પરિચય

નેશનલ કોઓપરેટિવ એક્સપોર્ટ્સ લિમિટેડ એ નિકાસ માટે સમર્પિત રાષ્ટ્રીય સ્તરની, બહુ-રાજ્ય સહકારી સંસ્થા છે. તે વિદેશી બજારોમાં ભારતના સમગ્ર સહકારી ક્ષેત્રનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી એક છત્ર સંસ્થા છે.

NCELને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા મંજૂરી આપવામાં આવી હતી અને 25 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ બહુ-રાજ્ય સહકારી મંડળીઓ અધિનિયમ, 2002 હેઠળ ઔપચારિક રીતે નોંધણી કરાઈ હતી.

(બહુ-રાજ્ય સહકારી મંડળીઓ અધિનિયમ, 2002 એક કરતાં વધુ રાજ્યોમાં કાર્યરત સહકારી સંસ્થાઓનું નિયમન કરે છે. તે સભ્યોને સ્વેચ્છાએ સહકારી રચના કરવાની મંજૂરી આપે છે અને તેમની લોકશાહી કામગીરી સુનિશ્ચિત કરે છે. આ કાયદો સ્વ-સહાય, પરસ્પર સહાય અને સભ્યોના આર્થિક અને સામાજિક કલ્યાણને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે સહકારી સંસ્થાઓને કાર્યાત્મક સ્વાયત્તતા પણ પ્રદાન કરે છે અને સંબંધિત બાબતોને સંબોધે છે.)

NCELને પાંચ મુખ્ય સહકારી સંસ્થાઓ - ઇન્ડિયન ફાર્મર્સ ફર્ટિલાઇઝર કોઓપરેટિવ લિમિટેડ (IFFCO), કૃષક ભારતી કોઓપરેટિવ લિમિટેડ (KRIBHCO), નેશનલ એગ્રીકલ્ચરલ કોઓપરેટિવ માર્કેટિંગ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (NAFED), ગુજરાત કોઓપરેટિવ મિલ્ક માર્કેટિંગ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (GCMMF-અમુલ), અને નેશનલ કોઓપરેટિવ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (NCDC) દ્વારા પ્રમોટ કરવામાં આવે છે. તેની પ્રારંભિક ભરપાઈ મૂડી ₹500 કરોડ છે, જેમાં પાંચ પ્રમોટરો તરફથી દરેક ₹100 કરોડ અને ₹2,000 કરોડની અધિકૃત શેર મૂડીનો સમાવેશ થાય છે. સહકારી ઉત્પાદનોને વૈશ્વિક બજારો સાથે જોડીને, NCEL "મેક ઇન ઇન્ડિયા" વિઝનને સમર્થન આપે છે, બજાર જોડાણોને મજબૂત બનાવે છે અને સહકારી ક્ષેત્રમાં વધુ રોજગારીની તકોનું સર્જન કરે છે.

NCELનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય સહકારી સંસ્થાઓના વધારાના ઉત્પાદનોને વૈશ્વિક બજારોમાં લઈ જવાનો છે, જેથી સારી માંગ અને વાજબી ભાવ સુનિશ્ચિત થાય. તે ખરીદી, સંગ્રહ, પ્રક્રિયા, પેકેજિંગ, બ્રાન્ડિંગ, પ્રમાણપત્ર અને માર્કેટિંગનું સંચાલન કરીને નિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે નાણાકીય વ્યવસ્થા પણ કરે છે, તકનીકી માર્ગદર્શન, કૌશલ્ય વિકાસ, બજાર સમજણ પૂરી પાડે છે અને સભ્યોને સરકારી યોજનાઓ સાથે જોડે છે. આમ કરીને, તે સહકારી સંસ્થાઓની ક્ષમતાને મજબૂત બનાવે છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારમાં તેમની હાજરીને વિસ્તૃત કરે છે. NCEL દ્વારા, સહકારી મોડેલને રાષ્ટ્રીય સ્તરે વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યું છે, જે "સહકાર સે સમૃદ્ધિ" - સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિના માર્ગદર્શક દ્રષ્ટિકોણ હેઠળ સ્થાનિક ઉત્પાદનો અને કુશળતા માટે વૈશ્વિક બજારો પ્રદાન કરે છે.

સ્થાપનાથી અસર સુધી

NCELએ ખૂબ જ ટૂંકા સમયમાં નોંધપાત્ર પરિણામો પ્રાપ્ત કર્યા છે.

• ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં, 11,034 સહકારી મંડળીઓને સભ્યપદ આપવામાં આવ્યું છે, જેમાં 10,793 પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) અને અન્ય સહકારી મંડળીઓનો સમાવેશ થાય છે.

(પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) એ ગ્રામ્ય સ્તરની સહકારી મંડળીઓ છે જે ખેડૂતોને લોન પૂરી પાડે છે, ચુકવણીઓ વસૂલ કરે છે અને વિતરણ અને માર્કેટિંગમાં મદદ કરે છે.)

સભ્યપદ મેળવનાર સહકારી સંસ્થાઓની સંખ્યા નીચે મુજબ છે: -

ક્રમાંક	સહકારીનો પ્રકાર	સંખ્યા
1.	PACS અને અન્ય પ્રાથમિક સહકારી મંડળીઓ	10793
2.	તાલુકા/જિલ્લા સ્તરની સહકારી મંડળીઓ	216
૩.	બહુ-રાજ્ય સહકારી મંડળીઓ	10
૪.	રાજ્ય સ્તરની સહકારી મંડળીઓ	10
૫.	પ્રમોટર સહકારી મંડળીઓ/સંસ્થાઓ	5

• ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં, NCEL દ્વારા ચોખા, તાજી લાલ ડુંગળી, ખાંડ, બાળકનો ખોરાક, પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, મસાલા અને ચા સહિત ₹5,403.01 કરોડની કૃષિ ચીજવસ્તુઓની નિકાસ 13.49 લાખ મેટ્રિક ટન (LMT)ને વટાવી ગઈ છે.

વર્ષ 2023-2025 (ઓગસ્ટ સુધી) માટે નિકાસ સારાંશ

ક્રમાંક	વર્ષ	જથ્થો (લાખ મેટ્રિક ટન )	મૂલ્ય (કરોડ રૂપિયામાં)
1.	2023-24	2.66	1,113.13
2.	2024-25	10.83	4,283.56
3.	2025 – ઓગસ્ટ સુધી	0.00798	6.32
4.	કુલ	13.49	5,403.01

• NCELએ 28 દેશોમાં તેની નિકાસનો વિસ્તાર કર્યો છે, જેમાં મુખ્ય ઉત્પાદનો છે: બાસમતી અને બિન-બાસમતી ચોખા, દરિયાઈ ઉત્પાદનો (ખાસ કરીને ઝીંગા), બરછટ અનાજ, ઘઉં, ફળો અને શાકભાજી, પશુ ઉત્પાદનો, મસાલા અને વાવેતર ઉત્પાદનો.
• NCEL એ 2024-25 માટે ₹4,283 કરોડના ટર્નઓવર સાથે ₹122 કરોડનો ચોખ્ખો નફો મેળવ્યો.
• 2023-24 દરમિયાન NCELએ તેના સભ્ય સહકારી મંડળીઓને 20% ડિવિડન્ડ ચૂકવ્યું. આ સિદ્ધિઓ ભારતના સહકારી ચળવળને વૈશ્વિક બળમાં પરિવર્તિત કરવાની NCELની ક્ષમતા પર ભાર મૂકે છે.
• NCELએ સેનેગલ, ઇન્ડોનેશિયા અને નેપાળના 61 આયાતકારો સાથે વ્યૂહાત્મક કરારો (MoU) પર પણ હસ્તાક્ષર કર્યા છે.

NCELના ઉદ્દેશ્યો અને મુખ્ય લક્ષ્યો

મુખ્ય લક્ષ્યો:

• સહકારી નિકાસ માટે નોડલ એજન્સી તરીકે કાર્ય કરો અને રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ સ્તરની સંસ્થાઓ સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર હસ્તાક્ષર કરવા.
• હિસ્સેદારોને વૈશ્વિક બજારો સાથે જોડો અને મૂલ્યવર્ધન, સંગ્રહ, પેકેજિંગ અને પરિવહન દ્વારા ગ્રામીણ રોજગારનું સર્જન કરવું.
• આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે નિર્ધારિત ભાવે કૃષિ અને સંલગ્ન ચીજવસ્તુઓની નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવું.
• સહકારી સંસ્થાઓ માટે બજાર સંશોધન, સલાહ, તાલીમ, પ્રમાણપત્ર સહાય, લોજિસ્ટિક્સ અને માળખાગત સુવિધા પ્રદાન કરવી.
• સહકારી ઉત્પાદનોની વૈશ્વિક સ્થિતિને મજબૂત કરવા માટે જ્ઞાન આધાર બનાવો અને બ્રાન્ડિંગ, લેબલિંગ અને પેકેજિંગમાં સુધારો કરવો.

NCELની પહોંચ અને બજાર હાજરી વધારવા માટેની વ્યૂહરચનાઓ

નિકાસ લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવા માટે, NCEL તેની બજાર સ્થિતિને મજબૂત કરવા માટે ઘણી વ્યૂહરચના અપનાવી રહી છે.

• રાજ્ય નોડલ એજન્સીઓ સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર હસ્તાક્ષર કર્યા અને PACS સાથે જોડાણ માટે વ્યવસાયિક યોજનાઓ તૈયાર કરી.
• ખેડૂતો અને સહકારી મંડળીઓને નિકાસ માટે તૈયાર કરવા માટે એક કોમોડિટી સેમિનાર શ્રેણી શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી પ્રથમ જુલાઈ 2025માં મધ્યપ્રદેશમાં યોજાઈ હતી.
• કોમોડિટી-વિશિષ્ટ વ્યૂહરચનાઓ ઘડવા માટે નોડલ એજન્સીઓ, રજિસ્ટ્રાર સહકારી મંડળીઓની કચેરીઓ અને અન્ય હિસ્સેદારો સાથે સંપૂર્ણ સરકારી અભિગમ અપનાવવામાં આવ્યો હતો.
• સોશિયલ મીડિયા, માર્કેટિંગ ટૂલ્સ અને જાગૃતિ ઝુંબેશ દ્વારા બ્રાન્ડિંગ અને ડિજિટલ આઉટરીચને મજબૂત બનાવવામાં આવ્યું હતું.
• સભ્યપદ વધારવા માટે, ખાસ કરીને PACSના BPO (બિઝનેસ પ્રોસેસ આઉટસોર્સિંગ) આઉટરીચ કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.
• શેરી નાટક કાર્યક્રમો અને વેબસાઇટ અને WhatsApp દ્વારા શેર કરાયેલ 10 ભાષાઓમાં બહુભાષી ડિજિટલ ન્યૂઝલેટર દ્વારા લોકોની સંલગ્નતા વધારવામાં આવી હતી.

NCEL માટે ભવિષ્યની દિશાઓ

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અને સહકાર મંત્રી શ્રી અમિત શાહે NCELને સહકારી ખાંડ મિલોમાંથી ખાંડ, ત્રિપુરાના સુગંધિત ચોખા, ઓર્ગેનિક કપાસ અને બરછટ અનાજ માટે નવી નિકાસ તકો શોધવાનો આગ્રહ કર્યો. તેમણે ગલ્ફ દેશોમાં તાજા શાકભાજી અને બટાકાની ખાસ જાતોની નિકાસ કરવા માટે મોટી કંપનીઓ સાથે ભાગીદારીની શક્યતા પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો છે.

NCEL માટે ₹2 લાખ કરોડનો મહત્વાકાંક્ષી નિકાસ લક્ષ્યાંક નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. શ્રી શાહે નિર્દેશ આપ્યો કે સહકારી સંસ્થાઓની બધી નિકાસ NCEL દ્વારા કરવામાં આવે જેથી આશરે ₹20,000-30,000 કરોડનું ટર્નઓવર અને ચોખ્ખો નફો સહકારી સંસ્થાઓને પરત કરી શકાય.

તેમણે કઠોળની આયાત માટે આફ્રિકા અને મ્યાનમારમાં NCEL ઓફિસો સ્થાપવા અને સહકારી સભ્યોને વૈશ્વિક માંગને સમજવા અને તેમની પુરવઠા ક્ષમતાઓ દર્શાવવામાં મદદ કરવા માટે એક સમર્પિત વેબસાઇટ વિકસાવવાનું પણ સૂચન કર્યું.

નિષ્કર્ષ

નેશનલ કોઓપરેટિવ એક્સપોર્ટ્સ લિમિટેડ ભારતના સહકારી ક્ષેત્ર માટે એક નવા યુગનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. માત્ર બે વર્ષમાં, તેણે તેની સભ્યપદનો વિસ્તાર કર્યો છે, લાખો ટન ઉત્પાદન નિકાસ કર્યું છે અને તેના સભ્યો સાથે નફો વહેંચ્યો છે. આગામી તબક્કામાં નિકાસનો વિસ્તાર કરવો તેની કોમોડિટી બાસ્કેટમાં વૈવિધ્યીકરણ કરવું અને વિશ્વભરમાં ભાગીદારી વધુ ગાઢ બનાવવી સામેલ હશે. સરકારી સમર્થન અને તેના પ્રમોટરો દ્વારા બનાવેલા મજબૂત પાયા સાથે, NCEL ભારતીય સહકારી સંસ્થાઓનો વૈશ્વિક ચહેરો બનવા માટે તૈયાર છે.

સંદર્ભ

નેશનલ કો-ઓપરેટિવ એક્સપોર્ટ્સ લિમિટેડ

https://ncel.coop/what-we-do/#flipbook-df_580/7/

https://ncel.coop/

https://ncel.coop/vision-mission-objectives/

સહકાર મંત્રાલય

https://cooperatives.gov.in/en/home/faq

https://www.cooperation.gov.in/sites/default/files/2022-11/Multi-State-Cooperatives-Societies-Act-2022.pdf

https://www.cooperation.gov.in/en/about-primary-agriculture-cooperative-credit-societies-pacs#:~:text=Primary%20Agricultural%20Credit%20Societys%20are,handtake%20distribution%20and%20marketing%20functions

પીઆઈબી પ્રેસ રિલીઝ

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2152469

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2152469

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2152469

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2126629

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2039586

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1988375

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2126629

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2165054

રાજ્યસભા​

https://sansad.in/getFile/annex/268/AU3041_2BQaKA.pdf?source=pqars

https://sansad.in/getFile/annex/268/AU1126_aQUyfC.pdf?source=pqars

https://sansad.in/getFile/annex/268/AU3041_2BQaKA.pdf?source=pqars

નેશનલ સેન્ટર ફોર ગુડ ગવર્નન્સ

https://ncgg.org.in/sites/default/files/lectures-document/WoG.pdf

 

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

SM/GP/DK/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2171588) Visitor Counter : 30