પ્રસ્તાવના

એક દાયકાથી વધુ સમયથી ભારતમાં મધ્યમ વર્ગ દેશની વિકાસગાથાના કેન્દ્રમાં રહ્યો છે. તેમની આશાઓ, જરૂરિયાતો અને આકાંક્ષાઓ માત્ર સાંભળવામાં આવી નથી, પરંતુ હેતુપૂર્વક કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે. કર રાહતથી લઈને તેમના હાથમાં વધુ પૈસા સુધી અને વૃદ્ધાવસ્થામાં સુરક્ષાનું વચન આપતી પેન્શન યોજનાઓ સુધી, છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં લાખો લોકોના જીવનને સરળ, ન્યાયી અને વધુ પ્રતિષ્ઠિત બનાવવા માટે સતત અને નિષ્ઠાવાન પ્રયાસો જોવા મળ્યા છે.

સરકારે રેડ ટેપ કાપી નાખી છે, નિયમો સરળ બનાવ્યા છે અને રોજિંદા પ્રણાલીઓમાં સુધારો કર્યો છે. પછી ભલે તે કર ચૂકવવાનું હોય, ઘર ખરીદવું હોય, કામ પર જવાનું હોય કે દવાઓ ખરીદવાનું હોય વસ્તુઓ સરળ અને વધુ સુલભ બની છે. આ છૂટાછવાયા ફેરફારો નથી પરંતુ સુધારાઓનો એક દાખલો છે જે સામાન્ય નાગરિકોની વાસ્તવિક ચિંતાઓને સંબોધે છે. જે સ્પષ્ટ દેખાય છે તે સાતત્ય છે. વર્ષ-દર-વર્ષ, બજેટ પછી બજેટ, પગલા-દર-પગલા, સરકારે મધ્યમ વર્ગની પડખે ઉભી રહી છે. આમ કરીને, તેણે માત્ર તેમની મહેનતનું સન્માન કર્યું નથી, પરંતુ તેમને ભારતના વિકાસના મુખ્ય ચાલક તરીકે પણ માન્યતા આપી છે.

સરળ કર અને ખાતરીપૂર્વકનું પેન્શન

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં, સરકારે મધ્યમ વર્ગના જીવનમાં વાસ્તવિક પરિવર્તન લાવવા માટે પ્રતીકાત્મક પગલાંથી આગળ વધીને કામ કર્યું છે. આવકવેરાના દર ઘટાડવાથી લઈને રિટર્નને સરળ બનાવવા સુધી, દરેક પગલું નાગરિકોને તેમની કમાણીનો વધુ હિસ્સો રાખવા દેવાના મુખ્ય વિચાર સાથે જોડાયેલું છે. નાગરિકોને સાંભળો, સિસ્ટમને સરળ બનાવો અને વચનો પૂરા કરો, અભિગમ સ્પષ્ટ રહ્યો છે.

તાજેતરના કર સુધારાઓ, ખાસ કરીને કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26માં, સ્પષ્ટ સંકેત છે કે સરકારે રાષ્ટ્રીય વિકાસના આધારસ્તંભ તરીકે મધ્યમ વર્ગ પર વિશ્વાસ મૂક્યો છે. પછી ભલે તે શૂન્ય કર માટે આવક મર્યાદા વધારવાનું હોય, સરળ કર વ્યવસ્થા રજૂ કરવાનું હોય કે રિટર્ન ફાઇલ કરવાનું પહેલા કરતાં વધુ સરળ બનાવવાનું હોય, પ્રયાસો સુસંગત અને કેન્દ્રિત રહ્યા છે. જે સ્પષ્ટ છે તે ફક્ત સુધારાઓનું પ્રમાણ જ નહીં, પરંતુ પ્રામાણિક, મહેનતુ કરદાતાઓ માટે ન્યાયીતા અને માન્યતાની ભાવના છે.

સરળ આવકવેરા પાલન

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં, આવકવેરા નીતિએ સતત અર્થપૂર્ણ રાહત પૂરી પાડી છે. સરકારે મુક્તિ મર્યાદામાં વધારો કર્યો, પ્રમાણભૂત કપાત રજૂ કરી, 2020માં સરળ કર વ્યવસ્થા શરૂ કરી અને કાગળકામ ઘટાડ્યું. આ પ્રયાસોએ કરદાતાઓનું જીવન સરળ બનાવ્યું છે.

કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26માં બીજો એક મોટો ફેરફાર જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. વાર્ષિક ₹12 લાખ સુધીની કમાણી કરનારા વ્યક્તિઓ હવે મૂડી લાભ જેવી ખાસ આવક સિવાય કોઈ આવકવેરો ચૂકવશે નહીં. ₹75,000ના પ્રમાણભૂત કપાત સાથે ₹12.75 લાખ કમાતા લોકો પણ કોઈ કર ચૂકવશે નહીં. પ્રમાણભૂત કપાત આપમેળે કરપાત્ર આવકમાં ચોક્કસ રકમનો ઘટાડો કરે છે, જે પગારદાર કર્મચારીઓ પરનો બોજ ઘટાડે છે કારણ કે તેને બહુવિધ મુક્તિનો દાવો કરવાની અથવા વિગતવાર પુરાવા સબમિટ કરવાની જરૂર નથી. આ સુધારાથી કરોડો પગારદાર નાગરિકોને ફાયદો થશે. સરકાર દ્વારા લગભગ ₹1 લાખ કરોડની મહેસુલ આપવા છતાં આ સુધારો મધ્યમ વર્ગની જરૂરિયાતોની ઊંડી સમજને દર્શાવે છે. આવકવેરા રિટર્નનું સરળીકરણ, કર પાલન સરળ બનાવવા માટે, વ્યક્તિગત કરદાતાઓને હવે પહેલાથી ભરેલા આવકવેરા રિટર્ન પૂરા પાડવામાં આવે છે. આ રિટર્નમાં પગારની આવક, બેંક વ્યાજ, ડિવિડન્ડ અને વધુ જેવી વિગતો સામેલ છે.

આ સરળતા વ્યક્તિગત ITR ફાઇલિંગમાં થયેલા વધારામાં પ્રતિબિંબિત થાય છે, જે નાણાકીય વર્ષ 2013-14માં 3.91 કરોડથી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં 9.19 કરોડ થઈ ગઈ છે. આ વૃદ્ધિ દર્શાવે છે કે વધુ લોકો કર કાયદાઓનું પાલન સરળ અને યોગ્ય માને છે.

ફેસલેસ IT રિટર્ન ઈ-એસેસમેન્ટ

2019માં શરૂ કરાયેલ ફેસલેસ ઈ-એસેસમેન્ટ સિસ્ટમે વ્યક્તિઓ માટે કર ચકાસણી કરવાની રીત બદલી નાખી. તેણે રૂબરૂ મીટિંગ્સને સંપૂર્ણપણે ડિજિટલ અને અનામી પ્રક્રિયાથી બદલી નાખી, જેનાથી હેરાનગતિનો અવકાશ ઓછો થયો અને વિશ્વાસ વધ્યો.

દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય ઈ-એસેસમેન્ટ સેન્ટર કરદાતાઓ અને મૂલ્યાંકન એકમો માટે સંપર્કનું એકમાત્ર બિંદુ છે. જ્યારે આવક રિટર્ન પસંદ કરવામાં આવે છે, ત્યારે કલમ 143(2) હેઠળ નોટિસ જારી કરવામાં આવે છે અને કરદાતાએ 15 દિવસની અંદર જવાબ આપવો પડે છે. ત્યારબાદ કેસ ઓટોમેટેડ સિસ્ટમ દ્વારા મૂલ્યાંકન એકમને સોંપવામાં આવે છે. કરદાતાને ખબર નથી હોતી કે રિટર્નનું મૂલ્યાંકન કોણ કરી રહ્યું છે અથવા તેને ક્યાં હેન્ડલ કરવામાં આવી રહ્યું છે. પ્રાદેશિક અધિકારક્ષેત્રથી ગતિશીલ અધિકારક્ષેત્ર તરફ આ પરિવર્તન ન્યાયીપણાને સુનિશ્ચિત કરે છે અને વિવેકબુદ્ધિને દૂર કરે છે.

ફુગાવા નિયંત્રણ

2014 સુધીના વર્ષોમાં વધતી કિંમતોએ મધ્યમ વર્ગના પરિવારોને સતત તણાવમાં રાખ્યા હતા. 2009-10 અને 2013-14 વચ્ચે ફુગાવો બે આંકડામાં રહ્યો. ખોરાક અને બળતણ જેવી આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ વધુને વધુ મોંઘી થતી ગઈ. ઘરગથ્થુ બજેટ પર દબાણ આવ્યું અને બચત પહોંચની બહાર થઈ ગઈ. 2004-05થી 2013-14ના દાયકા પર નજર કરીએ તો, સરેરાશ વાર્ષિક ફુગાવો 8.2 ટકા રહ્યો. ભાવની અસ્થિરતાના આ લાંબા સમયગાળાએ રોજિંદા જીવનને મુશ્કેલ બનાવ્યું અને ભવિષ્ય માટે આયોજન અનિશ્ચિત થયું.

2014થી પરિસ્થિતિ બદલાવા લાગી. આગામી અગિયાર વર્ષોમાં, ફુગાવો મજબૂત નિયંત્રણમાં આવ્યો. 2015-16થી 2024-25 સુધી, સરેરાશ દર ઘટીને માત્ર 5 ટકા થયો. આ તફાવત ફક્ત સંખ્યામાં જ નહીં પરંતુ રોજિંદા જીવનમાં પણ દેખાય છે. સ્થિર ભાવોથી પરિવારોને રાહત મળી. આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ વધુ સસ્તી બની અને માસિક ખર્ચનું આયોજન કરવાનું સરળ બન્યું. આ પરિવર્તન નક્કર નીતિ, રિઝર્વ બેંક સાથે મજબૂત સંકલન અને પુરવઠા-બાજુના વધુ સારા સંચાલનનું પરિણામ હતું. લાંબા સમયથી વધતા ભાવોથી પરેશાન મધ્યમ વર્ગને આખરે રાહત મળી અને અર્થતંત્રમાં તેનો વિશ્વાસ પાછો મેળવ્યો.

યુનિફાઇડ પેન્શન યોજના

સરકારી કર્મચારીઓ અને તેમના પરિવારો માટે સામાજિક સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવાના એક મોટા પગલામાં, કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે 24 ઓગસ્ટ, 2024ના રોજ યુનિફાઇડ પેન્શન યોજના (UPS) ને મંજૂરી આપી. આ યોજના નિવૃત્તિ પહેલાના છેલ્લા 12 મહિના દરમિયાન પ્રાપ્ત થયેલા સરેરાશ મૂળભૂત પગારના 50% જેટલું પેન્શન સુનિશ્ચિત કરે છે, જે ઓછામાં ઓછા 25 વર્ષની સેવા ધરાવતા કર્મચારીઓને લાગુ પડે છે. ઓછા સેવા સમયગાળાવાળા લોકો માટે, પેન્શનની ગણતરી પ્રમાણસર કરવામાં આવશે, જેમાં લઘુત્તમ લાયકાત સમયગાળો 10 વર્ષનો રહેશે. 10 વર્ષની સેવા પૂર્ણ કર્યા પછી નિવૃત્તિ પર દર મહિને ઓછામાં ઓછા ₹10,000ની ખાતરીપૂર્વકની પેન્શન આપવામાં આવશે. કર્મચારીના મૃત્યુના કિસ્સામાં, તેના પરિવારને ખાતરીપૂર્વકની પેન્શનના 60% જેટલું પેન્શન મળશે.

યુનિફાઇડ પેન્શન યોજના 1 એપ્રિલ, 2025થી અમલમાં આવી હતી અને તેનો લાભ લગભગ 23 લાખ કેન્દ્ર સરકારના કર્મચારીઓને મળવાની અપેક્ષા છે. ઘણી રાજ્ય સરકારોએ પણ આ મોડેલ અપનાવ્યું છે, જે હાલમાં રાષ્ટ્રીય પેન્શન સિસ્ટમ હેઠળ 90 લાખથી વધુ વ્યક્તિઓને આવરી લે છે.

શહેરી વિકાસ અને કનેક્ટિવિટી

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં ભારતનો શહેરી લેન્ડસ્કેપ નોંધપાત્ર રીતે બદલાયો છે. સસ્તા આવાસ એવા લોકો સુધી પહોંચ્યા છે જેમને તેની સૌથી વધુ જરૂર હતી. શહેરો વધુ સારા રસ્તાઓ, સ્વચ્છ હવા, સારી જાહેર સેવાઓ અને આધુનિક પરિવહન પ્રણાલીઓ સાથે વધુ રહેવા યોગ્ય બન્યા છે. મધ્યમ વર્ગ માટે તે ગૌરવ અને સુવિધા લાવ્યું છે. આ લાભો લાંબા ગાળાના દ્રષ્ટિકોણ, સતત ભંડોળ અને અસરકારક અમલીકરણનું પરિણામ છે. પહેલી વાર ઘર ખરીદનારાઓથી લઈને રોજિંદા મુસાફરી કરનારાઓ સુધી, કરોડો નાગરિકોએ તેમના ઘરો, તેમના શેરીઓ અને તેમના પડોશમાં પરિવર્તન અનુભવ્યું છે.

સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન

25 જૂન 2015ના રોજ શરૂ કરાયેલ સ્માર્ટ સિટીઝ મિશને ભારતીય શહેરોને એક નવું જીવન આપ્યું. તેણે લોકોની રહેવાની, મુસાફરી કરવાની, કામ કરવાની અને તેમનો સમય વિતાવવાની રીતને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરી. 2025 સુધીમાં 7545 મંજૂર કરાયેલા પ્રોજેક્ટ્સમાંથી 93 ટકા પૂર્ણ થયા હતા, જેમાં કુલ ₹1.51 લાખ કરોડથી વધુનું રોકાણ હતું. 100 સ્માર્ટ સિટીઝમાંથી દરેક હવે એક સંકલિત કમાન્ડ અને કંટ્રોલ સેન્ટર ચલાવે છે. આ કેન્દ્રો વધુ સારી સુરક્ષા, ટ્રાફિક નિયંત્રણ, કચરો સંગ્રહ અને પાણી વ્યવસ્થાપનમાં મદદ કરે છે.

83,000થી વધુ સીસીટીવી કેમેરા, 1,884 ઇમરજન્સી કોલ બોક્સ અને 3,000થી વધુ જાહેર સંબોધન પ્રણાલીઓ હવે શહેરોને સતર્ક અને પ્રતિભાવશીલ રહેવામાં મદદ કરે છે. 1200થી વધુ જાહેર જગ્યા પ્રોજેક્ટ્સે શહેરના ઉદ્યાનો, તળાવો અને બજારોને પુનર્જીવિત કર્યા છે. 2,300 સરકારી શાળાઓમાં 9,400 સ્માર્ટ વર્ગખંડો અને 41 નવી ડિજિટલ પુસ્તકાલયો સાથે શિક્ષણમાં સુધારો થયો છે. 15 શહેરોમાં 3,100 હોસ્પિટલ બેડ ઉમેરવામાં આવ્યા અને ડિજિટલ આરોગ્ય રેકોર્ડ રજૂ કરવામાં આવ્યા, જેનાથી આરોગ્ય માળખાને પણ વેગ મળ્યો.

હાઉસિંગ મોરચે 23 સ્માર્ટ શહેરોમાં 35,000 પોસાય તેવા ઘરો બનાવવામાં આવ્યા. સ્માર્ટ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને પાણી પુરવઠો, ઘન કચરો અને ગટર વ્યવસ્થાને અપગ્રેડ કરવામાં આવી. જાહેર કાફલામાં 1,700 કિમી સ્માર્ટ રસ્તાઓ, 713 કિમી સાયકલ લેન, 23,000 સાયકલ અને 1500થી વધુ બસો ઉમેરાતાં પરિવહન સરળ બન્યું. 200થી વધુ ઉચ્ચ-અસરકારક પ્રોજેક્ટ્સ પૂર્ણ કરવા માટે 50થી વધુ શહેરો જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી તરફ વળ્યા.

પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (શહેરી)

પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (શહેરી) લાખો મધ્યમ વર્ગ અને ઓછી આવક ધરાવતા પરિવારો માટે આશાનું મજબૂત પ્રતીક બની ગઈ છે. 2015માં શરૂ કરાયેલ, આ મિશન દરેક ભારતીય માટે સલામત અને પ્રતિષ્ઠિત ઘરના લક્ષ્ય તરફ સતત આગળ વધી રહ્યું છે. આ યોજના ફક્ત ઘરો બનાવવા વિશે નથી. તેણે શહેરી પરિવારોમાં ગૌરવ, સ્થિરતા અને સશક્તિકરણની ભાવના જગાડી છે. તેનો સ્કેલ, પહોંચ અને સમાનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી તે સ્વતંત્ર ભારતમાં સૌથી અસરકારક શહેરી કલ્યાણ યોજનાઓમાંની એક બને છે.

કેન્દ્રએ સહાય માટે ₹1.97 લાખ કરોડનું વચન આપ્યું છે. આમાંથી ₹1.69 લાખ કરોડ પહેલાથી જ જારી કરવામાં આવ્યા છે. 2014 થી 2025 સુધી, 19 મે સુધીમાં 1.16 કરોડથી વધુ ઘરોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. 1.12 કરોડથી વધુ ઘરોનું બાંધકામ શરૂ થઈ ગયું છે. 92.72 લાખથી વધુ ઘરો પૂર્ણ થયા છે અથવા સોંપવામાં આવ્યા છે. આ ફક્ત સંખ્યાઓ નથી, આ પ્રગતિની નક્કર વાર્તાઓ છે.

મેટ્રો રેલ વિસ્તરણ

શહેરી પરિવહનમાં દાયકાઓમાં સૌથી મોટો વિકાસ જોવા મળ્યો છે. હવે 29 શહેરોમાં મેટ્રો રેલ કાર્યરત છે અથવા નિર્માણાધીન છે. મે 2025 સુધીમાં, ભારતમાં 1,013 કિલોમીટર મેટ્રો લાઇન કાર્યરત હશે, જે 2014માં ફક્ત 248 કિલોમીટર હતી. એટલે કે માત્ર અગિયાર વર્ષમાં 763 કિલોમીટરનો વધારો. કુલ મેટ્રો રેલ નેટવર્કની દ્રષ્ટિએ ભારત હવે વિશ્વભરમાં ત્રીજા ક્રમે છે.

આ સમયગાળા દરમિયાન 992 કિમીના 34 મેટ્રો પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. 2013-14માં દરરોજ મુસાફરોની સંખ્યા 28 લાખ હતી, જે હવે 1.12 કરોડને વટાવી ગઈ છે. નવી લાઈનો શરૂ કરવાની ગતિ નવ ગણી વધી છે. સરેરાશ દર મહિને 6 કિમી મેટ્રો લાઈનો શરૂ થઈ રહી છે, જ્યારે 2014 પહેલા આ સંખ્યા માત્ર 0.68 કિમી પ્રતિ મહિને હતી. મેટ્રો રેલનું વાર્ષિક બજેટ પણ છ ગણાથી વધુ વધીને 2013-14માં ₹5,798 કરોડથી વધીને 2025-26માં ₹34,807 કરોડ થયું છે.

ઉડાન યોજના

21 ઓક્ટોબર 2016ના રોજ શરૂ થયેલી ઉડે દેશ કા આમ નાગરિક (ઉડાન) યોજનાએ હવાઈ મુસાફરીને સામાન્ય નાગરિકો માટે સસ્તી અને સુલભ બનાવી છે. તેના છઠ્ઠા વર્ષમાં ઉડાન દ્વારા 625 રૂટ દ્વારા 2 વોટર એરોડ્રોમ અને 13 હેલિપોર્ટ સહિત 88 એરપોર્ટને જોડવામાં આવ્યા છે. શિમલાથી દિલ્હીની પહેલી ફ્લાઇટ 27 એપ્રિલ 2017ના રોજ ઉડાન ભરી હતી. ત્યારથી 1.49 કરોડથી વધુ મુસાફરોને ઓછી કિંમતની પ્રાદેશિક હવાઈ મુસાફરીનો લાભ મળ્યો છે.

ભારતનું એરપોર્ટ નેટવર્ક 2014માં 74 એરપોર્ટથી વધીને 2025માં 160 થયું છે. વંચિત પ્રદેશોમાં હવાઈ જોડાણને ટેકો આપવા માટે વાયબિલિટી ગેપ ફંડિંગ તરીકે ₹4,023.37 કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે. આ યોજનાએ પર્યટનને વેગ આપ્યો છે. આરોગ્યસંભાળની સુલભતામાં સુધારો કર્યો છે અને ટાયર 2 અને ટાયર 3 શહેરોમાં વ્યવસાયને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે, જેનાથી સમાવિષ્ટ પ્રાદેશિક વિકાસને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે.

રિયલ એસ્ટેટ નિયમન

ઘર ખરીદનારાઓના હિતોનું રક્ષણ કરવા અને હાઉસિંગ ક્ષેત્રમાં પારદર્શિતા લાવવા માટે, સંસદે 2016માં રિયલ એસ્ટેટ (નિયમન અને વિકાસ) અધિનિયમ પસાર કર્યો હતો. રિયલ એસ્ટેટ વ્યવહારોમાં જવાબદારી તરફ આ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. RERA હેઠળ, દરેક રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ એક નિયમનકારી સત્તાની સ્થાપના કરી, જેને રજિસ્ટર્ડ વિકાસ માટે પ્રોજેક્ટ વિગતોની યાદી આપતી જાહેર પોર્ટલ જાળવવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે.

17 માર્ચ, 2025 સુધીમાં ભારતભરમાં રિયલ એસ્ટેટ નિયમનકારી સત્તાવાળાઓ દ્વારા 1.4 લાખથી વધુ ગ્રાહકોની ફરિયાદોનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. આ દર્શાવે છે કે કાયદાએ રિયલ એસ્ટેટ બજારમાં વિશ્વાસ પુનઃસ્થાપિત કરવામાં અને વાજબી વ્યવહાર સુનિશ્ચિત કરવામાં કેવી રીતે મદદ કરી છે.

આરોગ્યસંભાળની સુલભતા અને પોષણક્ષમતા

 

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં ભારતમાં આરોગ્યસંભાળમાં શાંત પરંતુ દૂરગામી પરિવર્તન જોવા મળ્યું છે. લક્ષિત જાહેર યોજનાઓ અને ડિજિટલ ઍક્સેસના મિશ્રણ દ્વારા સરકારે ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળને લાખો લોકો, ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગ માટે સસ્તું અને સુલભ બનાવ્યું છે. વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે મફત હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાથી લઈને દેશભરમાં ઉપલબ્ધ ઓછી કિંમતની દવાઓ સુધી આજે લોકો તેમના આરોગ્ય ખર્ચ પર વધુ સારી રીતે નિયંત્રણ ધરાવે છે. આ યોજનાઓને ટેકો આપતી ડિજિટલ કરોડરજ્જુએ નોંધણી, ઍક્સેસ અને ટ્રેકિંગને પહેલા કરતાં વધુ સરળ બનાવ્યું છે. આ પરિવર્તનથી મધ્યમ વર્ગને દવાઓ પર બચત, સમયસર સારવાર અને અમલદારશાહી મુશ્કેલીઓ વિના વધુ તબીબી સુરક્ષાનો લાભ મળવાની મંજૂરી મળી છે.

આયુષ્માન ભારત: સલામતી જાળનું વિસ્તરણ

આયુષ્માન ભારત-પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (AB-PMJAY) વિશ્વની સૌથી મોટી જાહેર ભંડોળવાળી આરોગ્ય ખાતરી યોજનાઓમાંની એક તરીકે ઉભરી આવી છે. 30 મે, 2025 સુધીમાં, 33 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 41.02 કરોડથી વધુ આયુષ્માન કાર્ડ જનરેટ કરવામાં આવ્યા હતા. આ યોજના દ્વારા 1,19,858 કરોડ રૂપિયાના 8.59 કરોડ હોસ્પિટલમાં દાખલ થવામાં મદદ મળી છે, જેનાથી પરિવારોને દેવામાં ડૂબ્યા વિના ગૌણ અને તૃતીય કક્ષાની સંભાળની સુવિધા મળી શકે છે.

31,958 પેનલ્ડ હોસ્પિટલોના નેટવર્કથી સુવિધામાં વધુ વધારો થયો છે. 29 ઓક્ટોબર 2024ના રોજ આ યોજના 70વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના તમામ વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે તેમની આવકને ધ્યાનમાં લીધા વિના, લાગુ કરવામાં આવી હતી. આ વિસ્તરણ વૃદ્ધ મધ્યમ વર્ગ માટે આરોગ્યસંભાળના નાણાકીય બોજને હળવો કરવા તરફ એક મોટું પગલું છે.

જન ઔષધિ: દવાઓને સસ્તી બનાવવી

પ્રધાનમંત્રી ભારતીય જનઔષધિ પરિયોજના (PMBJP) એ સામાન્ય માણસની પહોંચમાં આવશ્યક દવાઓ લાવી છે. જનઔષધિ કેન્દ્રોની સંખ્યા 2014માં માત્ર 80થી વધીને 30 મે, 2025 સુધીમાં 16,469 થઈ ગઈ છે. આ આઉટલેટ્સ બ્રાન્ડેડ વિકલ્પો કરતાં 50 થી 80 ટકા ઓછા ભાવે દવાઓ પૂરી પાડે છે, જેમાં WHO-GMP પ્રમાણિત સપ્લાયર્સ દ્વારા કડક ગુણવત્તા ધોરણો સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે.

આ યોજના દરરોજ લગભગ 10 થી 12 લાખ લોકોને સેવા આપે છે અને છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં સંચિત બચત ₹38,000 કરોડથી વધુ હોવાનો અંદાજ છે. ડાયાબિટીસ અથવા હૃદય રોગ જેવા ક્રોનિક રોગોની સારવાર કરતા મધ્યમ વર્ગ માટે તે વાસ્તવિક અને કાયમી રાહત લાવી છે. ઉત્પાદન શ્રેણીમાં હવે 2,110 દવાઓ અને 315 સર્જિકલ ઉત્પાદનોનો સમાવેશ થાય છે, જે તમામ મુખ્ય સારવારોને આવરી લે છે. લાખો પરિવારો ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગ માટે, આ યોજનાનો અર્થ ઓછો નાણાકીય તણાવ અને વધુ માનસિક શાંતિ છે.

શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસ

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં, સરકારે ભારતના મહત્વાકાંક્ષી મધ્યમ વર્ગ માટે કૌશલ્ય અને શિક્ષણના લેન્ડસ્કેપને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કર્યા છે. રોજગારક્ષમતા, સમાવેશીતા અને ઉદ્યોગ સંરેખણ પર સ્પષ્ટ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને કાર્યક્રમોના વિશાળ નેટવર્કથી લાખો ભારતીયોને નોકરી માટે તૈયાર કૌશલ્ય પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ મળી છે. 2014માં સ્થાપિત કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલયે આ યાત્રામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. એક મહત્વપૂર્ણ જરૂરિયાતના પ્રતિભાવ તરીકે જે શરૂ થયું હતું તે આજે વિશ્વના સૌથી મોટા માનવ મૂડી વિકાસ પ્રયાસોમાંનું એક બની ગયું છે. ટૂંકા ગાળાના અભ્યાસક્રમોથી લઈને એપ્રેન્ટિસશીપ, સમુદાય શિક્ષણથી લઈને ઉદ્યોગસાહસિકતા સુધી, સરકારનો અભિગમ શહેરી કેન્દ્રો અને ગ્રામીણ ઘરોને સ્પર્શી ગયો છે, તક, સ્થિરતા અને આશા લાવ્યો છે.

પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના (PMKVY)

2015માં શરૂ થયેલી PMKVY ભારતમાં ટૂંકા ગાળાની કૌશલ્ય તાલીમની કરોડરજ્જુ બની. 18 એપ્રિલ, 2025 સુધીમાં તેણે ઉત્પાદન, આરોગ્યસંભાળ, IT અને બાંધકામ જેવા ક્ષેત્રોમાં પ્રમાણિત તાલીમ દ્વારા 1.63 કરોડથી વધુ યુવાનોને વ્યવહારુ કૌશલ્યોથી સજ્જ કર્યા છે. આ યોજનામાં સમાવેશકતા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો, જેના કારણે મહિલાઓ અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા સમુદાયોની મજબૂત ભાગીદારી થઈ. સમય જતાં તેમાં કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા અને મેકાટ્રોનિક્સ જેવા ભવિષ્યવાદી ક્ષેત્રોનો પણ સમાવેશ થયો. PMKVY એ સુનિશ્ચિત કર્યું કે કૌશલ્ય તાલીમ એક વિશેષાધિકાર નહીં પણ એક અધિકાર છે, જે દૂરના ગામડાઓમાં પણ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે.

PMKVY હેઠળ તાલીમ પામેલા કુલ ઉમેદવારો
યોજના	તાલીમ પામેલા ઉમેદવારો
PMKVY 1.0 (2015-16)	19,86,016
PMKVY 2.0 (2016-20)	1,10,00,816
PMKVY 3.0 (2020-22)	7,37,502
PMKVY 4.0 (2022-26)*	26,01,224
કુલ	1,63,25,558

18 એપ્રિલ 2025 સુધીનો ડેટા

* - PMKVY 4.0 અમલીકરણ હેઠળ છે

નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમ (NAPS)

NAPS હેઠળ એપ્રેન્ટિસશીપના પુનરુત્થાનથી લાખો યુવા ભારતીયો માટે 'શીખતી વખતે કમાણી' એક વાસ્તવિકતા બની છે. 2016થી 40 લાખથી વધુ એપ્રેન્ટિસને ઉદ્યોગોમાં મૂકવામાં આવ્યા છે, અને માસિક સ્ટાઇપેન્ડ સીધા તેમના ખાતામાં જમા કરવામાં આવે છે. આ યોજનાએ વર્ગખંડમાં શિક્ષણ અને કાર્યસ્થળની અપેક્ષાઓ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવામાં મદદ કરી. તેણે નોકરીદાતાઓને પ્રશિક્ષિત પ્રતિભાનો સતત પ્રવાહ પણ આપ્યો, જેનાથી ભારતના ઔદ્યોગિક આધારને શરૂઆતથી મજબૂત બનાવવામાં આવ્યો.

ITI ઇકોસિસ્ટમનું આધુનિકીકરણ

ભારતની ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓ લાંબા સમયથી વ્યાવસાયિક શિક્ષણનો આધારસ્તંભ રહી છે. છેલ્લા દાયકામાં, આ સંસ્થાઓમાં મોટા પાયે વિસ્તરણ અને અપગ્રેડેશન થયું છે. ITI ની સંખ્યા 2014માં લગભગ 9,977થી વધીને 2024માં 14,615થી વધુ થઈ ગઈ છે. આમાં દેશભરમાં 4,638 નવી સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે, જે ગ્રામીણ અને શહેરી બંને વિસ્તારોમાં તકનીકી તાલીમની પહોંચમાં સુધારો કરે છે. આ જ સમયગાળા દરમિયાન નોંધણી પણ 9.5 લાખથી વધીને 14 લાખથી વધુ થઈ છે, જે યુવાનો અને તેમના પરિવારોમાં વ્યાવસાયિક શિક્ષણમાં વધતા વિશ્વાસને પ્રતિબિંબિત કરે છે. વ્યાવસાયિક તાલીમને વધુ મજબૂત બનાવવાના બીજા એક મોટા પગલા તરીકે, મે 2025માં સરકારે રાષ્ટ્રીય ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થા અપગ્રેડેશન યોજના અને કૌશલ્ય વિકાસ માટે પાંચ રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્રોની સ્થાપનાને મંજૂરી આપી. આ કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના ₹60,000 કરોડના કુલ ખર્ચ સાથે અમલમાં મૂકવામાં આવશે, જેમાં કેન્દ્ર, રાજ્યો અને ઉદ્યોગના યોગદાનનો સમાવેશ થાય છે.

ડિજિટલ ગવર્નન્સ અને સુવિધા

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં, ભારતમાં ડિજિટલ ગવર્નન્સ મધ્યમ વર્ગના સશક્તિકરણના મજબૂત સ્તંભ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. સુલભ, કાર્યક્ષમ અને પારદર્શક ડિજિટલ સેવાઓ તરફ સરકારના કેન્દ્રિત પ્રયાસોએ નાગરિકોની રાજ્ય સાથે વાતચીત કરવાની રીતને બદલી નાખી છે. દસ્તાવેજોની ઍક્સેસથી લઈને સેવા વિતરણ, નાણાકીય સમાવેશથી લઈને કલ્યાણકારી ઍક્સેસ સુધી ડિજિટલ સાધનોએ લાલ ફિતાશાહી ઘટાડી છે, સમય બચાવ્યો છે અને દેશભરના ઘરોમાં સુવિધા લાવી છે. ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગને ઝડપી સેવાઓ, ઓફિસોની ઓછી મુલાકાતો અને ઓછા કાગળકામનો લાભ મળ્યો છે. આધાર, ડિજીલોકર અને ઉમંગ જેવી મુખ્ય પહેલોએ માત્ર જાહેર સેવાઓને મોબાઇલ અને પેપરલેસ બનાવી નથી, પરંતુ સરકારી સિસ્ટમોમાં વિશ્વાસ પણ વધાર્યો છે.

આધાર: એક વિશ્વસનીય ડિજિટલ ઓળખ

2009માં શરૂ કરાયેલ આધાર વિશ્વનો સૌથી મોટો ડિજિટલ ઓળખ કાર્યક્રમ બની ગયો છે. માર્ચ 2014 સુધીમાં, 610.1 મિલિયન આધાર નંબર જારી કરવામાં આવ્યા હતા, જે એપ્રિલ 2025ના અંત સુધીમાં વધીને 1418.8 મિલિયનથી વધુ થયા છે. અત્યાર સુધીમાં આધારે 150 અબજથી વધુ પ્રમાણીકરણ વ્યવહારોને સક્ષમ બનાવ્યા છે. તેની ડિઝાઇન ખાતરી કરે છે કે ડુપ્લિકેટ અને છેતરપિંડી દૂર કરીને લાભ ઇચ્છિત પ્રાપ્તકર્તાઓ સુધી પહોંચે.

મધ્યમ વર્ગે બેંકિંગ, પેન્શન, શાળા પ્રવેશ અને ઓનલાઈન સેવાઓની સરળ ઍક્સેસ જોઈ છે, જે બધું સીમલેસ આધાર પ્રમાણીકરણ દ્વારા શક્ય બન્યું છે. તેનો વધતો ઉપયોગ સુરક્ષિત અને વિશ્વસનીય ડિજિટલ ઓળખ પ્રણાલીમાં જાહેર વિશ્વાસ દર્શાવે છે.

ડિજીલોકર: માંગ પર દસ્તાવેજો

1 જુલાઈ, 2015ના રોજ લોન્ચ થયેલ, ડિજીલોકર ડિજિટલ ઇન્ડિયા પ્રોગ્રામ હેઠળ એક મુખ્ય પહેલ છે. તે ડિજિટલ દસ્તાવેજ વોલેટ ઓફર કરે છે જે નાગરિકોને તેમના ફોન અથવા ડેસ્કટોપથી અધિકૃત દસ્તાવેજોને ઍક્સેસ, સંગ્રહ અને શેર કરવાની મંજૂરી આપે છે. ફેબ્રુઆરી 2017થી કાયદેસર રીતે મૂળ દસ્તાવેજોની સમકક્ષ માનવામાં આવતા, ડિજીલોકરે ભૌતિક નકલો રાખવા અથવા સબમિટ કરવાની જરૂરિયાત ઘટાડી છે.

30 મે, 2025 સુધીમાં, 52.51 કરોડથી વધુ વપરાશકર્તાઓએ નોંધણી કરાવી હતી અને 1936 સંસ્થાઓ દ્વારા 914.19 કરોડથી વધુ દસ્તાવેજો જારી કરવામાં આવ્યા હતા. મધ્યમ વર્ગ માટે, આનો અર્થ એ છે કે શાળા પ્રમાણપત્રો, ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ, પાન કાર્ડ અને વધુ - ગમે ત્યારે, ગમે ત્યાં સરળતાથી મળી શકશે.

ઉમંગ એપ: બધી સેવાઓ, એક પ્લેટફોર્મ

2017માં લોન્ચ થયેલ ઉમંગ એપએ શાસનને ખરેખર મોબાઇલ બનાવ્યું છે. તે કેન્દ્ર, રાજ્ય અને સ્થાનિક સંસ્થાઓ તરફથી સેવાઓને ઍક્સેસ કરવા માટે એકીકૃત પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે. બિલ ચૂકવવાથી લઈને રસી માટે એપોઇન્ટમેન્ટ બુક કરવા સુધી, ઉમંગ સરકારને નાગરિકોની નજીક લાવે છે. 2017માં ફક્ત 0.25 લાખ વપરાશકર્તાઓ અને 166 સેવાઓથી શરૂ કરીને, આ એપ હવે 30 મે, 2025 સુધીમાં 209 વિભાગોમાં 8.19 કરોડથી વધુ વપરાશકર્તાઓ અને 2,297 સેવાઓ સુધી વધી ગઈ છે. આ એપ 595.54 કરોડથી વધુ વ્યવહારોને પણ સરળ બનાવી છે. મધ્યમ વર્ગ માટે આ એપ્લિકેશનનો અર્થ ઓછી કતારો, વધુ નિયંત્રણ અને જાહેર સેવાઓની ઝડપી પહોંચ છે.

નિષ્કર્ષ

છેલ્લા અગિયાર વર્ષોમાં, સરકારે મધ્યમ વર્ગને અર્થપૂર્ણ રીતે ઉત્થાન આપવા માટે અતૂટ પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી છે. રજૂ કરાયેલી નીતિઓ અને સુધારાઓએ માત્ર રોજિંદા પડકારોને હળવા કર્યા નથી પરંતુ નાણાકીય સુરક્ષા, આવાસ, આરોગ્યસંભાળ અને કૌશલ્ય વિકાસને પણ મજબૂત બનાવ્યા છે. આ ફેરફારો ભારતની વિકાસગાથામાં મધ્યમ વર્ગની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાની સ્પષ્ટ સમજણ દર્શાવે છે. ન્યાયીતા, સરળતા અને સુલભતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, સરકારે ખાતરી કરી છે કે લાખો મધ્યમ આવક ધરાવતા પરિવારો ભવિષ્યનો આત્મવિશ્વાસ સાથે સામનો કરવા માટે વધુ સારી રીતે સજ્જ છે. આ સુસંગત અને વિચારશીલ અભિગમે જીવનને બદલી નાખ્યું છે અને સતત પ્રગતિ માટે મજબૂત પાયો નાખ્યો છે.

સંદર્ભ:

References:

• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2098352
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1601463
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1971680
• https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AU946_dPC4My.pdf?source=pqals
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1643289
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2114325
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2127416
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2067940
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2129121
• https://web.umang.gov.in/landing/
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2098487
• https://www.digilocker.gov.in/
• https://dashboard.pmjay.gov.in/pmj/#/
• https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2098352
• https://janaushadhi.gov.in/
• https://www.pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=153202&ModuleId=3
• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2122148
• https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AU3299_42iMWF.pdf?source=pqals

Explainer 04/ Series on 11 Years of Government

pdf ફાઈલ માટે અહીં ક્લીક કરો

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2134126)