મુખ્ય મુદ્દાઓ 17 જાન્યુઆરી 2025ના રોજ લોન્ચ થયા પછી, સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં 50 લાખ ડાઉનલોડ્સને વટાવી ગઈ છે. સંચાર સાથી લાઇવ ડેશબોર્ડ પરથી 37.28 લાખથી વધુ ચોરાયેલા/ખોવાયેલા મોબાઇલ ઉપકરણોને સફળતાપૂર્વક અવરોધિત કરવામાં આવ્યા છે અને 22.76 લાખથી વધુ ઉપકરણોને શોધી કાઢવામાં આવ્યા છે.

 

સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ: ભારતમાં વધતા સાયબર ગુનાઓનો સમયસર પ્રતિભાવ

એક અબજથી વધુ સબ્સ્ક્રાઇબરો સાથે, ભારત વિશ્વની બીજી સૌથી મોટી ટેલિકોમ ઇકોસિસ્ટમ તરીકે ઊભર્યું છે. મોબાઇલ ફોન હવે બેંકિંગ, મનોરંજન, ઇ-લર્નિંગ, આરોગ્યસંભાળ અને સરકારી સેવાઓ માટે મહત્વપૂર્ણ પ્રવેશદ્વાર તરીકે સેવા આપે છે, જે મોબાઇલ સુરક્ષાને પહેલા કરતા વધુ મહત્વપૂર્ણ બનાવે છે.

વધતી સાયબર ધમકીઓએ મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સુરક્ષાને ગંભીર રાષ્ટ્રીય ચિંતા બનાવી છે. ઇન્ડિયન કોમ્પ્યુટર ઇમરજન્સી રિસ્પોન્સ ટીમ (CERT-In) મુજબ, સાયબર ક્રાઇમના બનાવો 2023માં 15,92,917થી વધીને 2024માં 20,41,360 થયા છે. ફક્ત નેશનલ સાયબર ક્રાઇમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ પર નોંધાયેલા ડિજિટલ અરેસ્ટ કૌભાંડો અને સંબંધિત સાયબર ગુનાઓની કુલ સંખ્યા 2024માં 1,23,672 હતી, જેમાંથી ફેબ્રુઆરી 2025 સુધીમાં 17,718 કેસ નોંધાયા હતા.

આ વધતા જોખમોના પ્રતિભાવમાં, ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) એ સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન રજૂ કરી છે - એક નાગરિક-કેન્દ્રિત સાધન જે મજબૂત સુરક્ષા સુવિધાઓ અને છેતરપિંડી-રિપોર્ટિંગ ક્ષમતાઓ સીધા વપરાશકર્તાઓના સ્માર્ટફોન પર લાવે છે. આ એપ્લિકેશન હાલના સંચાર સાથી પોર્ટલને પૂરક બનાવે છે,

ઓળખ ચોરી, નકલી KYC, ઉપકરણ ચોરી, બેંકિંગ છેતરપિંડી અને અન્ય સાયબર જોખમો સામે અનુકૂળ, તાત્કાલિક સુરક્ષા પ્રદાન કરીને.

આ પહેલ પહેલાથી જ નોંધપાત્ર અસર કરી ચૂકી છે: 3 કરોડથી વધુ છેતરપિંડી કરનારા મોબાઇલ કનેક્શન બંધ કરવામાં આવ્યા છે, 3.19 લાખ ઉપકરણો બ્લોક કરવામાં આવ્યા છે, 16.97 લાખ WhatsApp એકાઉન્ટ્સ નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યા છે, અને 20,000થી વધુ બલ્ક SMS મોકલનારાઓને બ્લેકલિસ્ટ કરવામાં આવ્યા છે, જેનાથી ટેલિકોમ છેતરપિંડી નોંધપાત્ર રીતે અટકી ગઈ છે અને દેશભરમાં વપરાશકર્તા સુરક્ષામાં વધારો થયો છે.

નાગરિકોને ઉપયોગમાં સરળ સાધનો અને મહત્વપૂર્ણ સુરક્ષા સુવિધાઓની રીઅલ-ટાઇમ ઍક્સેસ પ્રદાન કરીને, સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન ભારતના વધતા સાયબર ક્રાઇમ પડકારોનો સમયસર અને અસરકારક ઉકેલ પ્રદાન કરે છે.

આ એપ્લિકેશન હિન્દી અને 21 અન્ય પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે, જે તેને સમગ્ર દેશમાં સમાવિષ્ટ અને સુલભ બનાવે છે. એન્ડ્રોઇડ અને iOS બંને પ્લેટફોર્મ પર ઉપલબ્ધ, આ એપ્લિકેશન લોન્ચ થયા પછી 50 લાખથી વધુ ડાઉનલોડ્સ મેળવી ચૂકી છે.

 

સંચાર સાથી દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવતી નાગરિક-કેન્દ્રિત સેવાઓ

સંચાર સાથી મોબાઇલ એપ્લિકેશન પોર્ટલની બધી નાગરિક-કેન્દ્રિત સેવાઓ સીધી વપરાશકર્તાઓના સ્માર્ટફોન પર લાવે છે, જેમાં સુરક્ષા, ચકાસણી અને છેતરપિંડી-રિપોર્ટિંગ સુવિધાઓનો સમાવેશ થાય છે.

સંચાર સાથીમાં નીચેની સુવિધાઓ છે –

ચક્ષુ - વપરાશકર્તાઓને કોલ, SMS અથવા WhatsApp દ્વારા શંકાસ્પદ કપટપૂર્ણ સંદેશાવ્યવહારની જાણ કરવા સક્ષમ બનાવે છે - ખાસ કરીને KYC અપડેટ કૌભાંડો. આ સક્રિય રિપોર્ટિંગ ટૂલ DoTને છેતરપિંડીવાળા KYC અને ઓળખ ચોરીના કેસોનું નિરીક્ષણ કરવામાં અને તાત્કાલિક પગલાં લેવામાં મદદ કરે છે, અને નાગરિકોને અનિચ્છનીય વાણિજ્યિક સંદેશાવ્યવહાર (UCC)ની જાણ કરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે.

MEI ટ્રેકિંગ અને બ્લોકિંગ - ભારતમાં ગમે ત્યાં ખોવાયેલા અથવા ચોરાયેલા ફોનને ટ્રેકિંગ અને બ્લોક કરવાની મંજૂરી આપે છે. તે પોલીસ અધિકારીઓને ચોરાયેલા અથવા ખોવાયેલા ઉપકરણો શોધવામાં મદદ કરે છે, નકલી ફોનને કાળા બજારમાં પ્રવેશતા અટકાવે છે અને ડિવાઇસ ક્લોનિંગના પ્રયાસોને અટકાવે છે.

બીજી મહત્વપૂર્ણ સુવિધા એ મોબાઇલ કનેક્શનની સંખ્યા ચકાસવાનો વિકલ્પ છે. જો કોઈ શંકાસ્પદ કનેક્શન - સંભવતઃ બનાવટી KYC વિગતોનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે - મળી આવે, તો વપરાશકર્તાઓ તાત્કાલિક જાણ કરી શકે છે અને તેમને બ્લોક કરી શકે છે.

તમારા મોબાઇલ હેન્ડસેટની પ્રામાણિકતા જાણો - ખરીદેલા મોબાઇલ ઉપકરણની પ્રામાણિકતા ચકાસવાની સરળ રીત પૂરી પાડે છે.

ભારતીય નંબરો પરથી આંતરરાષ્ટ્રીય કોલ્સની જાણ કરવી - નાગરિકોને +91 (દેશ કોડ પછી 10 અંક)થી શરૂ થતા નંબરો પરથી સ્થાનિક કોલ તરીકે છૂપાયેલા આંતરરાષ્ટ્રીય કોલ્સની જાણ કરવાની મંજૂરી આપે છે. આવા કોલ વિદેશમાં ગેરકાયદેસર ટેલિકોમ સંસ્થાઓમાંથી આવે છે.

તમારા ઇન્ટરનેટ સેવા પ્રદાતાને જાણો - વપરાશકર્તાઓને પિન કોડ, સરનામું અથવા ISP નામ દાખલ કરીને સમગ્ર ભારતમાં વાયરલાઇન ઇન્ટરનેટ સેવા પ્રદાતાઓની વિગતો તપાસવાની મંજૂરી આપે છે.

આ પહેલ નાગરિકોને તેમની ડિજિટલ ઓળખને સુરક્ષિત કરવા અને ટેલિકોમ છેતરપિંડીનો સામનો કરવા માટે સશક્ત બનાવીને ટેલિકોમ સુરક્ષાને મજબૂત બનાવે છે. સંચાર સાથી TRAIના ટેલિકોમ કોમર્શિયલ કોમ્યુનિકેશન્સ કસ્ટમર પ્રેફરન્સ રેગ્યુલેશન (TCCCPR)ના અમલીકરણને પણ સમર્થન આપે છે, જે વપરાશકર્તાઓને એક બટનના ક્લિક પર સ્પામ અને કપટપૂર્ણ કોલ્સ અને સંદેશાઓની જાણ કરવાની મંજૂરી આપે છે.

સાયબર ક્રાઇમ એ "કોઈપણ ગેરકાયદેસર કૃત્ય છે જેમાં કમ્પ્યુટર, સંદેશાવ્યવહાર ઉપકરણ અથવા કમ્પ્યુટર નેટવર્કનો ઉપયોગ ગુનો કરવા અથવા તેને સરળ બનાવવા માટે થાય છે".

 

વપરાશકર્તા સશક્તિકરણ

સંચાર સાથી પહેલ જન ભાગીદારી - શાસનમાં લોકોની ભાગીદારીનું ઉદાહરણ છે. સાયબર ગુના અને નાણાકીય છેતરપિંડી માટે ટેલિકોમ સંસાધનોના દુરુપયોગને રોકવામાં વપરાશકર્તા રિપોર્ટ્સ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. DoT આ રિપોર્ટ્સ પર તાત્કાલિક પગલાં લે છે અને પોર્ટલ પર સ્ટેટસ ડેશબોર્ડ જાહેર પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરે છે.

ગોપનીયતા અને સુરક્ષા

આ એપ્લિકેશન વપરાશકર્તા ડેટા અને ગોપનીયતાને સુરક્ષિત કરતી વખતે ટેલિકોમ સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવા માટે બનાવવામાં આવી છે. તે ઇન્ફર્મેશન ટેકનોલોજી એક્ટ 2000 (IT એક્ટ)નું પાલન કરે છે, જે ભારતના સાયબર ક્રાઇમ, ઇ-કોમર્સ, સુરક્ષિત ટ્રાન્સમિશન અને ડેટા ગોપનીયતાને સંચાલિત કરતા મુખ્ય કાયદા છે. આ કાનૂની માળખું હેકિંગ અને ડેટા ચોરી જેવા ગુનાઓને વ્યાખ્યાયિત કરે છે અને દંડ કરે છે.

સંચાર સાથી યુઝર્સની ગોપનીયતાને પ્રાથમિકતા આપે છે અને સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે ફક્ત ન્યૂનતમ જરૂરી વ્યક્તિગત માહિતી એકત્રિત કરે છે. પ્લેટફોર્મ વાણિજ્યિક માર્કેટિંગ માટે પ્રોફાઇલ બનાવતું નથી, ન તો તે ત્રાહિત પક્ષો સાથે વપરાશકર્તા ડેટા શેર કરતું નથી. કાયદેસર રીતે જરૂરી હોય ત્યારે ડેટા શેરિંગ કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ સુધી મર્યાદિત છે, જે ડેટાના અનધિકૃત ઍક્સેસ અને દુરુપયોગ સામે રક્ષણ સુનિશ્ચિત કરે છે.

આ પ્લેટફોર્મની ગોપનીયતા પ્રથાઓ ડિજિટલ પર્સનલ ડેટા પ્રોટેક્શન એક્ટ 2023 (DPDP એક્ટ) સાથે સુસંગત છે, જે વ્યક્તિગત નિયંત્રણ, પારદર્શિતા અને જવાબદારી પર ભાર મૂકે છે. સંચય સાથી ડેટા સંગ્રહને કાયદેસર હેતુઓ સુધી મર્યાદિત કરે છે, ડેટા સ્ટોરેજને ઓછું કરે છે અને સ્પષ્ટ સંમતિ પદ્ધતિઓ લાગુ કરે છે.

નિષ્કર્ષ

સંચાર સાથી એપ ભારતના વધતા જતા ટેલિકોમ ઇકોસિસ્ટમને સુરક્ષિત કરવા માટે એક શક્તિશાળી સાધન તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. ખોવાયેલા ઉપકરણોને બ્લોક કરવા, છેતરપિંડીની જાણ કરવા, મોબાઇલ કનેક્શન ચકાસવા અને યુઝર્સની ગોપનીયતાનું રક્ષણ કરવા જેવી સેવાઓને એકીકૃત કરીને, તે નાગરિકોને તેમની ડિજિટલ ઓળખને સરળતાથી સુરક્ષિત રાખવા માટે સશક્ત બનાવે છે. તેની વ્યાપક ભાષા ઉપલબ્ધતા, સાયબર કાયદાઓ સાથે સંરેખણ અને મજબૂત ગોપનીયતા સુરક્ષા તેને સમાવિષ્ટ અને વિશ્વસનીય બંને બનાવે છે. જેમ જેમ અપનાવવાનું ચાલુ રહે છે, તેમ તેમ સંચાર સાથી ફક્ત ટેલિકોમ છેતરપિંડીને જ ઘટાડી રહ્યું નથી, તે ડિજિટલ આત્મવિશ્વાસને પણ મજબૂત બનાવી રહ્યું છે અને ભારતના મોબાઇલ યુઝર્સ માટે સુરક્ષિત, નાગરિક-કેન્દ્રિત ભવિષ્યને આકાર આપી રહ્યું છે.

સંદર્ભ

સંદેશાવ્યવહાર મંત્રાલય

https://sancharsaathi.gov.in/Home/index.jsp#about-container

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2116341

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2113857

https://www.ceir.gov.in/Home/index.jsp

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AS449_USLuaY.pdf?source=pqal

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2080641

https://sancharsaathi.gov.in/sfc/

https://sancharsaathi.gov.in/Home/app-privacy-policy.jsp

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2154606

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1924552

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2093732

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1924552

ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રાલય

https://www.data.gov.in/resource/year-wise-number-incidents-digital-arrest-scams

https://csc.gov.in/digitalIndia

https://services.india.gov.in/service/detail/know-the-number

ગૃહ મંત્રાલય

https://cybercrime.gov.in/Webform/CrimeCatDes.aspx

વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રાલય

https://www.cdot.in/cdotweb/web/product_page

માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલય

https://www.newsonair.gov.in/sanchar-mobile-app-in-hindi-21-regional-languages-to-reach-diverse-regions

PDFમાં ડાઉનલોડ કરો

 

SM/DK/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2164842) Visitor Counter : 2