"લોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્રને મજબૂત બનાવવાથી સામાન્ય માણસનું જીવન સરળ બનશે જ, પરંતુ કામદારો અને શ્રમિકોનું ગૌરવ પણ વધશે."

                                                                  - પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી

નેશનલ લોજિસ્ટિક્સ પોલિસી (NLP) સપ્ટેમ્બર 2022માં NMPના પૂરક તરીકે શરૂ કરવામાં આવી હતી. તેનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરીને અને લોજિસ્ટિક્સ ખર્ચ ઘટાડીને વધુ સીમલેસ લોજિસ્ટિક્સ ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાનો છે. આ સુધારાના ભાગ રૂપે, યુનિફાઇડ લોજિસ્ટિક્સ ઇન્ટરફેસ પ્લેટફોર્મ (ULIP) અને લોજિસ્ટિક્સ ડેટા બેંક (LDB) જેવી ડિજિટલ પહેલો હવે સંપૂર્ણપણે કાર્યરત છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય વ્યવસાય કરવાની સરળતા વધારવા અને કન્ટેનરાઇઝ્ડ આયાત-નિકાસ (EXIM) કાર્ગોનું ટ્રેકિંગ સક્ષમ બનાવવાનો છે.

ઓક્ટોબર 2021માં સરકાર દ્વારા પરિવહનના વિવિધ મોડ્સને એક સંકલિત નેટવર્કમાં એકીકૃત કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જેમ નામ ગતિની શક્તિ સૂચવે છે, તે ભારતના મલ્ટિમોડલ કનેક્ટિવિટીને રૂપાંતરિત કરવાના હેતુથી ઝડપી, સીમલેસ અને મહત્વાકાંક્ષી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને લોજિસ્ટિક્સ વિકાસ વ્યૂહરચના પર યોજનાના ધ્યાનનું પ્રતીક છે. PM ગતિશક્તિ નેશનલ માસ્ટર પ્લાન (NMP) એ 57 કેન્દ્રીય મંત્રાલયો/વિભાગો અને તમામ 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને એકસાથે લાવ્યા છે. તેણે 1,700 વિશાળ ડેટા સ્તરોને પણ એકીકૃત કર્યા છે, જે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર આયોજન માટે એકીકૃત અને વ્યાપક પ્લેટફોર્મ બનાવે છે.

બ્લુ ઇકોનોમીના સિદ્ધાંતોને અનુરૂપ, મેરીટાઇમ અમૃત કાલ વિઝન 2047 ભારતના મેરીટાઇમ ક્ષેત્રને પરિવર્તન લાવવા માટે લાંબા ગાળાનો રોડમેપ રજૂ કરે છે. તે ડિજિટાઇઝેશન અને ઓટોમેશન દ્વારા બંદર ક્ષમતા, કાર્યકારી કાર્યક્ષમતા અને હાઇડ્રોજન હબ જેવા ગ્રીન પહેલને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આ વિઝનનો હેતુ દરિયાકાંઠાના પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપવા, મેરીટાઇમ કૌશલ્ય વિકાસને મજબૂત બનાવવા અને ભારતને જહાજ નિર્માણ અને સમારકામ માટે વૈશ્વિક હબ તરીકે સ્થાપિત કરવાનો પણ છે. ગ્લોબલ મેરીટાઇમ ઇન્ડિયા સમિટ (GMIS) 2023માં, ₹10 લાખ કરોડથી વધુના રોકાણ પ્રતિબદ્ધતાઓ કરવામાં આવી હતી, જેમાં ₹8.35 લાખ કરોડના 360 એમઓયુ અને ₹1.68 લાખ કરોડના વધારાના પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે, જે મેરીટાઇમ વિકાસમાં મજબૂત ગતિ દર્શાવે છે.

રેલવે મંત્રાલય હાલમાં બે ડેડીકેટેડ ફ્રેઇટ કોરિડોર (DFCs) વિકસાવી રહ્યું છે, એટલે કે ઇસ્ટર્ન ડેડીકેટેડ ફ્રેઇટ કોરિડોર (EDFC) લુધિયાણાથી સોનનગર (1337 કિમી) અને વેસ્ટર્ન ડેડીકેટેડ ફ્રેઇટ કોરિડોર (WDFC) જવાહરલાલ નહેરુ પોર્ટ ટર્મિનલ (JNPT)થી દાદરી (1506 કિમી). આ ખાસ કરીને દેશભરમાં ભારે માલસામાનની હેરફેર માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે. આ સમર્પિત રેલ લાઇનોનો ઉદ્દેશ્ય હાલના મુસાફરોના રૂટ પર ભીડ ઓછી કરવાનો, પરિવહન ખર્ચ ઘટાડવાનો અને ઉર્જા કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવાનો છે. કુલ 2843 કિમીમાંથી, 2741 રૂટ કિમી (96.4%) માર્ચ 2025 સુધીમાં કાર્યરત થવાની અપેક્ષા છે. આ કોરિડોર ઔદ્યોગિક વિકાસને વેગ આપશે અને લોજિસ્ટિક્સ અને સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર રોજગારીની તકો ઉભી કરશે તેવી અપેક્ષા છે.

મોટા પાયે વેરહાઉસિંગ અને સ્ટોરેજ સુવિધાઓ સાથે, ભારતમાલા પરિયોજના હેઠળના આ કેન્દ્રો લોજિસ્ટિક્સના વિવિધ પાસાઓને એક જગ્યાએ લાવે છે. પ્રાદેશિક સદ્ધરતા અને માંગના આધારે, ખાનગી અને જાહેર ક્ષેત્રો બંને દ્વારા પ્રયાસો દ્વારા દેશના વિવિધ ભાગોમાં મલ્ટી-મોડલ લોજિસ્ટિક્સ પાર્ક (MMLPs)ના વિકાસ માટે ચેન્નાઈ, બેંગલુરુ, નાગપુર, ઇન્દોર વગેરે જેવા 35 મુખ્ય સ્થળોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. આમાંથી 5 2027 સુધીમાં કાર્યરત થવાની અપેક્ષા છે. આ પાર્ક લોજિસ્ટિક્સ કાર્યક્ષમતા વધારવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે, જેનાથી એકંદર લોજિસ્ટિક્સ ખર્ચમાં ઘટાડો થાય છે અને સપ્લાય ચેઇન વ્યવસાય-મૈત્રીપૂર્ણ બને છે.

નિકાસ-આયાત કાર્ગોને ટ્રેક કરતી એપ્લિકેશન, LDB, ઓક્ટોબર 2024 સુધી 75 મિલિયનથી વધુ નિકાસ-આયાત કન્ટેનરની હિલચાલને ટ્રેક કરવામાં સફળ રહી છે. આ બીજી એક પ્રભાવશાળી સિદ્ધિ છે જે ભારતની સમગ્ર સપ્લાય ચેઇનમાં પારદર્શિતા, કાર્યક્ષમતા અને રીઅલ-ટાઇમ દૃશ્યતા વધારવામાં તેની મુખ્ય ભૂમિકાને પ્રકાશિત કરે છે. તે એક સ્માર્ટ, ટેકનોલોજી-આધારિત ઇકોસિસ્ટમ તરફના પ્રયાસોને પણ સ્પષ્ટપણે પ્રતિબિંબિત કરે છે. LDB એ દર મહિને સરેરાશ 45 લાખથી વધુ અનન્ય કન્ટેનર શોધ સાથે વેપારી સમુદાયનો વિશ્વાસ પણ મેળવ્યો છે. આ ઉચ્ચ સ્તરનો ઉપયોગ દર્શાવે છે કે આ સિસ્ટમ લોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્રમાં કેટલી અસરકારક અને મૂલ્યવાન બની છે.

ULIP, એક ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ જે વિવિધ લોજિસ્ટિક્સ-સંબંધિત મંત્રાલયો અને વિભાગોના ડેટાને એક જ ઇન્ટરફેસ પર એકત્રિત કરે છે, તેણે માર્ચ 2025માં 100 કરોડ API વ્યવહારો સફળતાપૂર્વક રેકોર્ડ કરીને એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્યું છે. આ નોંધપાત્ર સિદ્ધિ ભારતના લોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્રમાં થઈ રહેલા ઝડપી પરિવર્તનને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ સિદ્ધિ માત્ર પ્લેટફોર્મની તકનીકી શક્તિ જ નહીં પરંતુ વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક લોજિસ્ટિક્સ નેટવર્ક બનાવવા માટે ભારતના સમર્પણને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે. ULIP શિપમેન્ટ ETA (આગમનનો અંદાજિત સમય) ને પણ સક્ષમ કરે છે, જે ઉત્પાદકોને ઇન્વેન્ટરીનું વધુ સારી રીતે સંચાલન કરવામાં અને ઓપરેશનલ ખર્ચ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

2017માં ગુડ્સ અને સર્વિસ ટેક્સ (GST)ના અમલીકરણ પછી, દેશભરમાં માલની હિલચાલ વધુ સુવ્યવસ્થિત બની છે કારણ કે તેનાથી પરિવહન વિલંબમાં ઘટાડો થયો છે અને દેશભરમાં ખર્ચ-અસરકારક સપ્લાય-ચેઇન પ્લાનિંગ સક્ષમ બન્યું છે. અનેક અભ્યાસો અનુસાર, ભારતીય લોજિસ્ટિક્સ માટે આ એક મોટો સુધારો રહ્યો છે, જેમાં આંતરરાજ્ય ચેકપોઇન્ટ્સ દૂર કરવામાં આવ્યા છે અને એકંદર કર માળખાને સરળ બનાવવામાં આવ્યું છે, પરિવહનના સમયમાં 33% થી વધુનો સુધારો થયો છે અને પરિવહન અને લોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્રમાં ઉત્પાદકતામાં વધારો થયો છે.

ઇ-વે બિલ એ GST માળખા હેઠળ એક ડિજિટલ દસ્તાવેજ છે જેનો ઉદ્દેશ્ય ભૌતિક કાગળકામને દૂર કરવાનો, પારદર્શિતા વધારવાનો, કરચોરી ઘટાડવાનો અને આંતરરાજ્ય વાહનોની અવરજવરને સરળ બનાવીને માલના પરિવહનને સુવ્યવસ્થિત કરવાનો છે. મોટરાઇઝ્ડ વાહનોનો ઉપયોગ કરીને રાજ્યો વચ્ચે ₹50,000થી વધુ કિંમતના માલનું પરિવહન કરવું ફરજિયાત છે . ઉચ્ચ-મૂલ્યના માલસામાન માટે ઇ-વે બિલ ફરજિયાત કરીને, સરકાર દેશભરમાં પાલન અને લોજિસ્ટિક્સ કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવાનો પ્રયાસ કરે છે.

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા કલ્પના કરાયેલ GSV, પરિવહન અને લોજિસ્ટિક્સ શિક્ષણ માટે સમર્પિત ભારતની પ્રથમ યુનિવર્સિટી છે. તેની પાછળનો વિચાર NMP સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલો છે, જેનો હેતુ સ્માર્ટ, ઝડપી અને વધુ કાર્યક્ષમ માળખાકીય સુવિધા બનાવીને સમગ્ર ભારતમાં માલની અવરજવરની રીતને બદલવાનો છે. આ રાષ્ટ્રીય ધ્યેયને ટેકો આપવા માટે કુશળ વ્યાવસાયિકો તૈયાર કરવામાં GSV મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. ગતિ શક્તિ યુનિવર્સિટીએ લગભગ 40 વિવિધ ઔદ્યોગિક અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.