આજે દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જે કાર્ય થઈ રહ્યું છે તે ગામડાઓમાંથી શીખેલા પાઠ અને અનુભવો પ્રેરિત છે..

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી

કી ટેકવેઝ 07 ઓગસ્ટ, 2025 સુધીમાં, બિહારમાં 73.88 લાખથી વધુ ખેડૂતો નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માં પીએમ-કિસાનનો લાભ મેળવી રહ્યા છે. 07 ઓગસ્ટ, 2025 સુધીમાં જળ જીવન મિશન હેઠળ 1.57 કરોડથી વધુ ગ્રામીણ પરિવારો પાસે પાણીના નળ જોડાણો છે. બિહારને સૌભાગ્ય યોજના દ્વારા નવેમ્બર 2018 માં 100% ઘરગથ્થુ વીજળીકરણ પ્રાપ્ત કર્યું. પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-ગ્રામીણ (PMAY-G) હેઠળ 49 લાખથી વધુ ગ્રામીણ ઘરોને મંજૂરી આપવામાં આવી. પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (PMUY) હેઠળ 1.16 કરોડથી વધુ LPG જોડાણો.

પરિચય

આર્થિક સર્વેક્ષણ 2022-23 માં પ્રકાશિત થયા મુજબ, ભારતની લગભગ 65 ટકા વસ્તી (2021 ના ​​ડેટા) ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રહે છે, જે ગ્રામીણ વિકાસને સરકારના નીતિ કાર્યસૂચિમાં સ્વાભાવિકપણે પ્રાથમિકતા બનાવે છે. છેલ્લા 11 વર્ષોમાં, સતત પ્રયાસો ગામડાઓમાં જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા, સમાવિષ્ટ અને સમાન વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા અને ગ્રામીણ ભારત રાષ્ટ્રની વિકાસ યાત્રામાં કેન્દ્રસ્થાને રહે તે સુનિશ્ચિત કરવા પર કેન્દ્રિત રહ્યા છે. દ્રષ્ટિ સ્પષ્ટ રહી છે - સામાજિક-આર્થિક સમાવેશ, એકીકરણ અને ગ્રામીણ સમુદાયોના સશક્તિકરણ દ્વારા જીવન અને આજીવિકામાં પરિવર્તન.

બિહાર, જ્યાં વસ્તીનો મોટો ભાગ ગામડાઓમાં રહે છે, તે આ કાર્યસૂચિનું મુખ્ય કેન્દ્ર રહ્યું છે. 2014 થી, રાજ્યમાં વિકાસની ગતિએ નોંધપાત્ર ગતિ મેળવી છે, જે સુનિશ્ચિત કરે છે કે મુખ્ય રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમો પાયાના સ્તરે મૂર્ત લાભો પહોંચાડે છે.

રાષ્ટ્રીય પહેલ દ્વારા ગ્રામીણ બિહારને મજબૂત બનાવવું

કેન્દ્ર સરકાર ગ્રામીણ માળખાગત સુવિધાઓને મજબૂત બનાવવા અને પાયાના સ્તરે મૂળભૂત સુવિધાઓ પહોંચાડવા માટે સતત કામ કરી રહી છે. આજે, કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓ બિહારના દૂરના ભાગોમાં પણ વિલંબ કર્યા વિના પહોંચી રહી છે.

અગાઉ ગ્રામીણ લોકો તેમની આવકના 50%થી વધુ ખોરાક અને જરૂરિયાતો પર ખર્ચ કરતા હતા. સ્વતંત્રતા પછી પહેલી વાર, ખોરાક પર ગ્રામીણ ખર્ચ 50%થી નીચે આવી ગયો છે, જે વધતી જતી ખર્ચક્ષમ આવક અને સુધારેલી ખરીદ શક્તિને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

1. આજીવિકા

બિહાર રાજ્ય જીવિકા નિધિ સાખ સહકારી સંઘ - 02 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ, પ્રધાનમંત્રીએ વિડીયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા બિહાર રાજ્ય જીવિકા નિધિ સખ સહકારી સંઘ લિમિટેડનું ઉદ્ઘાટન કર્યું અને સંસ્થાના ખાતામાં ₹105 કરોડ ટ્રાન્સફર કર્યા.

સહકારી સંઘનો ઉદ્દેશ્ય જીવિકા સાથે જોડાયેલા સમુદાયના સભ્યોને સમયસર અને સસ્તું ધિરાણ પૂરું પાડવાનો છે. તમામ નોંધાયેલા ક્લસ્ટર-સ્તરીય ફેડરેશન આ સહકારીનો ભાગ હશે, જેને કેન્દ્ર અને રાજ્ય દ્વારા સંયુક્ત રીતે સમર્થન આપવામાં આવશે. સંપૂર્ણ ડિજિટલ સિસ્ટમ જીવિકા દીદીઓને સીધા, પારદર્શક ટ્રાન્સફરની ખાતરી કરશે, જે 12,000 સમુદાય કાર્યકરો દ્વારા ટેબ્લેટથી સજ્જ હશે.

 

આ પહેલ ગ્રામીણ મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકતાને મજબૂત બનાવવાની અને સમુદાય-આધારિત સાહસોનો વિસ્તાર કરવાની અપેક્ષા છે. લોન્ચ ઇવેન્ટમાં લગભગ 20 લાખ મહિલાઓની ભાગીદારી કાર્યક્રમની મોટા પાયે અસરને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

 

પ્રધાનમંત્રીએ વિડીયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા02/09/2025ના રોજ બિહાર રાજ્યમાં જીવિકા નિધિ સાખ સહકારી સંઘ લિમિટેડ શુભારંભ કર્યો

• આજીવિકા - દીનદયાળ અંત્યોદય યોજના - રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ આજીવિકા મિશન (DAY-NRLM)

• કેન્દ્ર સરકારે DAY-NRLM હેઠળ નાણાકીય વર્ષ 2014-15 થી નાણાકીય વર્ષ 2024-25 સુધી બિહારને ₹6,181.41 કરોડની નોંધપાત્ર રકમ ફાળવી છે. આ નોંધપાત્ર રોકાણનો ઉદ્દેશ ગરીબ પરિવારોને લાભદાયી સ્વરોજગાર અને કુશળ વેતન રોજગારની તકો પ્રાપ્ત કરવા સક્ષમ બનાવીને ગરીબી ઘટાડવાનો છે.
• 18 જુલાઈ, 2025ના રોજ, પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ મોતીહારી ખાતે DAY-NRLM હેઠળ બિહારમાં લગભગ 61500 સ્વ-સહાય જૂથોને 400 કરોડ રૂપિયાની સહાય જાહેર કરી, જેનાથી રાજ્યમાં મહિલાઓના નેતૃત્વ હેઠળ વિકાસને મજબૂત વેગ મળ્યો.
• 30.21 લાખ મહિલાઓને લખપતિ બનવા માટે સશક્ત બનાવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે. જુલાઈ 2025 સુધીમાં, રાજ્યમાં 20 લાખથી વધુ મહિલાઓએ આ સીમાચિહ્ન હાંસલ કરી લીધું છે, જે હાલની મહિલા સશક્તીકરણ પહેલની સફળતાને ઉજાગર કરે છે.

2. માળખાગત વિકાસ

• પ્રધાનમંત્રી ગ્રામ સડક યોજના (PMGSY) - સપ્ટેમ્બર 2024 સુધીમાં બિહારમાં ₹28,292 કરોડના ખર્ચે 53,419 કિલોમીટરથી વધુ ગ્રામીણ રસ્તાઓ અને 1,153 પુલોનું નિર્માણ થયું છે, જેમાં ₹5,229 કરોડના ખર્ચે 6,285 કિલોમીટરના રસ્તાઓ અને 194 પુલોનું અપગ્રેડેશન કરવામાં આવ્યું છે (બિહાર આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25).
• 22 ઓગસ્ટ, 2025 ના રોજ, પ્રધાનમંત્રીએ બિહારના ગયામાં NH-31ના બખ્તિયારપુરથી મોકામા સુધીના ચાર-લેન વિભાગનું ઉદ્ઘાટન કર્યું, જેની કિંમત લગભગ ₹1,900 કરોડ છે, જે ટ્રાફિક ઘટાડશે, મુસાફરીનો સમય ઘટાડશે અને મુસાફરો અને માલપરિવહનમાં વધારો કરશે. વધુમાં, બિહારમાં NH-120 ના બિક્રમગંજ-દાવથ-નવાનગર-ડુમરાવ વિભાગના બે માર્ગીય અને પેવ્ડ શોલ્ડર્સ સાથે સુધારવાની યોજનાથી સુધારો ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કનેક્ટિવિટીમાં સુધારો કરશે, સ્થાનિક વસ્તી માટે નવી આર્થિક તકો પૂરી પાડશે.
• સૌભાગ્ય યોજના - બિહારે નવેમ્બર 2018 માં સૌભાગ્ય હેઠળ ઘરગથ્થુ વીજળીકરણમાં 100% સંતૃપ્તિ હાંસલ કરી છે.
• ભારતનેટ પ્રોજેક્ટ - બિહારમાં, ભારતનેટ ફેઝ-1 અને ફેઝ-2 હેઠળ આયોજિત 8,340 ગ્રામ પંચાયતોને ઓગસ્ટ 2025 સુધીમાં સેવા માટે તૈયાર કરવામાં આવી છે.

3. આવાસ અને સ્વચ્છતા

• પ્રધાનમંત્રી​ આવાસ યોજના - ગ્રામીણ (PMAY-G)

• ગ્રામીણ બિહારમાં PMAY-G હેઠળ 50.12 લાખથી વધુ પાકા ઘરો બનાવવાનો સંયુક્ત લક્ષ્યાંક છે, જેમાંથી 49 લાખથી વધુ ઘરો પહેલાથી જ મંજૂર થઈ ગયા છે અને 4 ઓગસ્ટ, 2025 સુધીમાં 38.39 લાખથી વધુ ઘરો પૂર્ણ થઈ ગયા છે.
•  
• 18 જુલાઈ, 2025 ના રોજ, બિહારના મોતીહારીમાં, પ્રધાનમંત્રીએ 12,000 પ્રાપ્તકર્તાઓ માટે ગૃહ પ્રવેશ સમારોહના ભાગ રૂપે પસંદ કરેલા લાભાર્થીઓને ઘરની ચાવીઓ સોંપી અને પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-ગ્રામીણ હેઠળ 40,000 લાભાર્થીઓને ₹160 કરોડથી વધુનું વિતરણ કર્યું.
•  
• 22 ઓગસ્ટ, 2025ના રોજ, બિહારના ગયામાં, પ્રધાનમંત્રીએ 12,000 પ્રાપ્તકર્તાઓ માટે ગૃહ પ્રવેશ સમારોહના ભાગ રૂપે પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-ગ્રામીણ (PMAY-G) હેઠળ લાભાર્થીઓને પ્રતીકાત્મક રીતે ઘરની ચાવીઓ સોંપી.
• સ્વચ્છ ભારત અભિયાન (ગ્રામીણ) - બિહારમાં, 2014થી જુલાઈ 2025 સુધીમાં સ્વચ્છ ભારત મિશન-ગ્રામીણ (SBM-G) હેઠળ 1.39 કરોડથી વધુ વ્યક્તિગત ઘરગથ્થુ શૌચાલય (IHHL) અને 9364 કોમ્યુનિટી સેનિટરી કોમ્પ્લેક્સ (CSC) બનાવવામાં આવ્યા છે.

4. કૃષિ અને સંલગ્ન ક્ષેત્ર

• પીએમ કિસાન સન્માન નિધિ યોજના (પીએમ-કિસાન) - નાણાકીય વર્ષ 2025-26 દરમિયાન, 7 ઓગસ્ટ, 2025ના રોજ બિહારના 73.88 લાખથી વધુ પાત્ર લાભાર્થીઓને સીધી નાણાંકીય સહાય મળી.
• પ્રધાનમંત્રી​ મત્સ્ય સંપદા યોજના (PMMSY) –

• પ્રધાનમંત્રી મત્સ્ય સંપદા યોજના (PMMSY) હેઠળ ₹548.13 કરોડના રોકાણ સાથે 38 અનોખી પહેલો દ્વારા બિહારના મત્સ્યઉદ્યોગ ક્ષેત્રમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ જોવા મળી રહી છે.
• 18 જુલાઈ, 2025 ના રોજ, બિહારના મોતીહારીમાં, પ્રધાનમંત્રીએ PMMSY હેઠળ મત્સ્યઉદ્યોગ અને જળચરઉદ્યોગ પ્રોજેક્ટ્સ શરૂ કર્યા, જેમાં નવી માછલી હેચરી, બાયોફ્લોક એકમો, સુશોભન માછલી ઉછેર, સંકલિત જળચરઉદ્યોગ એકમો અને માછલી ફીડ મિલોનો સમાવેશ થાય છે - જેથી બિહારમાં રોજગાર, માછલી ઉત્પાદન અને ગ્રામીણ વિકાસને વેગ મળે.

• પીએમ-રાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ યોજના (PM-RKVY) - જુલાઈ 2025 સુધીમાં, યોજનાની શરૂઆતથી PM-RKVY ના ભૂમિ સ્વાસ્થ્ય અને ફળદ્રુપતા ઘટક હેઠળ બિહારમાં ખેડૂતોને 1.54 કરોડથી વધુ માટી આરોગ્ય કાર્ડ જારી કરવામાં આવ્યા છે.
• પ્રધાનમંત્રી કિસાન સંપદા યોજના (PMKSY) - PMKSY હેઠળ, 30 જૂન, 2025 સુધીમાં, બિહાર માટે ₹748.76 કરોડના કુલ 15 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. રાજ્યના 28,000 થી વધુ ખેડૂતોએ આ યોજનાનો લાભ લીધો છે.
• બિહારમાં માખાના બોર્ડની સ્થાપના કરવામાં આવી રહી છે જેનો ઉદ્દેશ્ય માખાનાના ઉત્પાદન, પ્રક્રિયા, મૂલ્યવર્ધન અને માર્કેટિંગને મજબૂત બનાવવાનો છે. આ પ્રવૃત્તિઓમાં રોકાયેલા ખેડૂતોને ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનો (FPOs)માં સંગઠિત કરવામાં આવશે. બોર્ડ માખાના ખેડૂતોને હેન્ડહોલ્ડિંગ અને તાલીમ સહાય પણ આપશે, જ્યારે ખાતરી કરશે કે તેમને બધી સંબંધિત સરકારી યોજનાઓનો લાભ મળે.
• આ સીમાચિહ્નરૂપ, બિહારમાં ફેબ્રુઆરી, 2025 ના રોજ વડા પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા 10,000મા FPOની સ્થાપના જોવા મળી. 10,000મા FPO ની નોંધણી ખાગરિયા જિલ્લામાં કરવામાં આવી છે અને તે મકાઈ, કેળા અને ડાંગર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
• પશ્ચિમ કોશી નહેર ERM પ્રોજેક્ટ માટે નાણાકીય સહાય આપવામાં આવી રહી છે, જેનો લાભ બિહારના મિથિલાંચલ ક્ષેત્રમાં 50,000 હેક્ટરથી વધુ જમીન પર ખેતી કરતા ખેડૂતોને મોટી સંખ્યામાં મળશે.

5. પીવાનું પાણી અને સ્વચ્છ ઉર્જા

• જળ જીવન મિશન (JJM) - 07 ઓગસ્ટ, 2025 સુધીમાં, બિહારમાં 1.57 કરોડથી વધુ ગ્રામીણ પરિવારોને JJM હેઠળ નળના પાણીના જોડાણો પૂરા પાડવામાં આવ્યા છે.
• પ્રધાનમંત્રી​ ઉજ્જવલા યોજના (PMUY) - 01 એપ્રિલ, 2025 સુધીમાં, PMUY હેઠળ બિહારમાં ગ્રામીણ મહિલાઓને 1.16 કરોડથી વધુ LPG કનેક્શનનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.

6. આરોગ્યસંભાળ

• આયુષ્માન ભારત - પ્રધાન મંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (PM-JAY) - PM-JAY હેઠળ, બિહારે તમામ પાત્ર પરિવારોનું 100% કવરેજ પ્રાપ્ત કર્યું છે. સપ્ટેમ્બર 2025 સુધીમાં, 4 કરોડથી વધુ રાજ્યમાં આયુષ્માન કાર્ડ બનાવવામાં આવ્યા છે. માત્ર એક વર્ષમાં, આના પરિણામે બિહારના લોકોના ખિસ્સામાંથી આરોગ્ય સંભાળ ખર્ચમાં ₹1,000 કરોડથી વધુની બચત થઈ છે.
• આયુષ્માન ભારત ડિજિટલ મિશન (ABDM ) - બિહારે ABDMના અમલીકરણમાં પણ નંબર 1 ક્રમ મેળવ્યો છે.
• બિહારના દરભંગામાં એઈમ્સ દરભંગાનો શિલાન્યાસ કર્યો.

કેન્દ્ર સરકારના સતત ધ્યાનથી બિહારના ગ્રામીણ વિકાસના પરિદૃશ્યમાં પરિવર્તન આવ્યું છે. માળખાગત સુવિધાઓ, આવાસ અને સ્વચ્છતા, કૃષિ અને મત્સ્યઉદ્યોગથી લઈને આજીવિકા, આરોગ્યસંભાળ અને સ્વચ્છ ઉર્જા સુધી - તેની અસર તમામ ક્ષેત્રોમાં દેખાય છે.

વિકસિત બિહાર અને તેના દ્વારા એક વિકસિત ભારતનું વિઝન વાસ્તવિકતાની નજીક જઈ રહ્યું છે.

સંદર્ભ:

• પીઆઈબી

1. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1894901
2. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2090098
3. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2145773
4. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2145752
5. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2137954
6. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2137959
7. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2159719
8. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2163021
9. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2155676
10. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2098516
11. https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2105822
12. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2153494
13. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2072982
14. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2134745
15. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2134986
16. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2155028
17. https://www.pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=186011

• પ્રધાનમંત્રીનું અવતરણ: https://x.com/narendramodi/status/864484422585696257
• અન્ય

1. https://pmkisan.gov.in/
2. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1087731940206706&id=100069097304324&set=a.296831112630130
3. https://ppac.gov.in/consumption/state-wise-pmuy-data
4. https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/185/AU1520_Snu5qh.pdf?source=pqals
5. https://dashboard.nha.gov.in/public/
6. https://state.bihar.gov.in/finance/cache/12/07-Mar-25/SHOW_DOCS/Economic%20Survey%20Final%2022.02.2025%20%20English_11zon.pdf
7. https://lakhpatididi.gov.in/state-wise-targets/

પીડીએફ ફાઇલ માટે અહીં ક્લિક કરો

SM/DK/GP/JD

(Release ID: 2166133) Visitor Counter : 2