Press Information Bureau

 नवी दिल्‍ली, 1 सप्‍टेंबर 2024

 

"आजचा भारत जगात आत्मविश्वास निर्माण करतो... जेव्हा चिप्स काम करत नाहीत तेव्हा तुम्ही भारतावर निर्भर राहू शकता." ~ पंतप्रधान नरेंद्र मोदी

 

ठळक मुद्दे पंतप्रधान मोदी सेमिकॉन इंडिया 2025 चे उद्घाटन करणार आहेत: 2 ते 4 सप्टेंबर 2025 दरम्यान नवी दिल्लीतील यशोभूमी येथे होणारा भारतातील सर्वात मोठा सेमिकंडक्टर आणि इलेक्ट्रॉनिक्स शो. सेमिकॉन 2025 ची संकल्पना आहे- "पुढील सेमिकंडक्टर ऊर्जा केंद्र तयार करणे" सेमिकॉन इंडिया 2025 मध्ये भारत 33 राष्ट्रे, 50+ जागतिक सेमिकंडक्टर ऊर्जा केंद्रे, 350 प्रदर्शक आणि 50+ दूरदर्शी जागतिक वक्त्यांचे स्वागत करणार आहे. स्थानिक सेमिकंडक्टर परिसंस्था विस्तार आणि उद्योगाचे कल अधोरेखित करण्यासाठी हा कार्यक्रम आयोजित केला जाईल. सेमिकॉन इंडिया आत्मनिर्भर भारतासाठी सेमीकंडक्टर परिसंस्थेशी सहकार्य वाढवत उद्याच्या जटिल आव्हानांना तोंड देईल. भारताची चिप बाजारपेठ तेजीत आहे, 2030 पर्यंत 100-110 अब्ज डॉलर्सपर्यंत पोहोचेल. भारत सेमिकंडक्टर मिशन (76,000 कोटी खर्च) स्थानिक उत्पादन, आरेखन आणि प्रतिभेला चालना देते. आय एस एम अंतर्गत एकूण मंजूर प्रकल्पांची संख्या 10 वर पोहोचली आहे, ज्यामध्ये 6 राज्यांमधील सुमारे 1.60 लाख कोटी रुपयांची गुंतवणूक आहे. 28 ऑगस्ट रोजी सीजी-सेमी ने देशातील पहिली 'मेड इन इंडिया' चिप तयार करण्यासाठी गुजरातमध्ये भारतातील पहिली ओएस ए टी पायलट लाइन सुरू केली.

 

प्रस्तावना

सेमीकंडक्टर हे आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या केंद्रस्थानी आहेत. ते आरोग्यसेवा, वाहतूक, दळणवळण, संरक्षण आणि अवकाशातील आवश्यक प्रणालींना शक्ती देतात. जग अधिकाधिक डिजिटलायझेशन आणि ऑटोमेशनकडे वाटचाल करत असताना सेमीकंडक्टर हे आर्थिक सुरक्षा आणि धोरणात्मक स्वातंत्र्याचा अविभाज्य भाग बनले आहेत. 2021 मध्ये इंडिया सेमीकंडक्टर मिशनचा (आय एस एम) आरंभ झाल्यापासून अवघ्या चार वर्षांत भारताने आपला सेमीकंडक्टर प्रवास दृष्टिकोन ते वास्तव असा बदलला आहे. या दृष्टिकोनाला पाठिंबा देण्यासाठी सरकारने ₹76,000 कोटींची उत्पादन आधारित प्रोत्साहन (पीएल आय) योजना जाहीर केली, ज्यापैकी जवळपास ₹65,000 कोटी याआधीच मंजूर झाले आहेत.

भारताला सेमीकंडक्टर नवोन्मेष आणि उत्पादन यासाठीचे जागतिक केंद्र म्हणून स्थान देण्याच्या प्रयत्नांचा एक भाग म्हणून पंतप्रधान नरेंद्र मोदी 2 सप्टेंबर रोजी नवी दिल्ली येथे सेमिकाॅन इंडिया 2025 चे उद्घाटन करतील. ही चौथी आवृत्ती भारतातील सर्वात मोठी आहे, ज्यामध्ये 33 देश आणि प्रदेशातील 350 हून अधिक प्रदर्शन कंपन्या आणि जागतिक भागधारकांची विक्रमी संख्या आहे. सेमिकाॅन इंडिया 2025 हे इलेक्ट्रॉनिक्स आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालय अंतर्गत इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन (आय एस एम) आणि सेमी ही जागतिक सेमीकंडक्टर उद्योग संघटना यांनी संयुक्तपणे आयोजित केले आहे. याव्यतिरिक्त, 28 ऑगस्ट रोजी गुजरातमधील साणंद येथे देशातील पहिल्या एंड-टू-एंड आउटसोर्स्ड सेमीकंडक्टर असेंब्ली आणि टेस्ट (ओएस ए टी) चाचणी प्रयोग लाइन सुविधांपैकी एकाच्या आरंभामुळे भारताच्या सेमीकंडक्टर प्रवासातील एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला गेला. या चाचणी प्रयोग सुविधेतून सीजी-सेमी ही सेमीकंडक्टर कंपनी पहिली 'मेड इन इंडिया' चिप उत्पादित करण्याची अपेक्षा आहे.

डिझाइन असो, पॅकेजिंग असो किंवा फॅब्रिकेशन असो, आपण एक राष्ट्र म्हणून या सर्व मूलभूत बाबींमध्ये स्वावलंबी होण्याच्या आपल्या स्वप्नाला आकार देत आहोत. आरेखन आधारित प्रोत्साहन (डीएलआय) योजनेद्वारे स्टार्टअप्स आणि नवोन्मेषकांना पाठिंबा देण्यासाठी 23 चिप डिझाइन प्रकल्पांना मंजुरी देण्यात आली आहे. व्हर्व्हेसेमी मायक्रोइलेक्ट्रॉनिक्स सारख्या कंपन्या संरक्षण, एरोस्पेस, इलेक्ट्रिक वाहने आणि ऊर्जा प्रणालींसाठी प्रगत चिप्स तयार करत आहेत, यावरून हे दिसून येते की भारत आता फक्त ग्राहक नाही तर निर्माताही आहे.

सेमिकॉन इंडिया 2025

केंद्र सरकारने ₹76,000 कोटी गुंतवणुकीसह सेमिकॉन इंडिया कार्यक्रम सुरू केला आहे, जो इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन द्वारे राबविला जात आहे.

सेमिकाॅन इंडिया गुंतवणूक, संवाद आणि धोरणात्मक भागीदारी वाढवण्यासाठी जागतिक उद्योग नेते, धोरणकर्ते, शैक्षणिक संस्था आणि स्टार्टअप्सना एकत्र आणत आहे. सेमिकाॅन इंडिया सीमापार सहकार्य सक्षम करून, संशोधन व्यापारीकरणाला प्रोत्साहन देऊन, कौशल्य विकास वाढवून आणि जागतिक सेमीकंडक्टर मूल्य साखळीत भारताची वाढती क्षमता प्रदर्शित करून आय एस एमच्या उद्दिष्टांना पुढे नेण्यात उत्प्रेरक भूमिका बजावते. सेमिकाॅन इंडियाच्या आतापर्यंत तीन आवृत्त्या आयोजित केल्या गेल्या आहेत, 2022 (बंगलोर), 2023 (गांधीनगर), 2024 (ग्रेटर नोएडा). सेमिकाॅन इंडिया 2025 जागतिक सेमीकंडक्टर परिसंस्थेमध्ये भारताची पुनर्परिभाषित भूमिका प्रदर्शित करण्यासाठी सज्ज आहे. तीन दिवसांचा हा कार्यक्रम संपूर्ण पुरवठा साखळीतील सहकार्य आणि तंत्रज्ञान प्रगती साधण्याच्या दृष्टीने उद्योग नेते, नवोन्मेषक, शैक्षणिक संस्था, सरकार आणि इतर भागधारकांना एकत्र आणेल.

   

हा कार्यक्रम मायक्रोइलेक्ट्रॉनिक्स पुरवठा साखळीतील व्यवसाय आणि तंत्रज्ञान नेते, संशोधक आणि उद्योग विश्लेषकांसाठी अत्यंत स्वारस्यपूर्ण ठरेल, तसेच यात व्यवस्थापक, उपकरणे उत्पादक, आरेखनविषयक काम करणाऱ्या व्यक्ती, शास्त्रज्ञ, अभियंते, महाविद्यालयीन / पदवीधर विद्यार्थी, तंत्रज्ञ आणि इतर अनेकांचा समावेश असेल.

 

विशेष वैशिष्ट्यांमध्ये हे कार्यक्रम समाविष्ट आहेत:

कार्यबल विकास मंडप

• पुढील पिढीला आकर्षित करणे - विविध प्रतिभेचा अखंड प्रवाह तयार करणे
• 2030 पर्यंत दहा लाख अतिरिक्त कुशल कामगारांची आवश्यकता असेल.
• चिप इन! सत्रे: आकर्षक सादरीकरणे, नेतृत्वाच्या संधी, मायक्रोइलेक्ट्रॉनिक्समध्ये परस्परसंवादी क्रियाकलाप.
• एस टी ई एम मध्ये विद्यार्थ्यांना गुंतवून ठेवणे आणि त्यांना सेमीकंडक्टर करिअरकडे निर्देशित करणे
• वैविध्यपूर्ण आणि समावेशक प्रतिभेचा प्रवाह सुनिश्चित करणे
• सेमी, शैक्षणिक भागीदार आणि उद्योग सदस्य उद्याच्या उच्च-तंत्रज्ञानाच्या कार्यबलासाठी कायमस्वरूपी स्वारस्य निर्माण करण्यासाठी नाविन्यपूर्ण उपक्रमांंचे आयोजन करतात.

सेमी विद्यापीठ कार्यक्रम

• जागतिक सेमीकंडक्टर उद्योगात व्यावसायिक तसेच नवीन येणाऱ्यांसाठी सर्वोत्तम दर्जाचे तांत्रिक आणि व्यवसाय प्रशिक्षण देणे.
• अभ्यासक्रमात 800+ अभ्यासक्रम मागणीनुसार समाविष्ट आहेत:
  • फ्रंट-एंड आणि बॅक-एंड मॅन्युफॅक्चरिंग ऑपरेशन्स
  • चिप डिझाइन तत्त्वे
  • कामाच्या ठिकाणी सुरक्षितता
  • तंत्रज्ञानाचे कल आणि बरेच काही
• वर्गातील कार्यक्रम आणि वेबिनारमधील सामग्री समाविष्ट आहे.
• प्रशिक्षण जलद देण्यासाठी सामग्री प्रदात्यांसह भागीदारी.
• करिअर पुढे नेण्यास, व्यवसाय वाढविण्यास, उद्योगात योगदान देण्यास आणि नवीन कार्यबल तयार करण्यास मदत करते.

शाश्वतता

• शाश्वत व्यवसाय उभारण्याबाबत चिंता वाढतच आहेत.
• ब्लॅक स्वान आणि ग्रे रायनोच्या घटनांमुळे जोखीम आणि लवचिकता वाढली आहे.
• मुद्दे: जागतिक तापमानवाढ, गंभीर आणि अप्रत्याशित हवामान व्यत्यय, पाणी आणि नैसर्गिक संसाधनांवर ताण.
• उत्सर्जन कमी करण्यासाठी पावले उचलण्याची आणि वर्तुळाकार प्रयत्नांना तीव्र करण्याची आवश्यकता आहे.

आंतरराष्ट्रीय गोलमेज परिषदा

• विशेष, उच्चस्तरीय चर्चा मंच.
• उद्योग नेते, सरकारी अधिकारी आणि आंतरराष्ट्रीय प्रतिनिधी यांच्यात विचारांची देवाणघेवाण.
• धोरणात्मक विषयांवर लक्ष केंद्रित करा: सेमीकंडक्टर उत्पादन, पुरवठा साखळी लवचिकता.

कार्यक्रमाचे ठळक मुद्दे:

यामध्ये सुमारे 350 प्रदर्शक, 15,000 हून अधिक अपेक्षित अभ्यागत, 6 देशांच्या गोलमेज परिषदा, 4 देशांची दालने आणि 9 भारतीय राज्यांचा सहभाग असेल, जो सेमीकंडक्टर आणि इलेक्ट्रॉनिक्स उद्योगांसाठी दक्षिण आशियातील सर्वात मोठा व्यासपीठ ठरेल. हा कार्यक्रम भारताच्या सेमीकंडक्टर प्रगतीवर प्रकाश टाकेल, ज्यामध्ये हाय-व्हॉल्यूम फॅब्स, ॲडव्हान्स्ड पॅकेजिंग, कंपाऊंड सेमीकंडक्टर्स, ओएसएटी आणि संशोधन आणि स्टार्ट-अप्ससाठी सरकारी मदत यासह 10 मंजूर धोरणात्मक प्रकल्पांचे प्रदर्शन केले जाईल. "बिल्डिंग द नेक्स्ट सेमीकंडक्टर पॉवरहाऊस" या संकल्पनेअंतर्गत हा कार्यक्रम फॅब्स, ॲडव्हान्स्ड पॅकेजिंग, स्मार्ट मॅन्युफॅक्चरिंग, एआय, सप्लाय चेन मॅनेजमेंट, शाश्वतता, वर्कफोर्स डेव्हलपमेंट, डिझाईन्स आणि स्टार्ट अप्स यासारख्या प्रमुख क्षेत्रांमधील नवकल्पना आणि कल याबद्दल मौल्यवान अंतर्दृष्टी प्रदान करेल. तीन दिवसांच्या या कार्यक्रमात सहा आंतरराष्ट्रीय गोलमेज परिषदा, फायरसाइड चॅट्स आणि भविष्यातील जटिल सेमीकंडक्टर आव्हानांना तोंड देण्यासाठी डिझाइन केलेल्या प्रबंधाचे सादरीकरण यांचा समावेश आहे. 280 हून अधिक शैक्षणिक संस्था आणि 70+ स्टार्ट-अप्सना अत्याधुनिक डिझाइन टूल्स आणि डिझाईन लिंक्ड इन्सेंटिव्ह योजनेसारख्या प्रोत्साहनांद्वारे पाठिंबा दिला जातो जेणेकरून स्वदेशी नवोपक्रमांना चालना मिळेल.

सेमिकॉन इंडिया 2025 हा एक प्रमुख कार्यक्रम आहे जो जागतिक नेते, नवोन्मेषक, शैक्षणिक, धोरणकर्ते आणि उद्योग तज्ञांना भारतातील सेमीकंडक्टर्सच्या भविष्याला चालना देण्यासाठी एकत्र करतो. हा कार्यक्रम भारताच्या वाढत्या क्षमता, धोरणे आणि सहकार्यांचे प्रदर्शन करतो ज्याचा उद्देश एक आत्मनिर्भर आणि जागतिक स्तरावर स्पर्धात्मक सेमीकंडक्टर परिसंस्था तयार करणे असा आहे.

2025 च्या कार्यक्रमाचे थेट सत्र येथे पाहता येईल: https://www.youtube.com/@IndiaSemiconductorMission/streams

 

मागील आवृत्त्यांमधील ठळक मुद्दे

2024: ग्रेटर नोएडा, दिल्ली एनसीआर

संकल्पना: सेमीकंडक्टर भविष्याला आकार देणे

उद्घाटनाला 2,168 सरकारी अधिकारी, उद्योग नेते, सहकारी.

18 देशांमधील 250+ प्रदर्शन कंपन्या.

42 देशांमधील 10,994 अभ्यागत.

675 बूथ, 6,075 चौरस मीटर निव्वळ प्रदर्शन जागा.

भेट देणारे अव्वल 5 देश: जपान, अमेरिका, सिंगापूर, मलेशिया, कोरिया.

परिषद: 180 वक्ते (60 भारतीय, 120 आंतरराष्ट्रीय).

लक्ष केंद्रित क्षेत्रे: बाजार आणि तंत्रज्ञान कल, सेमीकंडक्टर डिझाइन आणि उत्पादन.

कार्यबल विकास मंडप: 106 फ्लॅश मार्गदर्शन सत्रे

2023: गांधीनगर, गुजरात

संकल्पना: भारताच्या सेमीकंडक्टर परिसंस्थेला उत्प्रेरित करणे

23 देशांमधील 8,000+ सहभागी

40,000 अभ्यागत 600 प्रदर्शक

जागतिक प्रमुख उपस्थित: मायक्रोन तंत्रज्ञान, उपयोजित साहित्य, एएमडी, फॉक्सकॉन, कॅडन्स, एसईएमआय

प्रमुख घोषणा: एएमडी: एएमडीसाठी जगातील सर्वात मोठे डिझाइन केंद्र म्हणून भारताची स्थापना करण्यासाठी भारतात 400 दशलक्ष डॉलर्सची गुंतवणूक.

2022: बेंगळुरू, कर्नाटक

पहिलीवहिली सेमिकॉन इंडिया परिषद

संकल्पना: जगासाठी भारतात डिझाइन आणि उत्पादन: भारताला सेमीकंडक्टर राष्ट्र बनवणे

सुकाणू समितीमध्ये स्टार्टअप्स, अकादमी आणि जागतिक उद्योग नेत्यांचा समावेश होता ज्यांनी भारताच्या सेमीकंडक्टर आणि इलेक्ट्रॉनिक्स उत्पादन महत्त्वाकांक्षांना बळकटी देण्याबाबत सरकारचा सहयोगी दृष्टिकोन दर्शविला.

विषयांमध्ये सेमीकंडक्टर हब म्हणून भारताची क्षमता, डिजिटल पायाभूत सुविधा, स्टार्टअप इकोसिस्टम, व्यवसाय करण्याची सोय आणि तरुणांचे कौशल्य यांचा समावेश होता.

सेमीकंडक्टर उद्योग का महत्त्वाचा आहे: एक धोरणात्मक संदर्भ

सेमीकंडक्टर हे विशेष पदार्थ आहेत जे वाहक आणि विद्युत रोधक असे दोन्ही म्हणून काम करू शकतात, ज्यामुळे ते इलेक्ट्रॉनिक सर्किटसाठी योग्य असलेल्या विजेच्या प्रवाहावर नियंत्रण ठेवू शकतात. यापैकी अब्जावधी सेमीकंडक्टर्स चिपमध्ये सामावले की अचानक एखादे उपकरण फोन करू शकते, फोटो काढू शकते किंवा चंद्राच्या लँडरला स्वतःचे सुरक्षित लँडिंग स्पॉट निवडण्यास मदत करू शकते, जसे चांद्रयान-3 च्या विक्रमने भारतीय आरेखनाच्या तंत्रज्ञान आणि एआयसह केले.

एक गजबजलेले शहर म्हणून प्रत्येक चिपचा विचार करा, ज्यामध्ये ट्रान्झिस्टर नावाचे मिनी-स्विच आणि एकत्र काम करणारे असंख्य छोटे भाग आहेत. फोन असो, ईव्ही असो किंवा राष्ट्रीय संरक्षण प्रणाली असो, या चिप्स अदृश्य नायक आहेत, ज्यामुळे आधुनिक जीवन शक्य होते.

सेमीकंडक्टर हे आधुनिक तंत्रज्ञानाचा कणा आहेत, जे आरोग्यसेवा, वाहतूक, संरक्षण आणि अवकाशातील महत्त्वाच्या प्रणालींना शक्ती देतात. वाढत्या डिजिटलायझेशन आणि ऑटोमेशनमुळे चिप्स आता आर्थिक सुरक्षा आणि धोरणात्मक स्वातंत्र्य मिळवून देऊ शकतात, जसे की कोविड-19 महामारी आणि युक्रेन युद्धाने दाखवून दिले की जागतिक टंचाईमुळे इलेक्ट्रॉनिक्स उत्पादनावर परिणाम होतो.

स्मार्ट उपकरणांसाठी जलद, नेटक्या घटकांची मागणी आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वाढीमुळे रिअल-टाइम डेटा प्रोसेसिंगसाठी शक्तिशाली चिप्सची आवश्यकता यामुळे उद्योगाच्या वाढीला चालना मिळाली आहे. आज तैवान, दक्षिण कोरिया, जपान, चीन आणि अमेरिका या उत्पादनावर वर्चस्व गाजवत आहेत - एकट्या तैवानमध्ये जगातील 60% पेक्षा जास्त सेमीकंडक्टर असून त्यापैकी 90% सर्वाधिक प्रगत स्थितीतील आहेत, ज्यामुळे पुरवठा साखळ्या डळमळीत झाल्यास धोका निर्माण होतो. यावर उपाय म्हणून भारतासह जगभरातील देश सुरक्षित, वैविध्यपूर्ण पुरवठा साखळ्या विकसित करत आहेत आणि देशांतर्गत चिप उत्पादनात गुंतवणूक करत आहेत जेणेकरून जागतिक प्रणाली लवचिक आणि भविष्यासाठी सज्ज राहतील.

 

सेमीकंडक्टर बाजारपेठेतील एक खेळाडू या नात्याने भारत

जागतिक स्तरावर चिप्सची मागणी वाढत आहे, परंतु काही मर्यादित भौगोलिक क्षेत्रांमध्ये उद्योगाचे केंद्रीकरण झाल्यामुळे पुरवठा साखळी खूपच नाजूक आहे. उत्पादनाच्या जागतिक वैविध्याची स्पष्टपणे आवश्यकता आहे. भारत या संदर्भात एक प्रमुख खेळाडू म्हणून उदयास येत आहे. मेक इन इंडिया किंवा इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन आणि सेमिकॉन इंडिया कार्यक्रमांतर्गत इलेक्ट्रॉनिक्स सिस्टम्स डिझाइन अँड मॅन्युफॅक्चरिंगचा (ईएसडीएम) समावेश करणे यासारख्या उपक्रमांमुळे उद्योगाला आधार देण्यासाठी एक परिसंस्था तयार करण्यास मदत झाली आहे.

2030 पर्यंत जागतिक सेमीकंडक्टर बाजारपेठ 1 ट्रिलियन अमेरिकन डॉलर्सपर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे आणि भारताच्या बाजारपेठेचा मोठा वाटा आहे. सेमीकंडक्टर उत्पादन पुरवठा साखळीच्या 3 प्राथमिक स्तंभांमध्ये एक प्रमुख योगदानकर्ता म्हणून उदयास येण्याची क्षमता भारताकडे आहे.

उपकरणे - सेमीकंडक्टर उपकरणांसाठी घटक तयार करण्यासाठी एमएसएमईचा मजबूत पाया वापरणे: साहित्य - भारत रसायने, खनिजे आणि वायूंचा समृद्ध स्रोत आहे ज्याचा वापर सेमीकंडक्टर पुरवठा साखळी कंपन्यांद्वारे केला जाऊ शकतो; आणि सेवा (संशोधन आणि विकास, लॉजिस्टिक्स आणि पुरवठा साखळी, एआयमधील प्रमुख प्रतिभा, मोठा डेटा, क्लाउड संगणन आणि आयओटी).

मे 2025 मध्ये केंद्रीय मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी नोएडा आणि बेंगळुरू येथे दोन अत्याधुनिक सेमीकंडक्टर डिझाइन सुविधांचे उद्घाटन केले. ही केंद्रे भारतातील पहिली आहेत जी प्रगत 3-नॅनोमीटर चिप डिझाइनवर लक्ष केंद्रित करतात, जी देशाच्या सेमीकंडक्टर इनोव्हेशन प्रवासातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहेत. या कामगिरीवर प्रकाश टाकताना मंत्र्यांनी सांगितले की 3 नॅनोमीटरवर डिझाईन करणे ही खरोखरच पुढच्या पिढीची बाब आहे.भारताने यापूर्वी 7nm आणि 5nm डिझाइन साध्य केली आहेत, हे इथे लक्षात घेतले पाहिजे. परंतु हा विकास सेमीकंडक्टर नवोन्मेषातील एक नवीन क्षेत्र चिन्हांकित करतो.

आतापर्यंतच्या सेमीकंडक्टर प्रवासाच्या जलद प्रगतीचा फायदा घेत भारत या क्षेत्रात भविष्यातील नेता बनण्याच्या दिशेने पिढीजात बदल करत आहे आणि मेड इन इंडिया चिप्स डिझाइन, पॅकेजिंग आणि उत्पादन करत आहे. बुद्धिमान चिप्सचा वापर वेगाने वाढत असताना, भारत डिझाइनच्या पॅकेजिंग तंत्रज्ञानात सुधारणा करत आहे जेणेकरून ते जगातील सर्वोत्तम बनतील. फॅब्रिकेशनमध्ये भारत पारंपरिक सिलिकॉन आधारित सेमीकंडक्टर्सपासून नवीनतम सिलिकॉन कार्बाइड आधारित सेमीकंडक्टर्सकडे वाटचाल करत आहे, तर डिझाइनमध्ये अधिक प्रगत 3डी ग्लास पॅकेजिंग तंत्रज्ञान सादर करण्याचा पथदर्शक आहे. सिलिकॉन कार्बाइड SiC हे Si सेमीकंडक्टर्सपेक्षा अधिक स्थिर आणि मजबूत आहे कारण ते 2400 अंश सेल्सिअसच्या उच्च तापमानाचा आणि उच्च व्होल्टेज परिस्थितीचा सहज सामना करू शकते. अंतराळातील संरक्षण प्रणाली, क्षेपणास्त्रे, रडार आणि रॉकेटसारख्या क्षेत्रांसाठी असे तंत्रज्ञान महत्त्वाचे आहे. उद्योगांच्या एकत्रित प्रयत्नांमुळे, भारत लवकरच स्वतःची पहिली मेड इन इंडिया चिप मिळविण्यास सज्ज आहे. या विकासामुळे भारत जगाला सर्वोत्तम सेमीकंडक्टर डिझाइन, फॅब्रिकेशन आणि मॅन्युफॅक्चरिंग परिसंस्था देण्याच्या स्थितीत असेल.

 

इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन

इंडिया सेमीकंडक्टर मिशनचे उद्दिष्ट सेमीकंडक्टर फॅब्रिकेशन, डिस्प्ले मॅन्युफॅक्चरिंग आणि चिप डिझाइनमधील गुंतवणुकीसाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करणे आहे जेणेकरून जागतिक इलेक्ट्रॉनिक्स मूल्य साखळींमध्ये भारताचे एकात्मता मजबूत होईल. सेमीकंडक्टर आणि डिस्प्ले उद्योगातील जागतिक तज्ञांच्या नेतृत्वाखालील आय एस एमचे उद्दिष्ट एक मजबूत सेमीकंडक्टर आणि डिस्प्ले इकोसिस्टम तयार करणे आहे, भारताला इलेक्ट्रॉनिक्स मॅन्युफॅक्चरिंग आणि डिझाइनसाठी जागतिक केंद्र म्हणून स्थान देणे आहे, तसेच सेमीकंडक्टर आणि डिस्प्ले योजनांच्या कार्यक्षम आणि अखंड अंमलबजावणीसाठी नोडल एजन्सी म्हणून काम करणे आहे. भारताकडे आता सहा राज्यांमध्ये 10 मंजूर सेमीकंडक्टर प्रकल्प आहेत, ज्यामध्ये ओडिशामधील त्याचा पहिला व्यावसायिक सिलिकॉन कार्बाइड फॅब आणि आमची स्वप्ने पूर्ण करण्यासाठी पुढील पिढीचे तंत्रज्ञान आणणारा एक प्रगत पॅकेजिंग युनिट समाविष्ट आहे. एकत्रितपणे, हे प्रकल्प ₹1.60 लाख कोटींची गुंतवणूक दर्शवतात आणि जागतिक नेत्यांसोबत खांद्याला खांदा लावून चालण्यासाठी भारताला स्थान देतात.

तारिख	कंपनी	ठिकाण	स्थिती	गुंतवणूक	उत्पादन क्षमता
JUN 2023	मायक्रोन टेक्नॉलॉजी	साणंद, गुजरात	प्रगतीपथावर	₹22,516 कोटी	टीएमपी (ATMP) सुविधा — टप्प्याटप्प्याने उत्पादन वाढविण्याची योजना.
FEB 2024	टाटा इलेक्ट्रॉनिक्स (टीईपीएल) — पॉवरचिप सेमिकंडक्टर मॅन्युफॅक्चरिंग कॉर्प (पीएसएमसी), तैवान यांच्या भागीदारीत	ढोळेरा, गुजरात	प्रगतीपथावर	सुमारे ₹91,000 कोटी	50000 वेफर्स/महिना
FEB 2024	सीजी पॉवर अँड इंडस्ट्रियल प्रा. लि. — रेनेसास आणि स्टार्स यांच्या भागीदारीत	साणंद, गुजरात	देशातील पहिली एंड-टू-एंड OSAT पायलट लाइन सुविधा सुरू. या पायलट युनिटमधून पहिला ‘मेड इन इंडिया’ चिप तयार होण्याची अपेक्षा.	सुमारे ₹7,600 कोटी	1.5 कोटी चिप्स/प्रतिदिन
FEB 2024	टाटा सेमिकंडक्टर असेंब्ली अँड टेस्ट प्रा. लि. (टीएसएटी)	मोरीगाव, आसाम	पहिला टप्पा एप्रिल 2026 पर्यंत सुरू होण्याची अपेक्षा	₹27,000 कोटी	4.8 कोटी चिप्स/प्रतिदिन
SEPT 2024	केन्स सेमिकॉन प्रा. लि.	साणंद, गुजरात	पायलट सुविधा कार्यरत	₹3,307 कोटी	63 लाख चिप्स/प्रतिदिन
MAY 2024	एचसीएल–फॉक्सकॉन संयुक्त उपक्रम	जेवर, उत्तर प्रदेश	प्रगतीपथावर	₹3,700 कोटी	20000 वेफर्स/महिना (3 कोटी युनिट्स/वर्ष)
AUGUST 2025	सिक्सेम प्रायव्हेट लिमिटेड	भुवनेश्वर, ओडिशा	अलीकडेच मंजूर	₹2,066 कोटी	60 हजार वेफर्स/वर्ष; ATMP क्षमता: 9.6 कोटी युनिट्स/वर्ष
AUGUST 2025	थ्रीडी ग्लास सोल्यूशन्स इन्क.	भुवनेश्वर, ओडिशा	अलीकडेच मंजूर	₹1,943 कोटी	ग्लास पॅनल्स: 70 हजार युनिट्स/वर्ष; ATMP: 5 कोटी युनिट्स/वर्ष
AUGUST 2025	सीडीआयएल (कॉन्टिनेंटल डिव्हाईस)	मोहाली, पंजाब	अलीकडेच मंजूर	₹117 कोटी	15.8 कोटी युनिट्स/प्रतिवर्ष
AUGUST 2025	एएसआयपी (अॅडव्हान्स्ड सिस्टिम इन पॅकेज टेक्नॉलॉजीज)	आंध्र प्रदेश	अलीकडेच मंजूर	₹468 कोटी	9.6 कोटी युनिट्स/प्रतिवर्ष

 

गुजरातमधील साणंद येथे भारतातील पहिल्या एंड-टू-एंड ओएस एटी पायलट लाइन सुविधेचे उद्घाटन 28 ऑगस्ट 2025 रोजी गुजरातमधील साणंद येथे सीजी पॉवरच्या भारतातील पहिल्या एंड-टू-एंड सेमीकंडक्टर ओएस एटी (आउटसोर्स्ड सेमीकंडक्टर असेंब्ली अँड टेस्ट) पायलट लाइन सुविधेचे उद्घाटन करण्यात आले. इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन अंतर्गत भारताच्या सेमीकंडक्टर प्रवासात हा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे, ज्यामध्ये सीजी सेमीने चिप असेंब्ली, पॅकेजिंग, चाचणी आणि चाचणीनंतरच्या सेवांसाठी दोन प्रगत सुविधा विकसित करण्यासाठी पाच वर्षांत ₹7,600 कोटींपेक्षा जास्त गुंतवणूक केली आहे. उद्घाटन झालेल्या जी 1 सुविधेतून दररोज सुमारे 0.5 दशलक्ष युनिट्सची क्षमता आहे आणि 2026 मध्ये व्यावसायिक उत्पादनासाठी निश्चित केली आहे, तर बांधकामाधीन जी 2 सुविधेची क्षमता दररोज 14.5 दशलक्ष युनिट्सपर्यंत वाढेल, ज्यामुळे 5,000 हून अधिक रोजगार निर्माण होतील. ही सुविधा व्यापक कार्यबल प्रशिक्षण आणि शैक्षणिक संस्थांशी सहकार्य करून भारताच्या सेमीकंडक्टर प्रतिभा सेतूच्या निर्मितीमध्ये देखील महत्त्वाची भूमिका बजावत‌ आहे, ज्यामुळे देशाचे तांत्रिक सार्वभौमत्व तसेच आत्मनिर्भर भारताच्या दृष्टिकोनाला पाठिंबा मिळतो. हा उपक्रम भारतातील सेमीकंडक्टर परिसंस्थेतील एक प्रमुख केंद्र म्हणून गुजरातच्या उदयाला अधोरेखित करतो, ज्याला महत्त्वपूर्ण सरकारी पाठबळ आणि उद्योग कौशल्याचा पाठिंबा आहे.

 

आय एस एमचे ध्येय

चिप उत्पादन संयंत्रे (फॅब्स) स्थापन करणे

• पॅकेजिंग आणि चाचणी युनिट्स तयार करणे
• चिप डिझाइनमध्ये स्टार्टअप्सना पाठिंबा देणे
• तरुण अभियंत्यांना प्रशिक्षण देणे
• जागतिक कंपन्यांना भारतात गुंतवणूक करण्यासाठी आणणे

आय एस एम ची उद्दिष्टे

देशात शाश्वत सेमीकंडक्टर आणि प्रदर्शन उत्पादन सुविधा आणि सेमीकंडक्टर आरेखन परिसंस्था विकसित करण्यासाठी दीर्घकालीन धोरण तयार करणे.

सुरक्षित मायक्रोइलेक्ट्रॉनिक्सचा अवलंब करणे तसेच कच्चा माल, विशेष रसायने, वायू आणि उत्पादन उपकरणे यासह विश्वसनीय सेमीकंडक्टर पुरवठा साखळी विकास सुलभ करणे.

इलेक्ट्रॉनिक डिझाइन ऑटोमेशन (ईडीए) साधने, फाउंड्री सेवा आणि सुरुवातीच्या टप्प्यातील स्टार्ट-अपसाठी इतर योग्य यंत्रणांच्या स्वरूपात आवश्यक समर्थन प्रदान करून भारतीय सेमीकंडक्टर आरेखन उद्योगाच्या बहु-गुणवत्तेच्या वाढीस सक्षम करणे.

स्वदेशी बौद्धिक संपदा (आयपी) निर्मितीला प्रोत्साहन आणि सुविधा देणे.

तंत्रज्ञान हस्तांतरणाला चालना देणे, सक्षम करणे आणि प्रोत्साहन देणे

भारतीय सेमीकंडक्टर आणि प्रदर्शन उद्योगात मोठ्या प्रमाणात अर्थव्यवस्था वापरण्यासाठी योग्य यंत्रणा स्थापित करणे.

अनुदान, जागतिक सहकार्य आणि शैक्षणिक / संशोधन संस्था, उद्योग आणि उत्कृष्टता केंद्रे स्थापन करून उत्क्रांतीवादी आणि क्रांतिकारी तंत्रज्ञानासह सेमीकंडक्टर आणि प्रदर्शन उद्योगात अत्याधुनिक संशोधन सक्षम करणे.

सहयोगी संशोधन, व्यापारीकरण आणि कौशल्य विकासाला चालना देण्यासाठी राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय एजन्सी, उद्योग आणि संस्थांसोबत सहयोग आणि भागीदारी कार्यक्रम सक्षम करणे.

आय एस एमअंतर्गत कौशल्य विकास आणि सहकार्य

इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन सेमीकंडक्टर क्षेत्रात स्वतःचे कौशल्य आणि ज्ञान वाढविण्यास इच्छुक असलेल्या व्यक्तींना विविध कौशल्य विकास कार्यक्रम, प्रशिक्षण कार्यशाळा आणि प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम उपलब्ध करून देते. हे उपक्रम प्रतिभेला चालना देण्यासाठी आणि करिअर वाढीला चालना देण्यासाठी प्रत्यक्ष शिक्षण, उद्योग अनुभव आणि मार्गदर्शन संधी प्रदान करतात. ही प्रगती भारतातील तरुणांसाठी संधी निर्माण करत आहे. केवळ नवीन प्रकल्पांमुळे इलेक्ट्रॉनिक्स आणि उत्पादन क्षेत्रात थेट 2000 हून अधिक कुशल नोकऱ्या आणि अप्रत्यक्षपणे अनेक नोकऱ्या निर्माण होतील. 60,000 हून अधिक विद्यार्थ्यांना आधीच सेमीकंडक्टर प्रशिक्षण कार्यक्रमांचा फायदा झाला आहे, ज्यामुळे अभियंते आणि डिझायनर्सची एक नवीन पिढी तयार झाली आहे.

इंडिया सेमीकंडक्टर मिशनमध्ये संशोधन संस्था आणि शैक्षणिक संस्था महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते अत्याधुनिक संशोधन, तंत्रज्ञान विकास आणि प्रतिभा विकासाद्वारे योगदान देतात. उद्योग आणि शैक्षणिक संस्थांमधील सहकार्यांना नवोन्मेष, ज्ञानाची देवाणघेवाण आणि उद्योग आव्हानांना तोंड देणाऱ्या तसेच तांत्रिक प्रगतीला चालना देणाऱ्या सहयोगी प्रकल्पांना प्रोत्साहन दिले जाते.

निष्कर्ष

सेमिकॉन इंडिया 2025 द्वारे दर्शविलेला भारताचा महत्त्वाकांक्षी सेमीकंडक्टर प्रवास उत्पादनाशी जोडलेल्या प्रोत्साहन योजनेसारख्या सरकारी उपक्रमांद्वारे समर्थित, तांत्रिक स्वावलंबन आणि नवोपक्रमाच्या परिवर्तनीय युगाचे संकेत देतो. भरीव आर्थिक वचनबद्धता, धोरणात्मक संसाधन वाटप आणि समग्र परिसंस्था तयार करण्यावर स्पष्ट लक्ष केंद्रित करून भारत महत्त्वपूर्ण सेमीकंडक्टर क्षेत्रात जागतिक नेतृत्वासाठी पाया रचत आहे. संसाधनांच्या प्रभावी वापरामुळे भारत केवळ सुज्ञपणे गुंतवणूक करत नाही तर इलेक्ट्रॉनिक्सपासून ऑटोमोबाईल्सपर्यंतच्या उद्योगांना ऊर्जा देऊ शकणार्‍या आणि या महत्त्वपूर्ण पायाभूत क्षेत्रात जग स्वतःला आकार देत असताना देशाला भविष्यातील जागतिक नेता म्हणून स्थान देऊ शकणार्‍या मजबूत सेमीकंडक्टर परिसंस्थेसाठी एक मजबूत पाया तयार करत आहे. सेमिकॉन इंडिया 2025 हे केवळ चिप्सबद्दल नाही तर ते आत्मनिर्भरता, नवोपक्रम आणि जागतिक ऊर्जा केंद्र म्हणून भारताच्या उदयाबद्दल देखील आहे जिथे "डिझाइन केलेले आणि मेड इन इंडिया" तंत्रज्ञान जगाचे भविष्य घडवेल.

संदर्भ:

• मेक इन इंडिया
  • https://indianembassyberlin.gov.in/pdf/menu/miim/Sectorial_Report_November_2022.pdf
• इलेक्ट्रॉनिक्स आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालय

• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2128468
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2115965
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2039638
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2147821
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1983128
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2088268
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2106249
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2117925
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2012209
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2143965
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1817833
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1990385
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2147821
• https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2148393
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2155456
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2161666
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2159939
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1943853
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1990385
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1817833
• https://www.semiconindia.org/sites/semiconindia.org/files/2024-11/SI_post-show%20report%20v6.pdf

• इंडिया सेमिकंडक्टर मिशन: https://ism.gov.in/
• इंडिया सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी पोर्टल:

• https://www.indiascienceandtechnology.gov.in/st-visions/national-mission/india-semiconductor-mission-ism

• मंत्रिमंडळ:

• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2010132
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2128604
• https://d2p5j06zete1i7.cloudfront.net/Cms/admin/PressRelease/1739768820.pdf

• सेमिकॉन इंडिया:

• https://www.semiconindia.org/
• https://www.semiconindia.org/sites/semiconindia.org/files/2024-11/SI_post-show%20report%20v6.pdf

• पंतप्रधान कार्यालय: https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2053675
• तैवान आणि जागतिक सेमिकंडक्टर पुरवठा साखळी:
  • https://roc-taiwan.org/uploads/sites/86/2024/02/February-2024-Issue.pdf
• डिजिटल इंडिया (एक्स)

• https://x.com/AshwiniVaishnaw/status/1961025785021546713
• https://x.com/_DigitalIndia/status/1960921488493596930
• https://x.com/_DigitalIndia/status/1961394176941244579
• https://x.com/GoI_MeitY/status/1961407457982582959
• https://x.com/GoI_MeitY/status/1961419277702938906

Click here to download PDF (SEMICON 2025)

 

* * *

नेहा कुलकर्णी/नंदिनी मथुरे/दर्शना राणे 

(Backgrounder ID: 155538) Visitor Counter : 8
Provide suggestions / comments