિકસાવવામાં મદદ કરે છે.

સામાન્ય માળખાગત સુવિધાઓ માટે સપોર્ટ

આ યોજના હેઠળ નીચેના સામાન્ય માળખાગત સુવિધાઓ માટે ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવી રહ્યું છે:

કૃષિ પેદાશોના ચેકિંગ, સૉર્ટિંગ, ગ્રેડિંગ, સ્ટોરેજ અને ફાર્મ ગેટ કોલ્ડ સ્ટોરેજ માટેની સુવિધાઓ.

ODOP ઉત્પાદનો માટે વહેંચાયેલ પ્રક્રિયા એકમો.

નાના એકમો માટે ભાડા પર ઉપલબ્ધ એક અથવા વધુ ઉત્પાદન લાઇનવાળા ઇન્ક્યુબેશન કેન્દ્રો. ઇન્ક્યુબેશન કેન્દ્રોનો ઉપયોગ તાલીમ માટે પણ આંશિક રીતે થઈ શકે છે. બધા ઇન્ક્યુબેશન કેન્દ્રો વ્યાપારી ધોરણે સંચાલિત કરવામાં આવશે.

PMFME યોજના હેઠળ, 30 જૂન, 2025 સુધી મંજૂર કરાયેલા એકમોની ઘટક-વાર કુલ સંખ્યા નીચે મુજબ છે:

ક્રમ નંબર	ઘટક	મંજૂર કરાયેલી અરજીઓની સંખ્યા	મંજૂર કરાયેલી રકમ (રૂ. કરોડમાં)
1.	ક્રેડિટ-આધારિત સબસિડી	1,44,517	11501.79
2.	પ્રારંભિક મૂડી	3,48,907	1182.48
3.	સામાન્ય માળખાગત સુવિધાઓ	93	187.20
4.	બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ	27	82.82

 

ક્ષમતા નિર્માણ અને સંશોધન

ક્ષમતા નિર્માણ અને તાલીમ એ ટેકનોલોજી અપગ્રેડેશન અને સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પ્રક્રિયા એકમોને ઔપચારિક પ્રણાલીમાં લાવવાનો એક આવશ્યક ભાગ છે. રાષ્ટ્રીય સ્તરે, નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફૂડ ટેકનોલોજી એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ એન્ડ મેનેજમેન્ટ (NIFTEM) અને ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફૂડ પ્રોસેસિંગ ટેકનોલોજી (IIFPT) ક્ષમતા નિર્માણ અને સંશોધનનું નેતૃત્વ કરે છે અને આ પ્રવૃત્તિઓ માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે. રાજ્ય-સ્તરીય તકનીકી સંસ્થાઓ સાથે મળીને, તેઓ પસંદગીના સાહસો, જૂથો અને ક્લસ્ટરોને તાલીમ અને સંશોધન સહાય પૂરી પાડે છે. ICAR, CSIR હેઠળની વિશિષ્ટ સંસ્થાઓ અને ડિફેન્સ ફૂડ રિસર્ચ લેબોરેટરી (DFRL) અને સેન્ટ્રલ ફૂડ ટેકનોલોજીકલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (CFTRI) જેવી અગ્રણી સંસ્થાઓ પણ દેશભરમાં ઉત્પાદન-વિશિષ્ટ તાલીમ અને સંશોધન પ્રદાન કરવામાં ભાગીદાર છે.

ODOP પર ફોકસ

આ યોજના ખરીદી, સેવાઓ અને માર્કેટિંગ વધારવા માટે વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્રોડક્ટ (ODOP) અભિગમને અનુસરે છે. રાજ્યો ફળો, શાકભાજી, મસાલા, માછીમારી અને મધ અને હળદર જેવા પરંપરાગત ખોરાક જેવા નાશવંત ઉત્પાદનોને પ્રાથમિકતા આપીને ઉત્પાદનો ઓળખે છે. ધ્યાન પ્રક્રિયા, સંગ્રહ, બ્રાન્ડિંગ અને બગાડ ઘટાડવા પર છે. ODOP એકમો માટે મૂડી રોકાણને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે છે, જ્યારે નવા સાહસો ફક્ત ODOP ઉત્પાદનો માટે જ પાત્ર છે. આ અભિગમ કૃષિ મંત્રાલય હેઠળ કૃષિ નિકાસ નીતિ અને ક્લસ્ટર-આધારિત પહેલોને પૂરક બનાવે છે, જે મજબૂત મૂલ્ય શૃંખલા અને વહેંચાયેલ સુવિધાઓ સુનિશ્ચિત કરે છે.

નિષ્કર્ષ

PMFME યોજના સૂક્ષ્મ ખાદ્ય સાહસોને મજબૂત બનાવવા અને સ્થાનિક ઉત્પાદનોની સંભાવનાને મુક્ત કરવા તરફ એક મુખ્ય પગલું છે. તેના ODOP ફોકસ, વહેંચાયેલ માળખાગત સુવિધાઓ, કૌશલ્ય તાલીમ અને ધિરાણની ઍક્સેસ દ્વારા તે નાના ઉદ્યોગસાહસિકોને વિકાસ અને સ્પર્ધા કરવા માટેના સાધનો પૂરા પાડે છે. બગાડ ઘટાડીને, મૂલ્ય સંવર્ધનમાં સુધારો કરીને અને બ્રાન્ડિંગને પ્રોત્સાહન આપીને, આ યોજના માત્ર ખેડૂતો અને ઉત્પાદકોની આવકમાં વધારો કરતી નથી પરંતુ રોજગારીનું સર્જન પણ કરે છે અને ગ્રામીણ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે પરંપરાગત અને આધુનિક બજારો વચ્ચે સેતુ તરીકે કાર્ય કરે છે, જેનાથી ખાદ્ય પ્રક્રિયા ક્ષેત્રમાં ટકાઉ અને સમાવિષ્ટ વિકાસને પ્રોત્સાહન મળે છે.

સંદર્ભ

ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ મંત્રાલય

https://pmfme.mofpi.gov.in/newsletters/success_stories/RubyFreshSnacks.html

https://pmfme.mofpi.gov.in/pmfme/#/હોમ-પેજ

https://pmfme.mofpi.gov.in/newsletters/docs/SchemeGuidelines.pdf

https://pmfme.mofpi.gov.in/pmfme/#

https://pmfme.mofpi.gov.in/pmfme/newsletters/docs/Guidelines_for_the_preparation_of_Branding_and_Marketing_DPR_for_PMFME.pdf

માયસ્કીમ પોર્ટલ

https://www.myscheme.gov.in/schemes/pmfmpe

https://www.myscheme.gov.in/schemes/pmfmpe

પીઆઈબી પ્રેસ રિલીઝ

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2148505

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2150877

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2159014

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2150881

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2154110

https://www.pib.gov.in/FactsheetDetails.aspx?Id=149246

 

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

SM/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2163270) Visitor Counter : 2